ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

Ойлау туралы негізгі теориялар 5 страница

Предыдущая 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая

Жай сезімдергебелгілі бір физиологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыру немесе қанағатгандырмаумен байланысты сезімдерді жатқызамыз. Мысалы, аштық, шөлдеу, тою, жүрегі айну сияқты эмоциялық жағдайлармен байланысты сезімдер жатады. Жай сезімдердің ерекше биологиялық мәні зор. Олар бас ми алабына дене жағдайы туралы сигналдарды жеткізіп отырады: денсаулыгы немесе аурулығы, қарапайым қажеттіліктерді қанағаттандыру немесе қанағаттандырмау туралы. Жоғары сезімдер адамның рухани дүниесін білдіреді және оны жеке тұлға анықтайды.

Жоғары сезімдеррухани қажеттіліктерді қанағаттандыру немесе қанағаттандырмау негізінде пайда болады. Жоғары сезімдер анық байқалатын қоғамдық сипатта болады және адамның қоғамдық өмірдің әртүрлі жақтары мен құбылыстарына қатынасын білдіреді (моралдік, интелектуалдік және эстетикалық). Жоғары сезімдердің мазмұны, олардың бағыттылығы адамның көзқарасымен, адамгершілік мінез-құлық ережелерімен және эстетикалық бағалаулармен анықталады.

Жоғары сезімдер адамгершілік, эстетикалык және интеллектуаддықболып бөлінеді.

Адамгершілік сезімдер- қоғамдық өмірдің талабына сәйкес көрінетін адамның жоғарғы сезімдерінің бір түрі. Бұлардың мазмүны да, құрылымы да өте күрделі. Мұндай сезімдер тобына жолдастық, достық, махаббат, адамдық, шыншылдық, ар-намыс, борыш, жауапкершілік, елжандылық, ұят, ұлттық мақтаныш, қазақстандық патриотизм т.б. жатады.

Адамгершілік (моралдік) сезімдердегеніміз дүниедегі құбылыстарды қабылдауда адамдардың көңіл-күйі және бұл құбылыстарды қоғамның қалыптасқан ережелерімен салыстыруды айтады. Бұл сезімдердің байқалуы көрсеткендей, адамдар адамгершілік талаптар мен ережелерді меңгереді. Адамгершілік талаптар қоғамның тарихи дамуының үрдісінде оның дәстүрлеріне, салтына, дініне, идеологиясына және т.б. байланысты қалыптасады және өзгеріп отырады. Мысалы, ар-намысты қорғау, көбінесе қайсар, өжет, табанды, көздеген мақсатына жетпей тынбайтын адамдарда жиі байқалады. Адамның өмір сүріп отырған қоғамы, оның нақтылы іс-әрскеті моралдік сезімдердің мазмұнына күшті әсер етеді. Егер саналы кісі ұжымдық және қоғамдық ережелерді бұзса, бұған қатты қиналады, ал бұларды ылғи орындап жүрсе, жаны рахаттанып, көңіл-күйі көтеріңкі, шат-шадыман күйде жүреді. Ата-аналар мен мұғалімдердің басты міндеті окушы санасында осындай сезімдерді қалыптастыру болып табылады.

Адам баласы қоғамда өзінің адамгершілік қасиеттерімен, қайырымдылыгымен, адалдығымен, әділеттілігімен ардақталады. Моралдік сезімдер адамдардың іс-әрекетінен, қарым-қатынасынан байқалады. Жақсылық пен жамандық, зұлымдық пен махаббат, әділеттілік пен әділетсіздік, борыш пен намыс, ар мен ождан адамның іс-әрекеті арқылы өлшенеді. Осы адамгершілік сезімдерді ұстанған қазақ халқы жастарды отбасында кішіпейілділікке, имандылыкқа, ізеттілікке, инабаттылыққа тәрбиелеуді бірінші орынға қояды.

Халқымыз: "Әкеге қарап ұл өсер, шешеге қарап қыз өсер" деп, адамгершілікке тәрбиелеуде ата-ананың үлгі-өнегесіне ерекше мән берген.

Адам өз ортасына қарап өседі. "Ағаштан ағаш рең алады, адамнан адам тәлім алады", "Он рет өсиет айтқанша бір рет өнеге көрсет" дейді халық. Мәселен, өткен замандардың бір ақылгойі Сенека "Уағыз айттып жақсылыққа жетелеу қиын, ал өнеге арқылы оңай" деген екен.

Халық психологиясы жастарды сабырлы, адал, арлы азамат болуға үндеп отырады.

"Өлімнен ұят күшті", "Ақылды болсаң арыңды сақта, ар-ұят керек әруақытта".

Баланың бойында жақсы адамгершілік сезімдердің қалыптасуы, өнер-білімді игеруі тәрбиеге, оскен ортаға, үлгі-өнеге берер ұстазына байланысты. Сондықтан да халқымыз: «Ұстазы жақсының — ұстамы жақсы» деп бекерден-бекер айтпаса керек.

Эстетикалық сезімдер. Қоғамның даму үрдісінде адам моралдік талаптармен ғана емес, сопымен қатар сұлулық ұғымдарын басшылыққа ала отырып, қоршаған дүниенің құбылыстарын қабылдау қабілеттілігіне ис болады. Бұл жағдай эстетикалық сезімдердің пайда болуы үшін негіз болып табылады. Эстетикалық көңіл-күйлер өте коп қырлы және күрделі.

Эстетикалық сезімдер — болмыстагы шындықтың сұлулығын, әдемілігін, әсемдігін қабылдаудан туатын көңіл-күйі. Эстетикалық сезім табиғат көріністерінен, әуезді әуендерден, әсерлі оқиғалардан, онер туындыларынан пайда болады.

Адамның эстетикалық сезімі өз ортаеына, тарихи-әлеуметтік жағдайларға байланысты өзгеріп отырады. Эстетикалық сезімі жетілген адам табиғат сұлулығын қабылдап сүйсінеді. Адамның қоғамға, дүниеге көзқарасы эстетикалық сезімімен астарласып жатады.

Эстетикалық сезімдер деп әдемі заттар мен құбылыстарды қабылдаумен байланысты, ол туралы елестетулсрмен және ойлармен байланысты адамнын коніл-күйінін жагымды сезімдерін айтамыз. Н.Г.Чернышевский эстетикалық сезімдердің адамның көңіл-күйінде алатын орнын бағалай келіп былай деді: "Біз сұлулықты шексіз сүйеміз, біз сүйсінеміз, оған шаттанамыз...".

Эстетикалық сезімдер бізде алдымен коршаған дүниенің құбылыстарымен, табиғатпен және оның өмірімен, адамдармен және оның өмірімен, іс-әрекетімен пайда болады.

Н.Г. Чернышевскийдің анықтамасы бойынша, "Сұлулық дегеніміз - өмір". Бізді қоршаған дүние және өмір онда әртүрлі байқалады. Сондықтан да адамның эстетикалық сезімдері ерекше алуан түрлілігімен ерекшеленеді.

Эстетикалық сезімдер - пассивті бақылап ғана қоймайды, сонымен қатар олар адамның барлық іс-әрекетінің түрлерінде байқалады, олар іс-әрекетті ынталандырып, белсенділігін арттырады. Міне, эстетикалық сезімдердің тиімділігі, мәні осында.

Эстетикалық сезімдердің тамаша қайнар көздеріне - сазды, бейнелеу өнерін, поэзияны және т.б. жатқызуға болады. Өнер шығармаларын жасаудағы адамның шығармашылық қызметі негізінен эстетикалық қажеттіліктер арқылы ынталандырылады. Онер шығармалары адамдардың санасына негізінен эстетикатық сезімдер арқылы әсер етеді. Өнер мен әдебиет шығармаларында шындықты неғұрлым терең, толық және әділет бейнелесе, солғұрлым адамдарда эстетикалық талғамды көп қалыптастырады және бұл шығармалар эстетикалық көңіл-күйдің қайнар көзі және эстетикалық тәрбиенің құралы ретінде бағаланады.

Эстетикалық сезімдерді қалыптастыруда Абай мен Махамбеттің поэзиясының, Құрманғазы мен Дәулеткерейдің құдіретті күй-өнерінің Ә.Қастеев пен О.Таңсықбаевтың бейнелеу өнері саласында қалдырған тамаша туындыларынан эстетикалық нәр аламыз, жас ұрпақтың эстетикалык қажеттігін қанағаттандыруга және олардың эстетикалық талғамын дамытуға көмектеседі.

Қазақ поэзинсының алыбы, гуманист-ақын Абай адамгершілікті, сұлулықты, шынайы махаббатты жырлады. Ақын өзінің көңіл-күйін, адамға, өмірге деген қарым-қатынасын музыка тілінде шебер бейелейді. Нысанасына дәл тиетін өлең-сөздің небір патшасын тудырған ақын-ән өнерінде де өнердің құдіретті күшін паш етеді:

Құлақтан кіріп бойды алар,

Жақсы ән мен тәтті күй.

Көңілге түрлі ой салар.

Әнді сүйсең менше сүй.

Интеллектуалдық сезімдер — адамның ақыл-ой іс-әрекетімен байланысты. Ингелектуалдық сезімдерге таң қалу, әуестену, өзіне-өзі сену, қанағаттану сезімдерін жатқызуға болады. Интеллектуалдық сезімдер танымдық іс-әрекетте пайда болады. Бұл сезімдер әртүрлі теориялық және практикалық мәселелсрді қойғанда, міндеттерді шешкенде, ғылыми жаңалық ашқанда, ойлап тапқанда, қандай да болсын жаңаны меңгергенде және танығанда пайда болады және көңіл-күйді білдіреді.

Теориялық және практикалық міндеттерді шешекенде адам ерекше жағымды сезімде болады. Бұл сезімді бастан кешіргенде адам ерекше қуаныш жағдайында, көңіл-күйі, күш-жігері көтеріңкі болады.

Қанағаттану және қанағаттанбау сезімі адамда өзінің жеке интеллектуалдық үрдісінде пайда болады. Белгілі міндетті ойдағыдай шешуде қанағаттану сезімін тудырады.

Интеллектуалдық сезімдер тек адамның таным іс-әрекетіне байланысты пайда болып қоймайды, ақыл-ой үрдістерін дамыта отырып, сонымен қатар оларды ынталандырады, ақыл-ой қызметін күшейте түседі, ойлаудың жылдамдығына, нәтижелілігіне, білімнің мазмұнына және дәлдігіне әсер етеді. Мысалы, таң қалу және әуестену сезімі адамды әртүрлі мәселелерді шешуге, одан да терең білімді меңгеруге итермелейді. Таң қалу сезімі долелдеуді іздестіруге, өзіміздің ойымызды негіздеуге, пайда болған сұрақтарға дұрыс жауаптарын табуға итермелейді.

Интеллектуалдық сезімдерге сонымен қатар логикалық ойлаудың қанағаттанғандығын жатқызамыз, адамның ойы анықтылығымен, бірізділігімен, негізделуімен ерекшеленеді. Керісінше, ойлаудың логикасы бұзылған жағдайда, атап айтқанда, адам ойында анықтылық, бірізділік, нсгізделу болмағанда, қарама-қайшылықтар кездескенде адамда жағымсыз сезімдер пайда болады.

Мысалы, өте жақсы оқылған лектордың, баяндамашының дәрісі, мәнерлі де тартымды сөйлеген сөзі жағымды сезімді туғызады. Тілдің грамматикалық ережелерін сактамай, стилі жағынан өте ауыр, мазмұны жағынан тартымсыз лектордың сөзі бізде жағымсыз сезімді шақырады.

Сезім мен эмоцияны дамыту және тәрбиелеу.

Біздің психикалық өмірімізде сезімдер ерекше орын алады. Сезімдер — бұл адамның қоршаған объективтік шындыққа және өзіне-өзінің қатынасының көңіл-күйі. Сезімдер адам өмірінің мазмұнын байыта түседі.

Балаларда сезім туған кезінен бастап аңғарыла бастайды. Сәбидің алғашқы жылауы оның эмоциялық өмірі бастауының көрсеткіші болып табылады.

Болашақта сәбидің сезімі мазмұны, күші және тұрақтылығы жағынан дами түседі. Алғашқы кезде балаларда органикалық сезімдер дамиды, кейін тәрбиенің әсерімен адамгершілік, эстетикалық, интелектуалдық сезімдер дамиды. Сонымен қатар бала өмірінің алғашқы күндері бет келбетіне қарап, қанағаттану және қанағаттанбауға қарсы жауабын аңғаруға болады. Баланың алғашқыда қимылдары қанағаттандық сезімді білдіреді. Алғашқы сәбилік кезеңде сезімдер тұрақсыз келеді. Алғашқы балалық шақта түйсіктер және қабылдаулармен байланысты сезімдер аңғарылады.

Екінші жылдың орта кезінде бала өзінің анасына, әкесіне және басқа да жақын адамдарына нәзіктік жылы сезіммен қарай бастайды. Бұл кезенде баланың сезімі өте тұрақсыз болады, кейде егіл де-тегіл болып жылап жатса, қызу күліп отыруы да ықтимал, яғни, бұл кезеңде баланың сезімі тез өзгеріп отырады. Бұл кезеңде эстетикалық сезімдері қалыптаса бастайды: бала үстіне киген әдемі көйлектен, қызықты ойыншықтан қанағаттанғандық сезімге ие болады.

Мектепке дейінгі кезенде интеллектуалдық сезімдері аңғарылады. Мектепке дейінгілердің сезімдері ерекше айқындылығымен, күшімен, әлі де аз тұрақтылығымен ерекшеленеді.

Кіші мектеп жасындағы кезеңде оқыту мен тәрбиенің әсерімен балалардың эмоциялық өмірі бірте-бірте кеңейе түседі. Мектеп шәкірттерінде интеллектуалдық және моралдік сезімдермен қатар, достық және жолдастық сезімі ерекше орын ала бастайды. Патриотизм, борыш сезімдері пайда болып, қалыптаса бастайды.

Жеткіншектік кезеңде эмоциялық көңіл-күйінде (13-14 жаста) үлкен өзгерістерге ұшырайды. Жеткіншектер дүниетанымдық мәселелермен қызыға бастайды. Бұл кезеңде эмоциялық көңіл-күйдің қайнар көзі болашақ туралы армандау, ерлік, романтика болып табылады; өзін-өзі бағалау сезімі күшті дамыған. Бұл кезеңде оқытудың әсерімен абстракциялық, логикалық және сыни ойлауы біршама даму деңгейіне жетеді.

Бұл кезеңде жеткіншек ағзасында физиологиялық өзгерістерге (жыныстық жетілуі) байланысты мінезінде, эмоциялық қозуында, ерекшеліктер байқалады. Жеткіншектерде басқа кезеңдегі балаларга қарағанда кыңырлықты, мінезіндегі ерекшеліктерді аңғаруға болады. Балалар мен жеткіншектердің эмоциялық көңіл-күйі үлкендер сияқты даралық ерекшеліктері болады. Алғашқы балалық және мектепке дейінгі кезенде сезімдер негізінен темпераментпен байланысты, сонымен қатар мектепке дейінгі кезеңде сезімдср қалыптасып келе жатқан мінез, қызығулардың көрінісі болып табылады.

Балалық шақта бастан кешірген кейбір күшті сезімдер жеке тұлғаның бүкіл өміріне — оның қызығулары мен мінезінде жиі із қалдырып отырады.

В.Г.Короленко өзінің өмірбаяндық естеліктерінде жаңа мұғалімнің алғашқы сабағынан алған әсері оның дамуында елеулі кезең болғандығын атан өткен болатынды.

Сезімдердің дамуында тәрбие мен өзін-өзі тәрбиелеудің мәні орасан зор. Сезімдерді тәрбиелеу қажетсіз және жағымсыз сезімдерді болдырмау, жою әлеуметтік мәнді және тұрақты жағымды есімдерді дамыту және бекіту болып табылады. Сезімдерді тәрбиелеу әртүрлі жолдармен іске асады.

Тәжірибе және психологиялык зерттеулер көрсеткендей, эмоциялық көңіл-күйге байланысты деректер балалардың есінде берік және ұзақ мерзімгс сақталады. Жаңа берілген білім шәкірттерге берік меңгеріледі, егер де олар оқушының сезімі арқылы қабылданган жағдайда.

Шәкірттердің көңілінің көтеріңкілігі кез-келген тәрбие жұмысының тірек нүктесі болуға тиіс.

Бастауыш сыныптың шәкірттері үшін оқу үрдісіне ойын элементтерін кеңінен енгізу оқу магериалын меңгеруді жеңілдетуге эмоциялық жағдай жасайды, балалардың көңіл-күйін арттырады және сабақтың қызықты өтуіне себепші болады.

Бастауыш мектептің шәкірттері өз сезімдсрін әлі де тежей алмайды. Олардың қандай көңіл-күйде екендігі бст-пішінінен, қимыл-қозғалысынан анық байқалады.

Мектеп шәкірттердің жоғары сезімдерін дамытуға және тәрбиелеуге көмектеседі (адамгершілік, эстетикалық, интеллектуалдық). Жоғары сыныптардың шәкірттерінде өз отанын сүю, достық және жолдастық, ар және ождан, намыс және тағы басқа құнды сезімдері қалыптасады.

Шәкірттердің сезімдерін тәрбиелеудің негізі - өз сезімдерін басқара білуге үйрету, өз сезімдерін ұстай білу, жағымсыз сезімдерге жол бермеу, тежеп отыруы кажет. Тек кана жаттығулар арқылы шәкірттерде борыш сезімі жетіле түседі.

(Қосымша) 1. Сезім жөнінде түсінік

Сезім - бұл адамның қоршаған болмыс заттары және құбылыстарымен қатынас жасауынан туындаған әрқилы формада көрініс беретін толғаныс, күйзелістері. Адам сезімі тіршілік үшін керекті де пайдалы қасиет. Толғаныссыз өмір - өшкен өмір. Ұлы ғұлама А.Нау-аи "Сезімсіз адам - кесек, махаббатсыз адам – есек" - деген екен.

Психологтар көп заманнан бері осы сезім мәселесінің төркінін ашумен айналысуда. ХVІІІ-ХІХ ғасырларда бұл сұрақ төңірегінде ортақ көзқарас пайымдалмады, де-генмен интеллектуалистік теория бағыты кең өріс алды. Бұл бағыт мәні - адамдағы барша органикалық көріністердің негізі психикалық құбылыстардан деген тұжырым-нан шығарылды. Неміс психологі Гербарттың ұйғарымы бойынша барша сезімдік дүниенің ірге тасы елестер деп саналды. Мысалы, дүниеден өткен адамның бейнесін тірілермен салыстырудан қайғы пайда болады. Өз негізінде бұл кейіп ырықсыз көз жасын төгуге не жалпы қасіретті күй білдіруші әрекет-қылыққа себепші болады.

Неміс ғалымы В.Вундт та осы бағытты қолдады, бірақ оның тұжырымдары эклектикті, яғни әртүрлі психологиялық қарама-қарсы көзқарастарды қалай болса, солай қоса салуға негізделген еді. Оның пікірінше эмоция - бұл алдымен сезімнің елес жүрісіне тікелей ықпал етуімен сипатталатын адамның ішкі өзгерістері, ал кей жағ-дайда, ішкі өзгерістердің сезімге әсері, ал органикалық процестер - эмоцияның салдары ғана.

Эмоцияның қазіргі заман тарихы У.Джемстің 1884 ж. жарияланған "Эмоция деген не" атты мақаласынан бас-талды. У.Джемс және бұған байланыссыз Г.Ланге пайым-даған теория бойынша: сезімнің туындау себебі - сыртқы ырықты қозғалыстар, сонымен бірге, ішкі ырықсыз жүрек толғаныстарынан болатын адамның кейіп өзгерістерінен. Осы өзгерістерден туындайтын адам әсерлерінің бәрі - эмоциялық күйді танытады. "Біздің қайғыруымыз - жылағанымыздан; қорқуымыз - қалтырауымыздан; қуанғанымыз - күлгенімізден" (У.Джемс).

Психологтардың үлкен тобы сезімді жай-күйлік қалып аймағынан шығарып, дененің әсер еткен жағдайға, оқиғаға болған жауап әрекеті деп танығанды жөн көреді. Мұндай түсінік Ч.Дарвин еңбектерінде де берілген. Эмоциялық әрекеттердің көбі өздерінің пайдалы болуымен қажет, мысалы, жануар қаһары жауын қорқыту үшін керек, немесе олардың кейбірі өткен эволюциялық дамудың бір кезеңінде қажет болған әрекеттердің нәсілден нәсілге ауысып келе жатқан қалдығы (рудимент).

Ендігі бір оқшауланған теориялар тобы сезім таби-ғатын адамның ақыл-ой (когнитив) мүмкіндіктерімен байланыстырады. Олар ішінде Л.Фестингердің сана үйлесімсіздігі (когнитивный диссонанс) теориясы өз алдына. Бұл көзқарастың мәні: адам бір нысан жөнінде біріне бірі психологиялық қарсы екі пайым ортасында таңдау ете алмай, күйзеліс эмоциясына түседі, яғни санадағы "білімдер" үйлесімсіздігінен жағымсыз сезім пайда болады. Ал іс-әрекеттің нақты нәтижесі мен көзделген ниет өзара сәйкес келсе, адамда жағымды сезім туады.

Сезім ерекшеліктері

Адам сезімі дара тұлғалық қасиет. Осыған орай әр адам нақты жағдайда бір зат не құбылысқа өзінше баға беріп, белгілі бір, екінші адамдағыға ұқсамайтын көңіл кейпіне беріледі. Әрқандай сезім жеке тұлғаның мәнді сипатын білдіреді.

Сезімдер адамның қоршаған дүниеге қатынасын ғана білдіріп қоймастан, ол жөніндегі ақпарат көзі де болып табылады. Бұл тұрғыдан нысан бейнесі эмоцияның танымдық тарапы болады да, ал сол мезеттегі адам кейпі сезімнің субъектив элементін танытады.

Сезімдер адамның қасиеттерімен тығыз баланысты. Субъект қажеттігі және сол қажеттікті қанағаттандыруға бағытталған ерекше қызметіне орай сезімдер екі ірі топқа бөлінеді. Біріншісі - қажет заттардың объектив мазмұнына жаңа, айрықша мән қосып, оларды қанағаттандыру әрекетінің сеп-түрткісіне (мотив) айналдырушы сезімдер. Бұл эмоциялар психологияда жетекші ниеттер аталған (В.К.Вилюнас).

Екінші эмоциялық құбылыстар тобына - жетекші ниет, яғни басталған ішкі не сыртқы іс-әрекет ізімен туындайтын сезімдер кіреді. Бұлар сол әрекеттердің орындалуына тиімді не кедергі болған жағдайларға (үміт, ыза), жетіскен нәтижелерге (қуаныш, өкініш) немесе қалыптасқан не мүмкін болар ситуацияларға (қатерлену, сенімді болу) субъекттің қатынасын сипаттайды. Мұндай сезімдік толғаныстар жетекші ниеттерге негізделгенінен әдейі немесе ырықтыдеп аталады. Сезім екі себептен пайда болады, бірін-шісі - адамның объектке қатынасын айқындайтын қажет-тіктер; екіншісі - адамның осы нысанның тиісті қасиеттерін түсініп, оны санада бейнелеу қабілеті.

Сезімдердің өзіндік ерекшелігі олардың қарама-қарсылықты (полярлы) сипатынан көрінеді. Мұндай сипат қарапайым әсерленуге де (рахаттану-қысылу), сондай-ақ күрделі толғаныстарға да (ұнату - жеккөру, қуаныш - мұң, көңілді - қайғылы, т.б.) тән.

Сезімдерге ғана тән аса маңызды сипат - олардың бірігімді (интегралды) келуі. Сезім бүкіл денені билеп, адам кейпін ерекше әсерге бөлейді. Барша дене қызметтерінің басын бір сәтте біріктірумен (интегрировать) сезім өздігінен организмге пайдалы не зиян әсердің хабаршы қызметін атқарады. Сезімдік сигнал әсер орны мен дененің жауап әрекеті айқындалмай жатып та санаға жетуі мүмкін.

Сезімдердің және бір маңызды ерекшелігі - олардың денедегі тіршілік әрекеттерментікелей байланыста болуы. Сезім ықпалынан адамның ішкі тән қызметі өзгеріске түседі: қорқыныш - жүрек ауруларына соқтырып, ашу - бауырды, жабырқау мен мұң - асқазанды бұзады (М.И.Аствацатуров).

Сезімдер тарихи-әлеуметтік негізге ие. Олар әртүрлі халықтарда, әртүрлі кезеңдерде мән-мағынасы мен көріну формасын ауыстырып отырған. Қоғам дамуымен сезімдер де өзгеріп барады.

Сезім ұдайы қозғалыста болып, тұрақты және ауыспалы элементтердің тұтастай бірлігінен құралады: пайда болу - өрбу - шыңына жету - сөну.

Көп түрлілігі мен күрделі болуынан сезімдерді жете танып, қалтқысыз басқару мүмкін емес. Бұл жағдай өз сезіміңді суреттеп, айтып беру үшін сөз жеткізе алмауда байқалады: қолданған сөздердің мәні бұлынғыр, көңіл-күй қалпына сәйкес болмай шығады.

3. Сезім қызметтері

Адам сезімдері ұзаққа созылған филогенетикалық даму тарихына байланысты көптеген ерекше сипаттағы қызметтерді атқаратын болды.

Сезімнің бейнелеу қызметіоқиғаларға жалпыланған баға беруде көрінеді. Көңіл-күйдің бүкіл ағзаны билеуінен, сезім арқылы біз қандай да әсердің пайдалы не зиянды екенін оның салдары денеге белгілі бір таңба түсірмей тұрып-ақ байқап, жауап не қорғаныс әрекетке келеміз. Мысалы, жолды кесіп, өтіп бара жатқан жолаушы көшедегі көлік қозғалысын барластырумен әртүрлі деңгейдегі қорқыныш сезімінде болуы мүмкін.

Предыдущая 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 121314 15 16 17 Следующая