 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| ІІІ. Екіншілік аурулар стадиясы.
А. Дене салмағы 10%-ға азайған тері мен шырышты қабықтың беткейлі микозды, бактериалды немесе вирусты зақымдануы (белдемелі лишай, қайталамалы фарингит, синуситтер); Б. Дене салмағының 10%-дан көп үдемелі азаюы, 1 айдан артық себепсіз диарея немесе қызба, шашты лейкоплакия мен өкпе туберкулезінің болуы, қайталанған немесе бактериямен, микозбен, вируспен және қарапайымдылармен ішкі органдардың тұрақты зақымдануы (диссеминациясы) немесе тері мен шырышты қабықтың астыңғы қабаттарының зақымдануы, белдемелі лишай, шектелген Капоши саркомасы кіреді. В. Генерализацияланған бактериалды, вирусты, грибті, қарапайымды аурулар, пневмоцисты пневмония, өңеш кандидозы, атипті микобактериоз, өкпеден тыс туберкулез, кахексия, денеге жайылған Капоши саркомасы, орталық нерв жүйесінің әр түрлі этиологиялы зақымдануы жатады. ІV. Терминалдық стадиясы. Диагностикасы. АИТВ - жұқпасының негізгі зертханалық диагностикасы - вирусқа қарсы түзілген антиденелерді иммундық фермент әдісі арқылы анықтау. Науқастарды АИТВ - жұқпасында тексеру мына жағдайларда жүргізіледі: 1 айдан ұзаққа созылған қызба, 1 ай бойы болған диарея, еш себепсіз дене салмағының 10%-ға және оданда көп төмендеуі, 1 ай бойы жөтелу, созылған, қайталанған ем қонбаған пневмония; созылмалы қайталанған вирусты, бактериалды, паразитарлы жұқпалар; 1 айдан асқан 2 және одан көп лимфа түйіндері тобының үлкеюі, жеделдеу энцефалит, бұрын сау болған адамның деменциясы және ЖИТС индикаторлы аурулардың да деменциясы. АИТВ-қа қарсы антиденелер науқастардың 90-95%-ында ауру жұққаннан кейін 3 ай ішінде, 5-9%-ында 6 айдан кейін, ал 0,5-1%-ында одан кейін пайда болады. ИФА-ның нәтижесі оң болғанда оның арнайылығын иммундық блотинг әдісімен вирус белоктарына қарсы антиденелерді анықтап дәлелдейді. АИТВ – жұқпасының ауыр-жеңілін болжап, «вирус жүктемесін» анықтау үшін, плазмадағы АИТВ РНҚ-ның копиясын полимеразды тізбекті реакциямен (ПЦР) тексереді. Белок-24 - плазмадағы, жасушадағы АИТВ-виремиясы және басқадай жұқпа маркерлерін анықтайды. Иммунологиялық әдістер жұқпаның стадияларын анықтауға көмектеседі. Ол үшін лимфоциттердің, Т-хелперлердің (СД4), Т-супрессорлардың (СД8) жалпы санын, СД4/СД8 салыстырмалы қатынасын тексереді. СД4/СД8 дені сау адамдарда 1,8-2,2, ал оның 1-ге дейінгі төмендеуі ЖИТС стадиясында болады. СД4 клеткаларының 1 мкл-де 500-ге дейін азаюы, дамыған иммуносупрессияны көрсетеді. АИТВ-жұқпасының диагнозы эпидемиологиялық, клиникалық, зертханалық тексерулердің нәтижесіде, оның стадиясы мен екіншілік ауруларды көрсету арқылы қойылады. Емдеуі. Қазіргі уақытта ауырғанды толық емдеп жазатын дәрі жоқ. Дегенмен аурудың дамуын тоқтататын емдеу схемалары бар. Негізгі емдеу қағидалары:психологиялық режимді сақтау, дер кезінде басталатын вирусқа қарсы ем, екіншілік аурулардың диагнозының ерте қойылуы мен емі. Вирусқа қарсы ем де бірнеше бағытта жүргізіледі: сау жасушаларға вирустарды кіргізбеу, ішіне кірген вирустарды өлтіру немесе оның көбеюін тоқтату. Қазіргі уақытта вирустың көбеюін тоқтататын антиретровирусты препараттар қолданылады. Бұл препараттарда екі топтан тұрады: кері транскриптаза ингибиторы, протеаза ингибиторы. Кері транскриптаза ингибиторы провирустық ДНК-ның синтезін тоқтатады. Бұған жататын дәрілер: азидотимидин (син. АЗТ, зидовудин, Ресей препараты-тимозид), эпивир (син. ЗТС, ламивудин) және хивид (зальцитабин). Кері транскриптаза ингиборы АИТВ-жұқпасының дамуын баяулатады, иммундық жүйенің функциясын жақсартады. Бірақ, бұл препараттарға вирус тез төзімді (резистентті) болып бейімделіп алады. Протеазаның ингибиторлары: саквинавир (инвираза), индинавир (криксиван), ритонавир, нельфинавир. Бұлар жаңа вирустың пайда болуын тоқтатады. Үш және одан да көп препараттарды қосып емдегенде жақсы нәтиже береді. Клиникада «тритерапия» кең қолданылады, қалыпты жағдайда екі кері транскриптаза ингибиторы (ретовир және эпивир) және бір протеаза ингибиторы (криксиван) тағайындалады. Мысалы, АЗТ 200 мл 3 рет тәулігіне, ЗТС 150 мг 2 рет тәулігіне, криксиван 600 мг 4 рет тәулігіне. Сонымен бірге пациенттерге иммунитет көтеретін, иммунокоррекция беретін дәрілер де беріледі. АИВ-инфекциясын емдеуге, вирустардың нысана-торшаға жабысуын (адсорбциясын) бөгеу үшін гепарин, декстрансульфат, троволол, СД4–ге қарсы антиденелер пайдаланылады. Вирус белоктарына қарсы антиденелер қолдану қолайлы. Екіншілік аурулардың алдын алып емдеудің маңызы зор. Пневмоцисты пневмонияның алдын алу үшін, СД4 бір мкл-да 200-ден азайса, бисептол, септрин (көтере алмаса-дапсон) тағайындалады. Грибтік зақымдауда кетоконазол, флюконазол пайдалы. Герпес вирусты инфекцияларда алдын–алуға және емдеуге ацикловир, ганцикловир, фоскарнет тағайындалады. Манту оң болғанда изониазид химиопрофилактикасы жүргізіледі. Дамыған туберкулезді стрептомицин, рифампицин, изониазид, этамбутолдардың әр түрлі қосынды препараттарымен емдейді. СД4 – 100/мкл болғанда, атиптік микобактериоз даму қауіпі болғанда рифампицин тағайындайды. Бактериалды инфекциялардың еміне кешенді антибиотиктерді (хинолондар) қолданады. Капоши саркомасын проспидинмен емдейді. ЖИТС кезеңін емдеу күрделі жүргізіледі: гемосорбция, иммуносупрессорлар, интерферон, интерлейкиндер, айырша без препараттары, донорлардың лимфоидты клеткаларын егу, имутпол және амплиген, аурудың денесін 42°С-қа қыздыру, сойған малдың ұйқы безінің препараттары (вирустың репликациясын басады), өт қышқылдары, мембранотропты липидтер (12-метокси-ли-деканоат, амфитерицин В), антиоксиданттар (дитиокарб, бутилды гидрокси-анизол), шайқурай және басқалар. Бұл емдер ауруды толық сауықтырмайды, емдегендердің ЖИТС кезіндегі ремиссиясы екі жылға дейін созылады (емделмегендер - алты айда өледі). 16.2. Өзге жұқпалы ауруларда болатын иммундық өзгерістер Қандай инфекция болмасын иммундық жүйенің жұмысын бұзады. Олардың ішінде иммундық жүйеге өте әсер ететін вирустар. Қызылша, грипп, қызамық, паротит, гепатиттердің жедел кезінде Т-лимфоциттердің белсенділігі төмендейді, баяу жүретін аллергиялық реакциялары теріс, митогенге бласттрансформация жауабы басылған, қызылша мен гриппте нейтрофилдердің функциялары бұзылады. Респираторлық аурулармен жиі ауыратындарда Т-жасушалардың (оның ішінде белсенді Т-лимфоциттердің); Т-хелперлердің саны азаяды, секреторлы ІgA деңгейі және мұрын секретіндегі лизоцимнің белсенділігі төмендейді, лейкоциттердің интерферон шығару қабілеті де нашарлайды. Вирусты инфекциялардың иммунитетке әсер ететін себептері: а) вирустардың иммун жүйесіне тікелей келтіретін әсері, оның ішінде ЕВ-вирусының әсері жоғары; б) вирустар Т-супрессорларды белсендіріп, иммунологиялық реакцияларды жаппай басып тастайды; в) вирустар лимфоциттердің мембранасын өзгертіп, олардың функцияларын бұзады. 1. Бауыр аурулары және иммундық тапшылық. Бауырдың диффузиялы аурулары үш топқа бөлінеді: гепатиттер, фиброздар және цирроздар. Жедел және созылмалы гепатиттердің себептері – вирусты гепатиттер (А,В,С,Д, басқалар), арақ гепатиті, дәрі және басқадай улы заттардың әсері. Иммунитет жүйесінің бұзылуы созылмалы активті гепатитте (ХАГ) айқын білінеді. Бұл жағдайда жалпы Т-лимфоциттердің саны аз, Т-хелперлер көбейіп, Т-супрессорларда азайып, қан сарысуындағы ІgA мен ІgG-қалыптан артық топтасады. Сонымен бірге бауырдың арнайы А антигеніне немесе адам бауырының липопротеидтеріне қарсы антиденелер құрылады, Т-жасушалардың кон-А-демеуші супрессияна төмендеуі, РБТЛ-дің ФГА-да тежелуі, фагоцитоз жүйесінің басылуы байқалады. Аутоиммундық ХАГ-та қан айналымында Т-супрессорларды тежейтін иммунды комплекстер пайда болады. Кейде бауыр циррозының инфильтратында табиғи және антидене бағынышты киллерлік жасушалар табылады. Т-лимфоциттерінің азаюы аурудың ауыр-жеңілін көрсетеді, В-лимфоциттерінің денгейінің көтерілуі - аутоиммунды процесте байқалады. Т-супрессорлар санының көбеюі организмнің қорғанысының төмендегенін көрсетсе, ал азаюы мен Т-хелперлердің көбеюі-аутоаллергияның дамуын білдіреді. Ауру ағымында жасушалық сенсибилизация пайда болады. Белсенген гепатитте, циррозда арнайы бауыр антигендеріне, гепатоциттердің субклеткалық компоненттеріне және вирустар антигендеріне лимфоциттердің сенсибилизациясы 33-67% ауруларда кездеседі. Бауырдың ауыр зақымдануында иммуноглобулиндердің барлық кластары немесе кейбір түрлері көбейеді. Белсенген гепатитте ІgG, кейде ІgМ көп. Ілкі билиарлық циррозда ІgМ, алкогольмен зақымданған бауырда ІgА көбейеді. Бауыр ауруларының иммунологиялық бұзылыстарында қан сарысуындағы нуклеотидтер азайып-диснуклеотидоз дамиды. Бауыр ауруларында спецификалық иммундық реактивтілігінің өзгерістері бар. Гепатоцеллюлярлы ракта қан сарысуында альфа-фетопротеин пайда болады. Бауырға келген метастаздық ракта және холангиомада альфа-фетопротеин (АФП) болмайды. Жедел және созылмалы гепатитте АФП-ның деңгейі шамалы ғана. Гепатит А-ның антигені нәжісте пайда болады, қандағы оның концентрациясы аз. Ауру басталғаннан кейін 4-аптада қан сарысуында ІgМ-нен тұратын антиденелер табылады. Антиденелер қанда бірнеше ай сақталады. Вирусты гепатит В-ның үш антигены бар: үстіңгі (НВsАg), ядролық (НВсАg) және инфекциялық (НВеАg). Үстіңгі НВsАg ерте, клиникалық көрінісі басталғанша қанда пайда болып 2-8 апта бойы қан айналымында табылады. НВsАg-ге қарсы антиденелер реконвалесценция кезеңінің аяғында немесе ауру басталғаннан 3-4 ай өткенде ғана пайда болады. Төменгі титрде өмір бойы сақталады. НВсАg қанда табылмайды, оны тек ауру қызған кезінде бауыр тінінен кездестіреді. Бұл антигенге қарсы антиденелер ерте құрылады. Антиденелер ІgМ құрамында табылса, инфекцияның белсенділігін көрсетеді (вирустың өрбу кезі). Егер антиденелер ІgG-құрамында болса, аурудың сауығу кезі немесе бұрын өткен инфекциялық процесс болып саналады. НВеАg мен НВsАg бір мезгілде, ерте жасырын кезеңінде табылады. Сарғаю кезеңі басталғаннан кейін, бірнеше күн өткенде НВеАg жоғалып, оған қарсы қанда антиденелер шығады. Бұл антиденелердің пайда болуы жедел гепатит В-ның қолайлы өтетінін көрсетеді. Аурудың созылмалы түрінде қанда көп уақыт НВеАg және НВсАg-ге қарсы антиденелер табылады. Антиденелер ІgG-құрамында табылса, вирустық көбеюі шамалы екенін көрсетеді. Ал антиденелер ІgМ-құрамында табылса, ол инфекцияның белсенділігін көрсетеді. Вирусты гепатит С – созылмалы гепатит, цирроз дамытады. Гепатит С-ның антигенінің қандағы мөлшері өте аз. Тек вирус РНК-сын ПТР реакциясымен ғана табуға болады. Антиденелер ауру басталғаннан 6-8 апта өткен соң табылып, қан айналымында көп уақыт сақталады. Антиденелер созылмалы гепатитте 62-77%, біріншілік билиарлы циррозда-11-12%, аутоиммунды гепатитте-33-66%, себебі белгісіз циррозда - 67% табылады. Антиденелер ІgМ-құрамында табылса, ол инфекцияның белсенділігін көрсетеді, егер ІgG-құрамында болса – бұрын өтіп кеткен инфекцияны көрсетеді. Вирусты гепатит Д – басқа гепатиттерге (В және С) қосылып, олардың клиникалық көріністерін ауырлататын гепатит. Вирусты Д-гепатитының қосылғанын білу үшін аурулардан оған қарсы антиденелерді табады. Өйткені антигенді табу өте сирек кездеседі. ІgМ-ді табу - инфекцияны, ал ІgG- табу вирус сақтаушылықты көрсетеді. Ауруларға иммуитеті орнына келтіретін емді қолданатын жағдайлар: созылмалы белсенді бауыр қабынуы (10 апта бойы клиникалық және биохимиялық көрсеткіштері нәтижесіз немесе бауырда цирроз морфологиясы табылған); биохимиялық көріністері белсенген: а) аланинаминотрансфеза қалыптан 10 есе жоғары; б) тым жоғары гипергаммаглобулинемия, қалыптан бес есе жоғары (қайталағанда); в) патологиялық процесте гистологиялық белсенділік белгілері-орташа немесе ауыр некроз; г) препубертанттық жас; д) арнайы диета пайдаланбайтын ауруда энцефалопатияның жоғы; бауыр алкоголь ауруының болмауы (Х.М. Вехслер, 1985); Қолданылатын иммундық әсерлі дәрілер: кортикостероидтар, лейкинферон, интерферонның басқадай препараттары, левамизол, миелопид, кварцетин, дибазол, витаминдер (В6,В9,В12,В15,Е,А,С), натрий нуклеинаты, айырша без препараттары, продигиозан, пирогенал, пирацетам, нуклеин алмасуының белсендірушілері (В-топты витаминдері, калий оротаты, метилурацил, пентоксил, рибоксин және басқалар). 2. Герпес вирусты инфекциялар(вирустар әулетінің саны 80-ге жуық), өмір бойы адам денесінде сақталып көптеген әр түрлі ауруларды иммундық тапшылықты жағдайында дамытады.
7-кесте. Адам герпес вирустары инфекцияларының негізгі клиникалық көріністері
Персистенті вирустар инфекциясы 4 түрлі иммунитет тежеуін береді (Вотяков В.И., Коломиец А.Г., 1992): Вирустардың және оның бөлшектерінің лимфоциттер құрылысына және оның қызметіне тікелей әсері; герпесвирустарының Т-, В-лимфоциттерге, макрофагтарға және ЕК-жасушаларына келтірген әсерінен лимфоциттер функциялары әлсіреп, өздері ыдырауы мүмкін. Кейбір вирустар барлық лимфоциттерге, кейбіреулері арнайы лимфоциттердің субпопуляцияларына кері әсер етеді.
8–кесте. Лимфоциттерге тіке әсер бар вирустар (А.Г. Коломиец және басқалар, 1992)
Ескерту: HTLV-1-адам лимфотропты вирусының 1-түрі. Вирустың немесе жасушалық ертінді факторларының иммундық жүйесіне тежегіштік әсері бар. Вирустар (ВПГ, ЦВГ, ВГЧ-6, АИВ, поливирус, шешек вакцинасы, денеге және басқалары) макрофаг жүйесін зақымдайды. Жоғарыда келтірілген өзгерістердің салдарынан иммун жүйесі жұмысының дисбалансы дамиды. ЦМВ экспериментте 8 күнге дейін бауырда сақталып, онда ошақты некроздар пайда болады. ЦМВ-Т- және В-лимфоциттердің, макрофагтардың, көкбауырдың жетілмеген мононуклеарларын зақымдайды. Макрофагтардың зақымдануы ИЛ-1-дің, интерферон секрециясын бұзады (RodgersL.A. 1985). Реттеуші Т-жасушалардың зақымдануы ИЛ-2-нің синтезін және жасушалардың ИЛ-2 байланыс – қатынасын нашарлатады. Хелпер-супрессор индексі азаяды, ЦМВ-инфекциясында жасушалық иммунитеттің төмендеуі көп мүшелердің зақымдануына да байланысты. Клеткалық иммунитет тапшылығы бар адамдарда ЦМВ зәрмен шығып жатады (Савицкий Г.И. 1984). Оларда ЦМВ - инфекциясы латентті жүреді (Демидова С.А.1982). Қазіргі уақытта ЦМВ - инфекциясы иммунды тапшылығын беретін жұқпалар тобына жатады. Ересектерде ЦМВ-жұқпасы созылмалы аурулары бар адамдарда, гемотрансфузия, трансплантациядан кейін, қатерлі ісіктерде, цитостатикалық және кортикостероидты препараттармен емдегеннен кейін, олардың асқынулары ретінде екіншілік ауру болып қосылып, кейбір жағдайда кісі өліміне әкеледі. 3. Бактериальды инфекциялардың салдарлық иммундық тапшылықтар Бактериальды инфекциялардың иммунитет өзгерістері әрбір инфекцияның ерекшелігіне қарай әр түрлі. 1. Туберкулездің ұзаққа созылған немесе денеге жайылған түрінде Т-лимфоциттері қалыпты немесе азайған, тері сынама көрсеткіштері төмен. В-лимфоциттерінің деңгейі қалыпты. Иммуноглобулиндердің саны қалыпты немесе көбейген. РБТЛ-дың ЛПС-қа беретін реакциясы, иммундық комплекстер концентрациясы, IgE және секреторлық IgА деңгейіде, мононуклеарлардың кенеттен ИЛ-1 синтезі де жоғары. Туберкулезге қолданылатын емнің иммунитетке оң әсері жоқ. Сондықтан туберкулездің емінде міндетті түрде иммунитеттің Т-звеносын көтеретін айырша без препараттарын, натрий нуклеинат, т.б. пайдаланған жөн. 2. Бруцеллезде макрофаг – нейтрофилдер жүйесінің қызметі әлсіреген. Бруцеллалар макрофагтар ішінде ұзақ уақыт тірі сақталып көбеюінен баяу жүретін аллергиялық реакция дамиды. Сол себептен иммундық тапшылық қалыптасып, ауру созылмалы түрге көшеді. Бруцеллездің жедел және жеделдеу түрінде улану сүйек миының қызметін нашарлатады (Беклемишев Н.Д. 1965). Нейтропения дамып фагоцитарлық реакциялардың және басқадай бейспецификалық қорғаныс факторларының дәрменсіздігін береді. Бруцеллалар денеге тараған кезеңінде барлық иммундық жүйе органдарына орналасып, оларды зақымдайды да бруцеллез иммундық жүйесі инфекциясына ұқсас ауруға айналады. Жасушалық иммундық жүйесін тексергенде Т-лимфоциттері, оның ішінде СД4-Т-лимфоциттері, Т-киллерлер азайған, ал СД8-Т-лимфоциттері қалыптан жоғары. Осы жасушалық иммунитет тапшылығы созылмалы бруцеллезде тұрақты. Созылмалы бруцеллезде митогенге және бруцеллинге лимфоциттер өнімдері азайып, лимфоциттер қызметінің әлсірегенін (тежелген) көрсетеді. Антибиотикотерапия иммундық бұзылыстарды қалпына келтірмейді және иммунитет көтеретін қосынды дәрілерсіз жақсы нәтиже болмайды. Пайданылатын препараттар: витаминдер, айырша без және интерферон препараттары т.б.. 3. Жыныстық хламидиоз бастапқы кезінде жалпы иммунитеттің, оның ішінде В-жүйесінің белсенуімен жүреді. Хламидийлердің торша ішінде ұзақ сақталуымен аурудың созылмалы жүруімен жиі дамитын асқынуларынан салдарлық жасушалық иммундық тапшылық пайда болып, оған гормональдық бұзылыстар қосылады. 4. Токсоплазмозда жасушалық иммунитеттің маңызы зор. Ауру негізінде созылмалы жүреді. Нейтропения-фагоцитоз басылған. Тұрақты ЖСБТ (баяу жүретін гиперсезімталдық), гранулемалар дамуы қоздырушылардың ұзақ уақыт жасуша ішінде сақталуына байланысты. Т-лимфоциттерінің азаюы көбінесе хелперлерге байланысты, супрессорлар көбейген. Жасушалық иммундық тапшылықтың емі керек. 5. Дизентериямен ауырғандардың жедел стадиясында жалпы Т-жасушалары азайып, Т-супрессорлар көбейген. Т-лимфоциттері қызметі (тері сынамасымен) басылған. Созылмалы дизентерияда Т-лимфоциттері көбейіп, В-жасушалық иммундық тапшылық пайда болады. Аурудың басында IgA-ның деңгейі азаяды да артынан барлық иммуноглобулиндер көбейеді. Т-жүйесі иммунитеті бойынша параметрлері қалыпты: Т-жасушалар-тек 7-17%, Т-суперссорлар-21-28%, Т-хелперлер-тек 13-18%. Арнайы антишигеллездік антиденелердің титрлері шамалы. Дизентеринмен қойылатын тері сынамасы көбінесе жедел дизентерияда оң болады. Сөйтіп, бұл ауруда болатын иммундық тапшылық Т-супрессорлар звеносының басымдығымен жүреді. Емдеп жазылғандардың тек 20%-ында Т-лимфоциттері, 15%-ында В-лимфоциттері қалыпты жағдайға келеді. Ауырып жазылғандар бірінші жылы басқадай жұқпалы аурулармен жиі ауырады. Дизентерияның емінде иммунитет түзететін дәрілерді (натрий нуклеинат, миелопид, продигиозан, зимозан, т.б.) қоса қолдану керек.
17. ҚАТЕРЛІ ӨСПЕЛЕР ЖӘНЕ ИММУНДЫҚ ТАПШЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЛАР Қатерлі өспелерге қарсы күресті организмде табиғи қорғаныс факторлары жүргізеді және организм арнайлы иммунитет түзеді. Өсінді жасушалар аурудың иммунды жүйесіне иммунитет тежейтін әсер етеді. Организмде кісі туғаннан өлгенге дейін тәулік сайын 1 млн. мутант жасушалар пайда болады. Олардың ішінде әрқашанда рак жасушалары бар. Иммундық бақылауды иммунитет жүйесі атқарады. Атиптік жасушаларды жою иммундық және иммундық емес реакциялармен жүреді. Иммундық бақылау екі деңгейде жүреді: жедел және кеш. Жедел бақылау табиғи киллерлермен (ЕК-жасушалары), цитотоксикалық моноцит пен макрофагтар, гранулоциттер және мес жасушаларымен жүреді. Бұл жасушалар бірең-сараң өзгерген рак жасушаларын жедел жояды. Бақылаудың екінші деңгейі арнайы ісікке қарсы иммунитеттің құрылуымен жүреді. Бұларға қатысатындар-цитотоксикалық лимфоциттер, макрофагтар, антиденелер, интерферон және басқалар. Қатерлі өсінді жасушалар ауруларда иммундық тапшылық дамытады. Өсінді жасушалар көпклонды митогендерге демеу беріп, организмнің бейспецификалық қорғаныс факторларын шығаруын көбейтіп, иммундық жүйені әлсіретеді. Метастаз беретін өсінділердің мутациялары 5-7 есе көбейеді. Клеткалардың мембраналары белоктармен жабылып, цитотоксикалық заттар кіре алмайды. Сонымен бірге өсінді жасушалар ісіккке қарсы пайдаланатын дәрілерге тез арада төзімді болып алады. Қатерлі ісік жасушалары айырылысу реакцияларын басатын әр түрлі заттарды шығарады. Оларға ертінді супрессорлық және басқа факторлар жатады; табиғи киллерлердің және Т-киллерлердің рецепторларын жауып, адастырады. Онкологиялық ауруларда ИЛ-2 өнімі аз. Кейбір ауруларда жүкті әйелдердің иммунитетін басатын хорион гонадотропин пайда болады, Т-супрессорлары, макрофаг-супрессорлары, В-супрессорларын тежейтін механизмдер үнемі белсеніп, иммунды реакциялардың үйлесімі бұзылады. Кейбір қатерлі жасушалар простагландиндер синтездеп (ПГЕ2), иммунитетті белсенді түрде басады. Аурулардың қанында ұсақ молекулярлы нуклеин қышқылы азайып, организмнің жалпы зат алмасуын нашарлатады. Қатерлі ісіктің дамуы генетикалық өзгерген бағдарламаның пайда болуына байланысты. Қорғаныс механизмдері атипті жасушалардың саны 10-нан 1000 болғанда ғана, оларды өлтіреді. Егер саны аз немесе көп болса, оларды тану қиындайды. Мұны «тайғанақ феномен» - дейді. Кейде рак жасушаларына қарсы цитотоксикалық антиденелер құрылады, егер комплемент болмаса; олар рак жасушаларын өлтіре алмайды және рак жасушаларын жасушалық иммунитет әсерінен қорғайды (блок феномені). Егерде В - супрессорлары Т - лимфоциттерімен бірге белсенсе, Т-лимфоциттері ісік өсуін күшейтеді. Кейде цитотоксикалық лимфоциттердің азаюы неоплазмның көбеюіне әкеледі. Тышқандардың сүт безінің ісігі иммунитеттің қалыпты жағдайында пайда болғаны белгілі. Ісіктің экстерпациясы немесе радиациялық емдеуі ісік клеткаларын азайтады да организмде теңбе-теңдік процесі пайда болады. Ісікте пайда болатын салдарлық иммундық тапшылық мына жағдайларға байланысты: Т-лимфоциттердің санының азаюы; Т-супрессорлардың саны көбейіп, функциясының белсенуі; лимфоциттер бластогенезін тоқтататын заттардың пайда болуы; IgM класының синтезінің IgG-ге көшу механизмінің бұзылуы. Егер ісік асқынған метастаз берсе иммунитет жүйесінің жұмысы күшті бұзылады. Ісік иммунологиясы Ісік пен организмнің өзара байланысы өте күрделі (Прен, 1971). Ісік дамуында төрт түрлі факторлар қатысады: (Г.Н. Дранник, 2003) 1. антибластомдық факторлар; 2. ісіктің иммунитетке резистенттілігі; 3. иммунитет басатын, пробластомды факторлар; 4. ісік өсуін күшейтетін факторлар. Антибластомдық иммундық факторлар: 1. Жасушалық: Т-жасушалық – киллерлер; ЕК – және К – жасушалары; белсенген макрофагтар 2. Гуморальдық: арнайы антиденелер, ИЛ – 1, ИЛ – 2; ісік некроз факторы (ФНО); интерферондар. Өсіп келе жатқан ісік иммунитетке тұрақтылық дамытып иммундық жүйесінің бақылауынан шығып кетеді. Ісіктің имунитетке резистенттілік факторлары: 1. ісік антигендерінің нашар иммуногендігі; 2. иммунитетке тұрақты жасушалардың пайда болуы; 3. HLA жүйесінің 1 класс антигендерінің экспрессиясын жоғалтуы; 4. ісік антигендерінің ертінді түрлерінің шығуы; 5. ісік жасушаларының үстінде әр түрлі өсу факторларының рецепторларының экспрессиясы; 6. антигендерінің жиі өзгеріп отыруы; 7. апоптозға тұрақтылық дамуы, ФНО-ға рецепторлардың жоғалуы; мембранада Fasil-дің пайда болуы. 8. ісік жасушалары ИЛ-6, ИЛ-10. ФНО өндіруі. Ісік өсуінің белгілі бір кезеңінде организмнің иммундық жүйесі өз иммунитетін басатын, ісіктің өсуін белсендіретін пробластомдық факторларды шығара бастайды. Иммунитет басатын пробластомдық факторлар: 1. макрофагтар мен лимфоциттер өндіретін тежегіш заттар; 2. блок беретін антиденелер; 3. айналымдағы иммунды комплекстер (ЦИК) 4. простагландиндер, ПГЕ2 5. интерлейкин -10 6. бета - өсу факторының трансформациясын (TGF beta), басуы: а) ИЛ – 12 өнімі; б) Т – хелперлердің жетілуі; в) цитокиндерге рецепторлардың экспрессиясы. Ісіктің өсуін күшейтетін факторлар: 1. Макрофагтардың ісік өсуін белсендіретін фактор шығаруы; 2. Интерлейкин – 2; 3. Интерлейкин – 6; 4. Гамма – интерферон; 5. Қан тамыры эндотелийінің өсу факторы; 6. Иммундық тапшылық жағдай: а) Т – киллерлердің жетілуінің бұзылуы. б) антиген көрсететіп беретін жасушалар жұмысының бұзылысы. Қалыпты жасушалардың ісік жасушаларына айналуы көптеген физиологиялық өзгерістермен жүреді: 1) жанасулық ингибициясын жоғалтады; 2) өсіп–көбею жылдамдайды; 3) клетканың антигендік қасиеті өзгереді. Жаңа антигендер ядрода, жасуша сыртында болып, қан айналымына да түседі. Бұл антиген сол ісікке ғана арнайы болады. Қазір осы антигенді ісіктің диагностикасына пайдалану жөнінде ғылыми іздену жүргізілуде.
9-кесте. Әр түрлі ісікпен ауырған науқастардан алынған арнайы антигендер
Эмбриондық ісік антигендері
Мұндай антигендер ұрықтың қалыпты дамуында жасушалар үстінде болып өсу процесінде жоғалады. Егерде ісік дамыса антигендер жасуша үстінде қайта пайда болады. Сондықтан эмбриондық антигендерді анықтау ісік диагностикасын ерте қоюға пайданылады. Онкологиялық ауруларды емдеудің қағидалары: 1) науқастың иммундық жүйесіне әсер етіп иммунореабилитация жүргізу; 2) ісікке әсер ету, иммунореабилитация мынандай үлгімен жүргізіледі: 1. операцияға дейінгі иммуномоноторинг – иммунитет жағдайын және арнайы ісік антигенін анықтау, керекті жағдайда иммунитет реттейтін кең спектрлі ем тағайындау 2. операциядан және химиорадиотерапиядан кейінгі иммунды бақылау (ИЛ – 10, ИЛ – 6 анықтау), детоксикация (энтеросорбция, плазмоферез), иммунограмма көрсеткіштеріне байланысты ұзақ уақыт иммунитет реттейтін ем жүргізу керек. Бірінші рет онкологияда науқасты емдеуге Розенберг (АҚШ) интерлейкин - 2 қолданды. Қазіргі заманның иммунотерапиясы: 1. Цитокиндерді пайдалану: а) интерлейкин – 2; б) интерферондарды; в) цитокиндер қосындыларын пайдалану: (ИЛ – 2 + гамма ИНФ; ИЛ – 2 + ИЛ – 4 + ИЛ – 12; ФНО + ИЛ – 2 т.б.). Ем жүгізгенде кері әсерлері болады. 2. Иммуноциттерді пайдалану: а) лимфокинмен белсенген жасушаларды пайдалану (ЛАК); б) ЛАК + цитокиндерді; в) ісікке сіңетін лимфоциттерді пайдалану (ЛИО); г) аутолимфоцитотерапия. 3. Цитокиндерді цитостатиктермен бірге пайдалану. 4. Апликациямен пайдалану: ЛАК + цитокиндердің аздаған дозасымен. Иммунотерапия жақсы нәтиже беретін ісіктер: 1) меланома; 2) бүйрек рагы; 3) неходжкин лимфомасы; 4) шашты клеткалық лейкоз; 5) тік ішектің рагы; 6) аналық без рагы; 7) глиома; 8) жұмсақ ұлпаның саркомасы.
18. ЗАТ АЛМАСУЫ БҰЗЫЛҒАНДАҒЫ САЛДАРЛЫҚ ИММУНДЫҚ ТАПШЫЛЫҚТАР. Ел арасында темір жетіспеушілігінен анемия жиі кездеседі. Олар әр түрлі аурулармен көп ауырады және инфекциялық аурулар асқынуымен жүреді. Иммундық тапшылық – жасушалық иммунитет тапшылығымен білінеді: ФГА-ға лимфоциттер жауабы төмендеп, лимфокиндердің шығуы азаяды. Сол сияқты баяу жүретін гиперсезімталдықтың тері сынамасы да төмендейді. Миелопероксидазаның белсенділігінің жетіспеушілігімен нейтрофильдердің функциясы да нашарлайды. Гуморальдық иммунитет өзгермейді. Тағамда цинктің жетімсіздігінен немесе оның денеге сіңуінің бұзылуынан (мальабсорбция) энтеропатиялық актодерматит дамиды. Цинктің айырша бездің функциясына ерекше әсері болғандықтан жасушалық иммунитет бұзылады. Ауруларда лимфоидты тіндер атрофияға шалдығып, лимфоциттер митогенге жауап бермейді, тері сынамасы (баяу аллергиялық) төмендейді. СД4-Т-лимфоциттері азаяды, ЕК-жасушаларының белсенуі төмендеп, нейтрофилдер қызметі бұзылады. Бұл өзгерістер қайтымды, цинк жеткілікті тағамдар ішіп-жегенде қалпына келеді. Кісі арып (гипотрофия), белокты тағамды аз қолданса (квашиоркор) жасушалық иммунитет кемиді. Т-лимфоциттердің жалпы саны азайып, олардың функциясы да нашарлайды (митогенге, тері сынамасына жауабы болмайды). Иммуноглобулиндер көпке дейін өзгермейді. Кейіннен олар да азайып, иммундық жауап нашарлайды. Айырша без атрофияға шалдығып, паракортикальдық зоналарындағы жасушалар жоғалады. Салдарлық иммундық тапшылықтың дамуының бір себебі қант диабеті. Нейтрофильдердің функциялары бұзылып теріде микроабсцестер пайда болады. Хемотаксиста, киллингта нашарлайды. Инсулинотерапия жүргізгенде де иммундық тапшылық қалыпты жағдайға келмейді. Левамизол қолдану жақсы нәтиже береді.
19. КӨЗ АУРУЛАРЫНДАҒЫ ИММУНДЫҚ ТАПШЫЛЫҚТАР. Увеопатия ауруларында тін антигендеріне (көздің тор қабығына, бұршағына, тамырлы қабығына) сенсибилизация пайда болады. Көздің алғы камерасына циркуляторлық иммунды комплекстер жиналып, антинуклеарлы антиденелер құрылады. РБТЛ реакциялары митогендерге, антигендерге жылдамдайды. Созылмалы увеитте Т-лимфоциттердің Т-хелпері мен Т-супрессордың (әсіресе Т-супрессорлардың) саны азаяды. В-лимфоциттердің деңгейі қалыпты, кейде шамалы төмен. Сөйтіп, созылмалы увеиттегі иммундық тапшылық синдром супрессорлық түрде аутоиммундық компонентпен байланысты дамиды. Медикаментозды және хирургиялық емдеу иммунитеті бұзылған ауруларға жақсы тұрақты нәтиже бермейді. Еміне Т-лимфоциттердің супрессорлар звеносын көтеретін дәрілер (натрий нуклеинат және басқалар) қолданылады. Глаукомада - Т-лимфоциттердің жалпы саны азайып, нөлдер деңгейі көбейіп, аутоиммунды процестерді реттейтін Т-супрессорлар көбейген, қан сарысуында ІgA көбейіп, көздің жас ағар аймағында аутоиммунды комплекстер пайда болады. Көз сұйығының секрециясымен патологиялық және аутоиммунды процесті реттеуші ІgA және Т-супрессорлары бар сұйықтың ағып кету қысымы арасында тікелей корреляциялық байланыс табылған. (И.А. Захарова, 1990). Бұған нуклеин қышқылының (оның ішінде РНК) белгілі өзгерістері қосылады. Глаукома иммунитеті өзгерген, табиғи тежеуіш механизмі нашарлаған қарттарда пайда болады. Сондықтан иммунитет түзейтін препараттарды (тималин, тактивин, левамизол, тағы басқаларды) пайдаланған жөн. Емнің оң нәтижесін сақтау үшін иммунотропты препараттармен емдеу курсын жылына екі рет өткізу керек.
20. ХИРУРГИЯЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДАН ЖӘНЕ ЖАРАҚАТТАРДАН КЕЙІНГІ ИММУНДЫҚ БҰЗЫЛЫСТАР Хирургиялық операциялардан кейін организмде иммундық тапшылық болатын жағдайлар пайда болады: олар іріңді патологияларға операция жүргізгенде, оның асқынуларына байланысты; операция-психиялық және физикалық стресс ретінде иммунитет тежейді; ауыр операциялар кісі өміріне өте маңызды мүшелерге жүргізіліп, иммунитет басатын дәрілер көптеп қолданылады; наркоз да иммун жүйесіне кері әсер етеді. Операциядан кейін шеткі қанда Т-лимфоциттердің функциясы басылып, саны азаяды. Антиденелер синтезі, баяу аллергияның тері сынамасы, ИЛ-2 өнімі төмендеп, нейтропения пайда болады. Операциядан кейін Т-лимфоциттер белсеніп қанға ИЛ-2-нің ертінді рецептор-тежегіштерін көп шығарады. Операция өтісімен макрофагтар мен нейтрофильдердің функциялық белсенділігі бұзылады; қан моноциттерінде HLA-DR және HLA-DQ антигендерінің экспрессиясы әлсірейді. Барлық иммуноглобулиндер, әсіресе ІgG, Т-супрессорлар, ИЛ-4, ИЛ-10, ТФР, АГЕ синтезі көбейеді. Т-хелперлер азайып, табиғи киллерлердің функциясы тежеледі. Бұл уақытта Тх2 лимфоциттері белсеніп, ал Тх1-белсенділігі төмендейді. Шеткері лимфа жүйесі мүшесін алып тастау иммун жүйесінің жұмысын бұзады. Тонзилэктомиядан кейін тимус атрофияға шалдығады: мұрынның созылмалы аурулары үш есе, сырты қосалқы қуыстардың аурулары 8 есе, жедел респираторлы аурулар 10 есе, фарингиттер 12 есе жиіленеді. Ревакцинацияға (вирусты вакциналар, стафилококк, анатоксин) иммундық жауап нашарлайды. Аппендэктомиядан кейін ішек жұқпалы аурулары жиіленіп, ауыр ағыммен жүреді, дисбактериоз даму қауіпі көбейеді. Спленоэктомиядан кейін пациенттердің ІgM деңгейі азаяды, комплементтің белсену механизмі бұзылады, иммунды глобулиндер де азайып әртүрлі класты антиденелер секрециясы төмендейді, табиғи киллерлер белсенділігі және митогендерге лимфоциттер реакциясы нашарлайды. Опсонизация беретін сарысу компоненттері және комплемент функциясы бұзылады. Жарақаттану иммундық жүйе жұмысына тежелу береді. Ол стресс жағдайында шығатын гормондардың (кортикостероидтер т.б.) әсеріне байланысты. Ауыр жарақатта Т- және В-иммунитет жүйесі, нейтрофильдер қызметі басылған. Қорыта келгенде операцияның алды-артында иммунитет түзейтін дәрілерді пайдалану керек: айырша бездің препараттары, диуцифон, дапсон, натрий нуклеинат, миелопид, полисахаридты препараттар, витаминтер. 21. ФЕРТИЛЬДІЛІКТІҢ ИММУНОЛОГИЯСЫ Фертильділік– ұрықтылық. Тірі организмдердің жыныс мүшелерінің ұрықтанып, ұрпақ бере алу қабілеті. Баласыз ерлі-зайыптылардың саны 7-12 пайыз. Бірінші дүние жүзілік симпозиумда (1967ж.) бекітілген бағдарлама бойынша әйелдер мен еркектердің бедеуліктерінің себептері анықталып, ұрықтың генетикалық бөтен организмде өмір сүруі (иммунологиялық парадокс) зертеліп, жүктіліктен қорғайтын вакцина жасалды. Румке және Вильсон (1954ж.) бедеу еркектердің қанынан сперматозоидтарға қарсы антиденелерді тапты. Сол антиденелер сперматозоидтардың агглютинациясын берген. Барлық сперматозоидтар агглютинацияға ұшырағанда еркек бедеу болады. Қалыпты жағдайда ұрық жаңғырту мүшелерімен қанның арасында тосқауыл бар. Егер бір себеппен осы тосқауыл бұзылса иммундық жүйенің торшалары сперматозоидтарды бөтен деп санап, оларды бүлдіріп, жояды. Гемотестикулярлық тосқауылды, көбінесе вирусты инфекциялар бұзады. Мысалы, паротиттік орхит және жыныстық жетілуден кейін болған жарақат. Жақсы көмектесетін ем әлі табылған жоқ. Көпшілік әйелдердің қанында аз мөлшерде сперматозоидтарға қарсы антиденелер болады. Олар эволюциялық дамуда ақаулы сперматоидтарды жойып, олармен ұрықтанудан қорғайды. Шәуетпен жанасу жиілегенде антиденелердің титрі көбейіп, барлық сперматозоидтар агглютинацияға ұшырап, бедеулікке әкеледі. Антиспермалық антиденелер қанда және жатырдың мойынында табылады. Мұндай бедеуліктің емі, бірнеше ай бойы жыныстық қатынасқа бармау. Сонда антиденелердің титрі азайып, жүктілік дамуы мүмкін. Ұрықтану - аналық торшамен сперматозоидтың торша үстіндегі детерминанттары арқылы қосылуы. Бұл антиген-антитело реакциясына ұқсас. Өйткені адам спематозоидтарында басты гистосәйкестіктің HLA-DR антигені бар. Имплантациядан кейін ұрық тез өсіп, оның ұлпалары жетіледі. Маңызды рөл иммунологиялық процестерге жатады. Анасы мен эмбрионның антигендік айырмашылығы және олардың генетикалық гетерогендігі тым алшақ болса, соғұрлым ұлпалардың қарым-қатынасы жоғары болады. Плацента үлкен көлемде құрылады. Шешесі мен ұрық арасында медиаторлардың алмасуы да тым қарқынды жүреді. Осының нәтижесінде ұрық өмірге бейімділігі жоғары болып туады. Өмірде туыстығы бар әке-шешеден туған бала жұқпалы аурулармен жиі ауырады, жақсы дамымайды, көптеген туа болған ақаулары болады. «Иммунологиялық парадокс». Ана мен ұрықтың антигендері келісімсіз. Бірақ жүктілік дұрыс дамып, дені сау бала туады. Әкесінен 50 пайыз бөтен антиген алған ұрық шешесінің ішінде қалай тірі қалады? Бұдан бірнеше жыл бұрын «иммунологиялық парадоксты» ұрық антигендерінің жетілмегендігімен түсіндірген. Кейінгі зерттеулер ұрықтың антигендері алғашқы даму кезінен бастап жетілетіндігін дәлелдейді. Келесі гипотеза «иммунологиялық парадокс» жүктілік кезінде шешесінің иммунологиялық факторлары инерттілік (селсоқтық) береді деп түсіндіреді. Жүктілік кезінде иммунологиялық реактивтілік сондай көп төмендемейді, өйткені әйелдер жұқпалы аурулармен жиі ауырмайды. Жүктілік кезінде ұрықтың әр түрлі клеткаларында, шешесінде иммунизация жүреді. Резус-теріс әйелдің ұрықтың резус-оң эритроциттерімен жүрген изоиммунизациясы нәрестенің гемолиздік ауруын дамытады. Лейкоциттердің антигендерінің изоагглютинациясы нейтропенияға, тромбоциттер антигенінің изоагглютинациясы – нәрестелерде изоиммунды тромбоцитопениялық пурпураға әкеледі. Қазір «иммунологиялық парадоксты» әр түрлі түсіндіреді. Барьер ұлпасының, оның ішінде плацентаның ерекше құрылысы бар. Плацента ұрықтың дамуына барлық жағдайды жасайды: анасы мен ұрпақтың арасында газ және зат алмасуы жүреді, өте маңызды иммунологиялық процестерді атқарады. Плацента екі жаққа бірдей ана мен баланың иммунитет медиаторларын, иммуноглобулиндердің, кейбір антигендердің өтуіне жағдай жасайды. Сүт қоректілердің плацентасында дамитын трофобласт ерекше мукопротеинмен ұрықтың антигенін жабады. Трофобластардың толерогендік қасиеті аналық иммундық реакцияның дамуына кедергі жасайды. Плацентаның үстіне орналасқан кейбір заттар (планцентаның гормондары, эстроген, прогестерон, кортикостероидтер, трофобластық арнайы антигендер) иммунитет тежейтін әсер етеді. Плацента синтездейтін альбумин, альфа-бета-, гаммаглобулиндер, арнайы антигендер тобы, гистамин, альфа-1- фетопротеин, альфа-2-гликопротеин иммунитет басатын процеске қатысады. Жүктіліктің 12-аптасынан кейін «шеше-ұрық» жүйесінде иммуноглобулин G ұрыққа өте бастайды. Шешесінің иммунитеті баланы қорғайды. Егерде баланың антигендері шешесінде изоиммунизация дамытса, патологияға әкеледі. Плацента ұрықты қорғайтын тосқауыл болып есептеледі. Жүктіліктің аяғында шешесінің қан айналымына күн сайын 100000 трофобласт торшалары кетеді. Қанда олар антиген болып ұрыққа қарсы құрылған антиденелерді өздеріне байланыстырып, тазартады. Егерде жүкті әйелдің организмінде плацентаға қарсы антиденелер құрылса, жүктілік күні жетпей тоқтайды. Түсік түсу қауіпі болғанда әйелдердің 50 пайызында антиденелер анықталады. Сонымен бірге ұрық антигендерімен изосенсибилизация дамығанда ұрық эритроциттеріне, лейкоциттеріне, бауыр, бүйрекке қарсы антиденелер пайда болып, ұрықты зақымдауы мүмкін. Антиплаценталық антиденелер мүше антигендерінің плацента арқылы өтуін көбейтеді. Экспериментте антипланценталық сарысуды аюандарға құю плацентацияны бұзып жүктілікті тоқтатады. Шеше лимфоциттерінің ұрық антигендерін тану «ақаулықтары» да «иммунологиялық парадоксты» түсіндіреді. Мұндай бұзылыстар екі түрлі себептерден кейін дамиды: 1) макрофагтардың ұрық антигендерін шеше лимфоциттеріне ұсына алмауы; 2) шешесінде ұрық антигендерімен иммунологиялық қатынасқа жауапты лимфоциттердің болмауы (лимфоциттердің репертуарының ақаулығы). Репертуар ақаулығы антигендердің эпитоптарына рецепторлардың жоқтығы және трансплантатты қабылдамау үшін эпитоптарға қарсы жұмыс атқаратын тобын шығара алмау. Ұрықтың некрозға ұшырамай дамыуының бір себебі анасының сарысуының тосқауыл беретін факторлары. Жүкті әйелдің сарысуында ұрықтың және баланың әкесінің лимфоциттеріне қарсы торшалық иммундық реакция дамуын бөгейтін факторлар табылған. Жүкті әйелдердің лимфоциттерін өз плазмаларынан жуып тазартса ұрық антигендерімен иммундық реакция жүреді. Ал оған жүкті әйелдің сарысуын немесе плазма қосса реакция тоқтайды. Тосқауыл беретін факторлардың деңгейі жүктіліктің аяғында жоғары, ол бала туғаннан кейін тез арада жоғалады. Антигендігі бөтен ұрықты шешесінің организмінде сақтауға жүктілікке қатысты иммунодепрессивті гормондар және гормон емес белоктардың да әсері бар. Хориогонадотропин және хориосоматотропин гормондары иммунитет тежейтін әсер етеді. Бұл гормондардың әсері жүктіліктің басталу кезінде маңызды рөл атқарады. Өйткені бұл кезде басқа қорғаныс факторлары әлі жетілмеген. Гормондар жоғарғы дозасында плацентадағы торшалық иммунитетті басады. Жүктілікке қатысы бар гормон емес заттарға альфа-фетопротеин және альфа-2-глобулин жатады. Бұлардың иммунитет басатын механизмі әлі тексерілмеген. Жүктілікте шеткі қанда Т-супрессорлардың саны көбейеді. Ұрық денесінде құрылатын лимфоциттердің көбі супрессорлардан тұрады.
21.1. Жүктіліктің иммунопатологиясы. Егерде жүкті әйелдің денесінде иммунологиялық шиеленіс дамыса, ол ұрыққа да және шешесіне де әсер етеді. Онда жүктілік үйреншікті түсікпен, кеш токсикозбен асқынады. Жүктіліктің кеш дамитын токсикозында торшалық және гуморальдық иммуниттер, лимфоциттердің субпопуляциясымен қатынасы, сарысудағы иммуноглобулиндердің деңгейі өзгереді. Кеш токсикоз әйелдің қан тобы 0 (І) болып, ұрықтың қан тобы А (ІІ) немесе В (ІІІ) болса, жиі кездеседі. Кеш токсикоздың ауыр түрі (предэклампсия) лейкоциттерл антигендерінің (HLA) жүйесіне сәйкес келмеген жағдайында кездеседі. Мұндай өзгерістер туыстық үйленулерде, жұбайларда, шешесінде және ұрықта жалпы аллоантигендер HLA болғанда жиі дамиды. Жүктіліктің дағдылықты түсік беру себебі - әкесі мен шешесінің лейкоциттер антигендері жүйесінің екі және одан көп локустарының дәл келуінде. Дағдылы түсікті емдеудің нәтижелі екі әдісін ұсынады: 1) шешесіне баланың әкесінің бір кішкентай терісін транстлантация жасау; 2) шешесіне әкенің лимфоциттерін тері ішіне кіргізу. Ұрық иммунитеті. Біріншілік лимфоид мүшесі – айырша безі жүктіліктің алтыншы аптасында пайда болады. Айырша без алғашқыда үшінші желбезек қалтасынан дамыған эпителиальды мүше. 8-9 аптада сол мезгілде негізгі қан құрайтын мүше-бауырдан шыққан кіші лимфоциттер айырша безге орналасады. Кіші лимфоциттер жүктіліктің 7-8 аптасында ұрықтың шеткі қанында пайда болып саны көбейеді. Осы кезде шеткі қандағы лейкоциттердің 50 пайызы лимфоциттерден тұрады. Жүктіліктің 3 айынан бастап қан құрайтын мүше көк бауыр болып, онда 5 –айға дейін әуелі эритроциттер, кейін лимфоциттер және моноциттер шығады. Жүктіліктің үшінші айында шеткі лимфа бездері пайда болып, онда лимфоциттер қоныстайды. Ішектің лимфа ұлпалары жүктіліктің екінші жартысында дамиды. Бауырда В-лимфоциттері 9-аптада пайда болады. Кейінірек олар көк бауырда және шеткі қанда табылады. 9-аптада – торшалар иммуноглобулин - М, тағы бір апта өткенде G-иммуноглобу-линдерін, екі аптадан кейін – IgA шығарады. Жүктіліктің 12-15 аптасында В-лимфоциттер тез көбейіп жас нәрестелерде сол күйінде сақталады. Көкбауыр торшалары 20-аптадан бастап иммуноглобулиндерді шығарады. Иммуноглобулин М кіндік қанында 10 мг/100 мл-ге жетеді. Бұл тек ұрықтың иммуноглобулиндері, өйткені плацента арқылы IgМ өте алмайды. Туа болған инфекцияларда IgМ деңгейі 20мг/100 мл жетуі мүмкін. Иммуноглобулиндер А,Е,Д плацента арқылы өтпейді. Ұрық денеде олардың синтезі өте аз. Нәрестенің кіндік қанында IgА 3 мг/100 мл., IgД (0,3 мг/100 мг) және IgЕ (0,003 мг/100 мл) тіпті аз. Антигеннің тітіркенулеріне ұрық организмі торшалық және гуморальдық иммунды реакциялармен жауап береді. Гуморальдық иммунитет анасының инфекциясына қарсы дамиды. Құрсақ ішінде де әр түрлі антигендерге, әсіресе өсімдіктердің тозаңына сенсибилизация дамуы мүмкін. Нәрестенің иммуноглобулин М синтезі үлкен кісілердікімен салыстырғанда иммуноглобулин G-ге өте баяу ауысады. Ұрық анасынан плацента арқылы даяр иммуноглобулин G алады және өзін де иммуноглобулиндерді көптеп шығара бастайды. Басқа иммуноглобулиндер плацента арқылы өте алмайды. Т-лимфоциттері әуелі айырша безде жетіліп, содан кейін шеткі лимфа түйіндеріне орналасады. Айырша без 10-аптада ФГА-ға, өзінің иммундық жауапқа әзір екенін көрсетеді. Жүктіліктің 12-аптасында ұрық лимфоциттері қосынды дақылында үлкендердің аллогендік торшаларына иммундық жауап береді. Жүктіліктің ортасында ұрық тері трансплантатын некрозға шалдықтырады. Ұрық фагоциттерінің функциясы ақаулы. Қанның опсониндік белсенділігі басылып, гемотаксис бұзылған. Комплементтің компоненттерінің синтезі жүктіліктің 8-аптасында басталады. С1 - және С3 – компоненттері ішекте, С2 - және С4 – макрофагтарда түзіледі, С4 - және С5 – бауырда құралады. Бауырда С1 ингибиторы пайда болады. Кіндік қанында комплементтердің жалпы деңгейі шешесінің комплементерінің 50 пайызына тең болады. Жүктілікке қарсы вакцина. Иммунологиялық әдіспен жыныстықты реттеудің жолдары: инплантацияны болдырмау, сперматозоидтардың транспортын тоқтату, ұрықтанудан сақтандыру. Жақсы нәтиже бірінші бағытпен жүргізілген ізденісте болды. Кісі хориогонадотропинының бета-субъединицаларының негізін сіреспенің анатоксинімен қосып антифертильдік вакцина алынды. Әр түрлі жануарларда, оның ішінде маймылдарға жүргізілген зерттеулерде вакцина өте жоғары нәтиже берді. Клиникада сынау өткізу керек деген шешім қабылданды. Ұрықтану иммунологиясы Ұрықтанған аналық торшаның (зиготаның) жетілген ұрыққа (балаға) дейін дамуы, ананың денесіндегі иммунитеттің супрессорлық механизмімен жүруінде. Жүктіліктің барлық даму кезеңдерінде осы механизм ананың оргазимінің ұрыққа қарсы иммундық реакция жүргізуінен қорғайды. Осы супрессия әр түрлі факторлардан тұрады: 1. эндокрин жүйесінің өнімінен; 2. жалпы және жергілікті имундық реакциялық өзгерістерінен; Ұрықтану – антиген + антидене реакциясы. Сперматозоидта көптеген басқа антигендерінен басқа, капатизация кезінде ашылатын МА-1 антигені бар. Аналық торшаның адгезия функциясын атқаратын белок сперматозоидты ұрықтану кезінде «ұстап» тұрады. МА-1 антигеннің аналық клетка рецепторымен байланысуы әр түрлі факторлардың әсерінен болмауы мүмкін. Эндогендік белоктар, әр түрлі ферменттер байланысуды бұзып, стресстер экспрессияны азайтып, кері әсер етеді. Сперматозоидтарға және бластоцистке әйелдерде табиғи толеранттылық мына жағдайларға байланысты қалыптасқан: 1. гаметаларда (жыныстық торшаларда) трансплантациялық антигендер жоқ; 2. ұрықтық плазма иммунитетті тежейтін әсер етеді; 3. әйелдердің жыныстық жолындағы супрессивті факторлар (шырышты қабықтағы Т-лимфоцит супрессорлар және генетикалық әсермен белсенділігі төмен макрофагтар). Зигота шешесінің торшалық иммунитетінен HLA молекуласы жоқ мөлдір қабатпен қоршалып қорғанған. Бұдан кейінгі даму кезеңдерінде де HLA – табылмайды. Әйелде жыныстық қатынас кезінде еркектің HLA молекуласымен сенсибилизация дамиды. Сенсибилизацияны әсіресе еркектің шәуетіндегі ертінді трофобласт-лимфоцит айқасты антигені (ТLХ) береді. Қазір осы антигеннің 4 түрі белгілі. Бұлардың кейбірі HLA-ға ұқса, басқалары адам трофобластының арнайы антигені (ТрФ). Ұрықтану және ұрықтың одан әрі дамуы белгілі гормондардың (эстрагендер мен гестагендердің әсерімен жүреді) жатырды дайындауда және оған ұрықтың имплантациясында маңызды роль прогестерон, бластокинин, жүктіліктің алғашқы фазасы белоктары атқарады. Бұл кезде Т-лимфоциттер-супрессорлар (СД8) белсенділік көрсетеді. Сөйтіп, гормондарда шешесінің ұрыққа толеранттылығын көтереді. Шешесімен ұрық арасындағы иммунологиялық тепе-теңдікті плацента атқарады. Плацентаның бірнеше функциясы бар: 1. Зат алмасу немесе транспорттық функциясы. Ұрыққа иммуноглобулин G (барлық кл |
