 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Антиденелер - иммуноглобулиндер
Иммуноглобулиндердi плазмалық жасушалар шығарады. Олар қан сарысуында, лимфада, уызда, сілекейде, торшалардың сыртқы қабығында болады. Иммуноглобулиндер 5 класқа бөлінеді. G, M, A, D, E (5-сурет). Бұлардың құрылысында квадриметрлі диллер екі тізбектен (жеңіл және ауыр) тұрады. Иммуноглобулиннің биохимиялық, функциялық ерекшеліктері ауыр тізбекке байланысты. Сөйтіп, әрбір иммуноглобулин құрылысы бірдей екі жеңіл , екі ауыр тізбектен тұрады, оның молекулалық салмағы Антиденелер қасиеттері 1. Спецификалық қасиеті – иммуноглобулин тек арнайы антигенмен қарым-қатынасқа түседі. Онда антидене белсенді орталығы — антидетерминант (паратоп), антигендер белсенді орталығы — детерминатпен (эпитоп) байланысады. 2. Валенттілігі – иммуноглобулин молекуласындағы антидетерминанттың саны көбінесе екі валентті, бірақ кейде 5-10 валентті антиденелер де кездеседi. 3. Аффиндігі – олардың байланысы өте мықты, (антидене + антиген) антидетерминат+детерминат байланысы. 4. Авидтігі — антиген мен антидене байланысы тұрақты, олардың байланысуы жылдам және толық, олар әр түрлі жасушалармен байланыс жасай алады: - макрофагтармен байланысып фагоцитозды белсендіреді. - Нейтрофилдермен-фагоцитозды белсендіреді. - базофильдермен байланысып атопиялық реакция жүріп, медиаторлар бөлініп, жедел жүретін аллергиялық реакцияға әкеледі. - тромбоциттермен байланысып қан ұюын өзгертеді. - Лимфоциттермен – FC рецепторымен (иммуноглобуллин G) байланысады. Иммуноглобулиндер гетерогенділігімен 3 топқа бөлінеді: а) изотипті б) аллотипті в) идиотипті Изотиптілігі — ауыр тізбегі құрылысына байланысты қалыпты жағдайда бір түрдегі жануарларда, адамдарда бірдей. Ал олардың айырмашылығы 4-тізбегіндегі аминоқышқылдармен сипатталады. Сөйтіп иммуноглобулин Аллотиптілігі — әрбір жеке адамның иммуноглобулин айырмашылығын көрсетеді, ол генетикалық маркерлерге байланысты. Идиотиптілігі — бұл антигендердің спецификалық қасиетіне байланысты, тек бір иммуноглобуллинге арналған. Қанша арнаулы иммуноглобулин болса, сонша антиген варианттары болады. Идиотип – антиденелердің өзгермелі бөлігіндегі аминоқышқылдардың орналасуының немесе Т-жасушалық антиген танитын рецепторының ерекшелігі. Оларға қарсы антиидиотипті антиденелер өнеді. Иммуноглобулин М - барлық иммуноглобулиндердің 5-10%-ы. Эволюциялық дамуда ең көне иммуноглобулин. Молекулалық салмағы 900.000 Дальтон. Жартылай ыдырау уақыты 5 тәулік, иммуноглобулин М В-жасушаларға антигенді танытатын рецептор. Иммуноглобулин М аутоиммунды ауруларды қолдайды. Иммуноглобулин М организмге инфекция түскенде, вакцинацияда бірінші синтезделеді, авидтігі жоғары, организмді бактериялардан, вирустардан қорғайды, комплементті классикалық жолмен белсендіреді, фагоцитозды күшейтеді. Организмге түскен антигенде әуелі иммуноглобулин М түзіледі. Аптаның аяғында ғана иммунгоглобулин G-дің синтезіне көшеді (7-сурет). Иммуноглобулин М қан сарысуында-0,4-2,2 г/л. Иммуноглобулин М молекуласы ірі, бес мономерден құрылған, 10 белсенді орталығы бар, бірден бес антигенді байланыстырып организмнен шығарып жібереді. IgМ организмге антиген түспесе де болатын табиғи антиденелерге жатады. Плацентадан өте алмайды. Нәрестелерде тек жұқпаға қарсы пайда болады. IgМ антигенге қарсы фагоциттерді белсендіреді. Иммуноглобулин G - класы қан сарысуында барлық иммуноглобулиндердің IgG қан сарысуында 7-18 г/л. Екіншілік иммунитет жауабында тек IgG анықталады. Негізгі функциясы: комплементті белсендіреді (G1, G2, G3 ); фагоцитозды күшейтеді: бактериялардың полисахаридтік антигеніне қарсы кеш өнетін антиденелер (G1, G2); токсиндерді бейтараптайды, фагоциттерді опсонизация арқылы белсендіреді. Комплементпен тек G4 байланыспайды. Иммуноглобулин G тимустәуелді болғандықтан Т-лимфоциттердің қатысуымен ғана синтезделеді. Сондықтан сәулелену және иммунды депрессанттар олардың синтезін басады. Иммуноглобулин G-ның максималды өнімі антигенді арасы 30 күн өткенде қайтадан еккенде ғана дамып, иммундық толық жауап және иммунологиялық естелік пайда болады. Иммуноглобулин А–ның сарысулық және секреторлық түрлері бар. Сарысудағы деңгейі 0,8-3,7 г/л. Қан айналымындағы микробтарды және токсиндерді бейтараптайды. Сарысу IgA – комплементті альтернативтік жолмен белсендіре алады. Кейбір микробтар өндіретін протеаза ферменті IgA-нын белсенділігін жояды (мыс. гонококктер). Секреторлық IgA шырышты қабықтың эпителиальдық жасушаларының синтезінен шығады, оның қосымша (S) компоненті бар. Осы компонент IgA эпителий жасушаларынан өткенде қосылады да, IgA-ның протеолиздік ферменттерге тұрақтылығын береді. Секреторлық IgA шырышты қабықта сақталып, бактериалық токсиндерді бейтараптайды, вирустарды шектейді, фагоцитозды белсендіреді. Сөйтіп, жұқпаға жергілікті қорғанысты қамтамасыз етеді. Секреторлық IgA түкірікте, көз жасында, азқазан-ішек секретінде, өтте, қынап секретінде, амниондық сұйықта, өкпе, бронх, зәр-жыныс жолдарында бар. Нәресте IgA-ны ана сүтінен, уыз сүтінен алады. Ана сүтімен түскен IgA ішекті грамтеріс микробтардың (ішек таяқшаларының) орналасуынан қорғайды. Ішекті грамон, микробтары орналасды да, ішек жұқпаларына антагонистік рөл атқарады. IgA микроорганизмдермен байланысып, оларды шырышты қабыққа тұрақтатып орналастырмайды. IgA тимустәуелді иммуноглобулин, сондықтан нәрестенің өмірінің бастапқы кезінде өз бетімен пайда болмайды. Иммуноглобулин Е–нің молекуласы 200 000 Дальтон, тінде, шырышты қабықтарда, теріде жиналады да, мес, базофил, эозинофилдер жасушаларымен бірігіп аллергиялық қабыну береді. Осы жасушаларда дегрануляция жүрiп, антигендердi денеден шығарып жібереді. Иммуноглобулин Е-нің деңгейі қан сарысуында 0,25 мг/л, ал атопиялық ауруларда 10-100 есе көбейеді. Жартылай ыдырауы 2-3 күн. Иммуноглобулин Е-нің өнімінің тұқым қуалаушылыққа байланысы бар. Аллергиялық ауруларға бейімділігі бар кісілерде IgЕ-нің деңгейі жоғары. Нәрестелерде IgЕ орта жастағы кісілердің көрсеткіштерінің 10 пайызындай ғана. Иммуноглобулин Е комплементпен байланыспайды, плацента арқылы өтпейді, ұлпа базофилдерімен және басқа «қабыну дамытатын» жасушалардың Ғс-рецепторларымен өте тез және берік байланысады. IgЕ мен қосылған антиген базофиль жасушаларының үстіне орналасып, олардың дегрануяциясын дамытып, биологиялық белсенді заттар жасушааралық кеңістікке төгіліп, аллергиялық қабыну пайда болады. Иммуноглобулин Е шырышты қабықтағы антигендерді байланыстыруға қатысады. Иммуноглобулин Е-ні көк бауырдың, бадамша бездің, тыныс алу және асқорыту жолдарының плазмалық жасушалары өндіреді. Ұрық IgЕ–ні ерте шығарады. Иммуноглобулин Е гельминттерден қорғануға қатысады. Шырышты қабықтағы IgА-ның қорғанысын бұзған патогендерді ұлпа базофильдерінің үстіндегі арнайы IgЕ байланыстырып, биологиялық белсенді заттарын шығарып, қабыну кезінде хемотаксиспен сол жерге басқа қорғаныс факторларын (жасушалық, гуморальдық, IgG, комплемент, нейтрофильдер, эозинофилдер, т.б.) жинауы, келесі қорғаныс кезеңі болып саналады. Иммуноглобулин Д молекуласы 180000 Дальтон, жартылай ыдырауы 3 тәулік, жақсы тексерілмеген, тек қана В жасушалардың антиген танитын рецепторы ретінде жүруі белгілі.
4. ИММУНДЫ ҚАБІЛЕТТІ ЖАСУШАЛАР Негізгі иммунды қабілетті торшаларға лейкоциттер, олардың популяциясы, субпопуляциясы жатады. Барлық лейкоциттер қан түзетін дің жасушаларынан шығады. Адам қанында 4,5—9,5×109/л лейкоцит бар. Бір лейкоцитке орта есеппен 1000 эритроциттен келеді. Лейкоциттер қозғалау қабілетімен (псевдоподия арқылы) қан -тамырларының эпителий қабырғаларынан өте алады. Лейкоциттердің үстінде көптеген рецепторлар мен антигендері болады. Олардың көбі барлық лейкоциттерде бірдей болғандықтан лейкоциттердің иммундық реакцияларда бірігуіне болады. Лейкоциттер қанайналымында ешқандай жұмысқа қатыспайды, қанайналым олар үшін тек «көлік», олар тек мүшелер мен ұлпаларға өтіп, қызметке кіріседі. Қанайналымда лейкоциттердің 1—2 % ғана жүреді. Лимфоциттер – бөтен антигенге өте жоғары спецификалық иммундық жауап бергізетін иммундық қабілетті клеткалар. Қандағы лимфоциттердің саны - 1—4×109/л. Лимфоциттердің 3 түрлі популяциясы белгілі: В-лимфоциттер – антидене шығаратын жасушаларға айналып, антиденелер шығарады; Т-лимфоциттер – бөтен антигенді таниды, В - жасушалардың антиденелерді шығаруына көмектеседі, бөтен жасушаларды танып өлтіреді (киллинг), макрофагтарды, лимфокиндер шығарумен басқа жасушаларды да белсендіреді, иммунды реакциялардың жүруін (күшін, ұзақтығын) бақылайды. NK- жасушалар (табиғи киллерлер) – иммундық реакциясыз-ақ вирустарды, қауіпті дін жасушаларын танып айырып, өлтіреді (ісікке және вирусқа қарсы бірінші қорғаныс). Т- және В- лимфоциттерінің рецепторларды және антигенді тануы әртүрлi. Иммундық жауапқа қатысатын жасушалардың әртүрлі популяциясы генетикалық және функциялық ерекшелігімен сипатталады. Олардың үстіңгi айырмашы липопротеинді маркерлеріне қарай, жiктелуі (cluster differentiation, СД) қолданылады. Сүйек миының негізгі функциясы дін жасушаларынан иммунды қабілетті жасушалар шығару. Барлық лимфоидты жасушалардың үстінде липопротеинді антигені (жіктелу кластері – СД) бар. Лимфоидты және миелоидты жасушалардың анасы – дің жасушаларының маркері – СД34+. Сүйек миында антиденелердің өнімін белсендіретін миелопептид бар. Сондай әсері бар препарат сүйек миынан алынып, «миелопид» атанды. Барлық жасушалардың 6-8%-ы ғана сүйек миындағы лимфоидты жасушалар. Уланғанда, агранулоцитоз және радиациядан кейін сәулелі аурулардың дамуы, олардың сүйек миына әсер етуіне байланысты. 1- кесте. Иммундық жауапқа қатысатын клеткалардың негізгі жіктелу маркерлері (С.А.Кетлинский, Н.М.Калинина, 1988)
Ескерту: ТКР – Т – жасушалық рецептор: ГКС – басты гистосәйкестіктің комплексі. Практикада иммундық жауапқа қатысатын жасушалардың үстіңгі маркерлерін айыру үшін арнайы моноклональды антиденелер қолданылады. Барлық лимфоциттер Т және В- жасушаларына, О- (нөлдік) – жасушаларына бөлінеді. В-лимфоциттер – сүйек миында құрылады. Дің жасушаларынан шығатын В-лимфоциттер 4—5 тәулік ішінде сүйек миында жетіледі де, шеткі лимфоидты мүше мен ұлпаларға орналасады. Көкбауырда, лимфа бездерінде антигеннің әсерімен, Т-лимфоциттердің және макрофагтардың көмегімен жетілген В-лимфоциттер рецепторлары арқылы белсеніп лимфобластқа айналады да, 4 рет бөлінгенде жетілген плазмалық жасушаларға айналады. Екінші бөлінуден бастап, арнайы антигенге қарсы иммуноглобулиндер шығара бастайды. Жетілген бір В-лимфоциттен 400-ден артық антиденелер шығаратын жасушалар пайда болады. Әрбір буын 4—5 күн сайын жасушалар шығарады. Антигеннің бірінші түсуіне қарай антиденелер 3 тәуліктен кейін, ал қайталап түскенде – бірінші тәуліктің аяғында шыға бастайды (7 сурет). Антигеннің әсерімен В-лимфоциттер лимфобластқа айналып, одан үлкен және кіші лимфоциттер пайда болады. Кіші лимфоциттер антигенде арнайы еске сақтаушы лимфоциттер болып есептеліп, көп өмір сүреді, қанайналыммен шеткі лимфойдты мүшелерге орналасады. Осы жасушалар сол антигенмен қайта кездескенде тез белсеніп, жылдам екіншілік иммундық жауап береді. Иммуноглобулин М және G кластарын шығаратын жасушалар лимфа бездерінде, көкбауырда, ал иммуноглобулин А және Е шығаратындар пейер табақшасында және басқадай шырышты қабатта орналасқан лимфа бездерінде жиі кездеседі. Антиденелердің әсерлік механизмі: антидененің жасушамен қосылған комплексі белсенген комплементпен лизиске ұшырайды. Егерде антиденелер шамадан тыс көп шықса (антигеннің белсенді орталығы түгел жабылғаннан кейін), аллергиялық патология дамиды. В-лимфоциттердің бір бөлігі Т-хелперлердің және цитотоксикалық Т-жасушаларына супрессиялық әсер етіп, олар арқылы В-лимфоциттердiң көбеюін және жетілуін басады. В-лимфоциттердің басқа бір бөлігі, керісінше, осы субпопуляцияларын белсендіреді. В-лимфоциттердің үстіндегі рецепторлары: 1) Антиген спецификалық рецепторлар немесе жасуша үстіндегі иммуноглобулиндер (s1g), мономерлер түріндегі 1gM және IgG-ден құрылған. Антигендердің В-жасушасының антиген спецификалық рецепторларымен байланысуы В-лимфоциттердiң өзгеруін, антидене шығаратын жасушалардың көбеюімен бірге, В-лимфоциттердiң антигенді есте сақтайтын иммунологиялық естелік жасушаларын тудырады. 2) В-лимфоциттерiнде өсу және жетілу рецепторлары: В-жасушалардың бөлініп көбеюін, иммуноглобулиндердің секрециясын (шығуын) шақырады. 3) FC-рецепторы арнайы детерминаттарды танитын, иммуноглобулиннің FC фрагментінде орналасқан, иммуноглобулинді байланыстырады. FC-рецепторлары иммунды жауапты реттеуде маңызды рөл атқарады. 4) Комплементті байланыстыратын рецептор (С3). Ол В-жасушаларының белсенуінде, толеранттылықтың дамуында, жасуша бірігуінің күшеюінде, жасушааралық байланысты жеңілдетеді. Т-лимфоциттері жетілуі күрделі және көпсатылы жүреді. Оның антигенбағынышты және антиген бағынышсыз екі фазасы белгілі. Антигенбағынышсыз фазасы сүйек миында және айырша безде жүреді. Дін жасушаларынан шыққан алғашқы Т-жасушалардың бәріне тән антигені бар пре-Т-жасушалары пайда болады. Пре-Т-жасушалары айырша безге кіріп, жетілген Т-жасушалар шығады. Айырша безге Т-лимфоциттері екі субпопуляцияға бөлініп, Т-хелперлер және Т-супрессорлар, цитотоксикалық Т-жасушалары құрылады. Олардың әр қайсысының өзіне тән антигендік беткей маркерлері және әсерлеу функциялары бар. Осымен антигентәуелсіз фазасы бітеді. Жетілген Т-лимфоциттер айырша безден шығып, қанайналыммен екіншілік лимфойдты мүшелерге орналасады. Онда антигентәуелді жетілу фазасы жүреді: жетілуі, белсенуі және антигендер кірген, рецепторы бар Т-лимфоциттер көбейеді. Бөлінудің нәтижесінде үлкен, орташа және кіші лимфоциттер – эффекторлар пайда болады, бұлар қысқа (24 сағ.) өмір сүретіндер. Солармен бірге, морфологиялық құрылысында ерекшілігі жоқ, ұзақ жылдар өмір сүретін кіші лимфоциттер, естелік торшалар да түзіледі. Барлық лимфоциттердің 60%-ы Т-лимфоциттер: хелпер және супрессор жасушалары – иммунитет реттеушілер, ал киллерлер және ГЗТ (баяу жүретін гиперсезімталдық) әсерленгіштер. Т-киллерлер ісік жасушаларын және жұқпауға ұшыраған жасушаларды жояды. Табиғи киллердің (NK) – үлкен гранулярлы жасушаларының грануласында перфорин белок бар. Бұл белок мишень жасушаларына кіріп, мембрана бұзатын, комплекс құрып, осмотикалық жарылыспен клетканың ыдырауына әкеледі. Т-лимфоциттерінің төрт популяциясы бар: Т-хелперлері, Т-супрессорлары, Т-киллерлер, Т-эффекторлары (әсерленгіштері). Бұлардың бәрінің қойдың эритроциттеріне, иммуноглобулиндерге (FC), комплементтің белоктарына (тек СЗв-ға жоқ), интерлейкиндерге, антигендерге рецепторлары бар. Т-хелперлер Т-хелперлері-1 және Т-хелперлері-2 болып бөлінеді. Хелпер-1 жасушалық, ал хелпер-2 гуморальды иммунитетті белсендіреді. Т-лимфоциттер вирусқа, басқаларға қарсы жасушалық иммунитетті, ГЗТ қамтамасыз етеді. Сөйтіп, айырша безде Т-хелперлер, Т-супрессорлары, цитотоксикалық Т-жасушалары құрылса, ал шеткілік лимфатикалық органдарда (көк бауыр, лимфа түйіндері, мүшелердегі лимфа ұлпаларында) кіші лимфоциттер (эффекторлар) құрылады. Олардың 80%-ы бір тәулік өмір сүреді, ал 20%-ы ұзақ өмір сүрушілерге жатады. Т-хелперлер иммунитет жауабының басында нысана жасушаларының мембранасына орналасқан HLA-DR антигенімен (гистосәйкестіктің II-класс антигенімен) бірге патогенді таниды. Хелперлер интерлейкин-2 шығарып, В-лимфоциттердің көбеюін, жетілуін (сондай фактор) белсендіріп, гуморальды иммунитетті көтереді. Белсенген супрессорлар Т-хелперлерді тежеп гуморальды иммунитет жауабын басады. Супрессорлар табиғи және антиген ықпалмен пайда болған иммунологиялық толеранттылықтың құрылуына қатысады. Т-супрессорлардың функциясының бұзылуы аутоаллергиялық ауруларға әкеледі. Т-киллерлер нысана - жасушаларды антиденелер мен комплементтің қатысуынсыз-ақ жояды. Т-жасушалардың арнайы рецепторы антигенмен байланысып, өзінен қышқылды ферменттерді шығарып, нысана-жасушаларды бұзады. Т-лимфоциттердің реттеу функциялары олардан шығатын арнайы биологиялық белсенді заттарға байланысты: хемотаксис, нейтрофилдер мен макрофагтардың миграциясын тежейтін, апару, армирлі факторлар және басқалар. Т-лимфоциттердің антиденелер синтезіне қатысуына байланысты антигендер «тимус тәуелді» немесе «тимус тәуелсіз» болып бөлінеді. Бірінші түрінде антиденегенездің жолы: антиген → Т-хелпер → В-лимфоцит → плазмалық клеткалар → антиденегенез. Сол сияқты антигендерге ертінді полисахаридтер және бактериальдық липополисахаридтер жатады. Сонымен, Т-лимфоциттер организмде екі түрлі функция атқарады: әсерленгіш және реттеушілік. Т-лимфоциттерінің негізгі функциясы бөгде жасушаларға арнайы цитотоксикалық әсері, әсіресе ол трансплантаттың некрозында, ісікте, аутоиммундық процестерде және вирусты ауруларда анық көрінеді. Цитотоксикалық әсер бөгде жасушалардың антигеніне арнайы рецепторы бар цитотоксикалық Т-лимфоциттерге тән. Т-лимфоциттердің реттеу функциясына олардың әр түрлі биологиялық белсенді заттарды шығаруы жатады. Олар – хемотаксис, нейтрофилдердің миграциясын тежеу, көшіру және армирлық факторлар. Т-лимфоциттер – хелперлер иммундық жауапты белсендіреді. Т-лимфоциттер – супрессорлар иммунды жауапты басады. Т-супрессорлардың белсенуі әртүрлі кезеңмен сатылы жүреді, соның біріне Т-хелперлер де қатысады. Мұндай белсенулер бөтен антигенмен байланысты (спецификалық) немесе байланысы жоқ (бейспецификалық) болуы мүмкін. Белсендірілген Т-супрессорлар Т-хелперлердің белсенділігін басады. Т-лимфоциттерінің үстінде антигендерді танитын, спецификалық (FСg, FСМ, Е) рецепторлар бар. Рецептор – вариабельді, және тұрақты бөліктері бар полипептидтік тізбектен тұратын гетеродиллер. Вариабельді бөлім бөгде антигендермен және гистосәйкестіктің антигенімен байланысады. Шеткі лейкоциттердің 5-10% нөлді жасушалар (О-клеткалар, В-емес Т-емес лимфоциттер). Функциялары бойынша олардың ішінен табиғи киллерлер (NK-клеткалары), антиденелермен байланысты жасушалы цитотоксикалық (К-клеткалары) болып бөлінеді. Олармен бірге ескірген немесе уақытша рецепторларын жоғалтқан Т- және В-лимфоциттері де болады. О- жасушалардың көбеюі Т- лимфоциттердің азаюымен жүреді. К- және НК- жасушалары генетикалық бөгде жасушаларды, мутанттарды (ісік жасушаларын), вирусы бар жасушаларды, трансплантат клеткаларын жойып, генетикалық гомеостазды сақтайды. К - жасушалары тек арнайы цитотоксикалық әсер етеді. К - жасушалар арнайылығы антигенге байланысты өзгергеннен кейін пайда болып, цитотоксикалық әсерін антиденемен (IgG) жабылған жасуша-нысанаға тигізеді. Антиденелер К- жасушалар мен нысана-жасушаларының арасында көпіршенің рөлін атқарады. NK-жасушалары генетикалық бөтен жасушаларды бірінші жанасуда жояды. NK-жасушалардың цитоплазмасында цитотоксикалық табиғи киллер-фактор (перфорин) бар. NK - жасушалары сүйек миында пре-Т-лимфоииттерден құрылады. NK - жасушалары 1-2-интерлейкиндерді, интерферонды, В- лимфоциттерінің өсу факторларын шығарады. Фибробластар және эпителиальды жасушалар лимфоидтық мүшелердің айналасында орналасып, микробтарды және қабынуды шектейтін гранулемалар құрады да, фибробластар интерферон шығарады.
2-кесте. Адам Т- және В-лимфоциттерінің негізгі сипаттары
Моноциттер – моноцитарлы-фагоцитоз жүйесінің негізгі жасушалары. Шеткі қанда қалыпты жағдайда 0,2—0,8×109/л моноциттер болады. Моноциттер сүйек миындағы дін жасушаларынан шығатын моноциттарлы нейтрофилдер қатарынан түзіледі. Моноциттердiң негізгі функциялары: 1. Иммунды қабілетті клеткалардың құрылуын реттейтін биологиялық белсенді заттарды шығарады. 2. Киллинг және фагоцитоз арқылы организмді бөгде микроорганизмдерден қорғау. 3. Өзгерген, ақаулы, ескірген торшаларды, өз жасушаларын зақымдайтын, метаболизмға түспейтін органикалық заттарды жояды, сондықтан моноциттерді «қоқысшы» (мусорщик) деп атаған (И.И.Мечников). 4. Егерде өз жасушаларының үстінде генетикалық бөгде ақпарат болса, олар киллинг және фагоцитозға ұшырайды. 5. Моноциттер бөгде антигендерді ұсынады және лимфоциттермен екі жақтық реттеу қарым – қатынасына қатысады. Макрофагтарға - перитонеальдық, купфер, бүйректің мезангиалы, Лангерганс жасушалары, остеокластар, микроглия жасушалары жатады. Олардың функциялары көп, фагоцитоз реакциясы, гуморальдық иммунитеттің жүруіне қатысады және антигендерді ұсынады. Макрофагтар 40-тан артық ферменттер, монокиндер шығарады. Макрофагтарда антигендерге арналған FC және СЗв-рецепторлары, гистосәйкестіктің антигендері (HLA–II) бар. Иммунитет жауабының басында макрофагтар антигенді ұсынады. Фагоцитозға ұшыраған антиген ыдырап, оның эпитопы HLA II белогымен сыртқы мембранаға шығарылады. Ақырында макрофагтарды лимфокиндер белсендіреді (8-сурет). Нейтрофилдер – көп түрлі ядролы лейкоциттер, қандағы лейкоциттердің ең көбі, 3—6×109/л, қалыпты жағдайда жетілген нейтрофилдер қан айналымында жүреді. Нейтрофилдер де дін жасушаларынан шығады. Жетілу фазасы бөлінусіз үш кезеңнен тұрады: метамиелоцит, таяқша, сегментядролы түрлері. Қанайналымында жүрген нейтрофилдердің саны әртүрлі физиологиялық процестерге байланысты өзгеріп отырады. Мысалы: тамақ ішкенде, физикалық жұмыстан кейін, тәуліктік ритмге байланысты. Нейтрофилдер қанайналымында 5–6 сағат болып, ұлпаға кетеді, 3—5 күндей өмір сүріп, өзінің әсерленгіш функциясын атқарады. Нейтрофилдердің негізгі функциясы–фагоцитоз. Нейтрофилдер бөтен жасушаларға киллинг және фагоцитоз жүргізеді, ал антигендер нейтрофилдердің қабыршағына тиседе өледі. Нейтрофилдердің ең басты функциясы басқа иммунды қабілетті жасушалармен қабыну ошағын қалыптастыру. Нейтрофилдердің негізгі функциясы–бактерияларды киллингке ұшырату. Егер бактериялар иммуноглобулиндермен (опсонизация) немесе комплементтің C3в-компонентімен жабылған болса, фагоцитоз күшейеді. Опсонизация бактериялардың арнайы иммуноглобулин G-ге немесе нейтрофилдердің үстіндегі комплемент рецепторларына байланысуына әсер етеді. Жұқпа басталған кезде (ІgG-дің кеш пайда болуымен) комплемент белсенуі СЗв компонентінің фагоциттің мембранасына бекуімен, альтернативтік жолмен жүреді. Нейтрофилдердің FC және С1-рецепторлары бар. Нейтрофилдер иммуноглобулиндерді FC және Faв-қа ыдыратып, В-лимфоциттерге хемотаксистік фактор береді. Нейтрофилдер В-лимфоциттердің бласты трансформациясын белсендіретін митоген шығарады. Қабыну ошағында фагоциттер, бактериялар, антиденелердің қатысуымен биологиялық активті хемотаксисті заттар (С5а, прекалликреин, простагландиндер, плазмалық белсендіруші) шығарып, нейтрофилдерді жинайды. Фагоцитоз нейтрофилдердің ішіндегі метаболизмді белсендіреді. Қорыту процессі көптеген вакуольға келген және дегенерацияға ұшыраған нейтрофилдердің гранулаларының босауымен, көптеген ферменттердің шығу әсерімен бітеді. Эозинофилдер – дені сау адамдардың қанайналымында 0,12—0,3×109/л. Дің жасушаларынан шығып, 3—4 тәулікте жетіледі. Жетілгеннен кейін тағы да 3—4 күн сүйек миында қалып, оларда қозғалу қабілеті пайда болады. Қанда эозинофилдер орта есеппен 10 сағат болып, ұлпаға өтіп кетеді. Ұлпада эозинофилдер диффузды қоныстанады да, 48 сағат өткенде дегрануляцияға шалдығып, өледі. Эозинофилдер қабынудың, қан тамырларының инфильтрациялы фазасын реттейді. Эозинофилдер қабыну ошағында аллергиялық реакцияларын шектейтін ферменттер бөліп шығарады. Эозинофилдердiң гельминттерге фагоцитоз жүргізетін қабілеті бар. Қанда барлығы 0,025—0,055×109/л. базофилдер бар. Базофилдер эозинофилдермен бірге дің жасушаларынан шығады. Базофилдер шығатын жасушалардан мес жасушалары да түзіледі. Базофилдің жетілуі 1,5—5 тәулік. Жетілген базофилдер қан айналымына түседі. Оның жарты өмірі 6 сағат. Әрі қарай базофил ұлпаға өтіп, 1—2 тәуліктен кейін өледі. Базофилдер мес жасушалары сияқты гистамин, гепарин, серотонин бөліп, антигеннің айналысында қабыну ошағында экссудация фазасын дамытады.
3-кесте. Ересек адам қанының көрсеткіштері (К.А. Лебедев, Н.Д. Понякина, 1990)
5. ЦИТОКИНДЕР – ИММУНИТЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ РЕТТЕУШТЕРІ Цитокиндерге қан және иммунитет жүйесі жасушаларының функциясын, көбеюін және айрықша жетілуін реттейтін факторлар жатады. Цитокиндерді қан және иммунитет жүйесі жасушалары шығарады (9-сурет). Цитокиндер белсенген клеткалардың рецепторларымен байланысып, әсер етеді (2-сурет). Интерлейкиндер (ИЛ) ИЛ-1 – лимфоциттерді белсендіретін эндогендік пироген, макрофагтар – шығарады. ИЛ -1 әсерімен хелпер-1 ИЛ-2 шығарады. ИЛ-1 мен ИЛ-4 қосылып В-лимфоциттердің көбеюімен антиденелердің шығуын күшейтеді. Гепатоциттер жедел кезең белоктарын шығарады. Простагландин Е2 және фосфолипаза А2 өнімі көбейгенде дене қызуы пайда болады. Адгезия белсенеді. Қабыну беретін басқа цитокиндердің (гамма-интерферон, ісік-некроз факторы, ИЛ-6, ИЛ-8) өнімін көтереді. Гранулоциттерді, ЕК-жасушаларын белсендіреді. ИЛ-2 (Т-жасушалардың өсу факторы) – белсенген Хелпер-1 жасушаларынан шығып, Т-жасушаларды көбейтіп, цитотоксикалық Т-жасушалардың жетілуіне, В-лимфоциттердің өсіп – көбеюіне, ЕК – жасушаларының белсенуіне әсер етіп, гамма-интерферонның, ОНФ, ИЛ-6, ИЛ-8 өнімін күшейтеді. ИЛ-3. (колониебелсендіретін фактор, полипоэтин) – белсенген Т- хелперлер, ұлпа базофилдері, айырша бездің эпителиальды жасушалары шығарады. Гранулоциттердің колониебелсендіретін факторымен бірге (Г - КСФ) нейтрофилдердің өнімін, эритропоэтинмен бірге эритроциттерді көбейтеді. ИЛ – 4 (В – жасушаларын белсендіретін фактор) – хелпер – 2 шығарады. Иммуноглобулин IgG1-дің синтезін IgG4 және IgЕ синтезіне ауыстырады. Ұлпа базофилдерін басып, қабынуды шектейді, сөйтіп ИЛ-1, ОНФ, ИЛ-6, ИЛ-8 өнімдерін азайтып, Т – жасушалардың және макрофагтардың цитотоксикалық белсенділігін басады. ИЛ -5. (эозинофильдік фактор) – Хелпер 2 шығарады, эозинофильдерді белсендіреді, В – лимфоциттерін көбейтеді, IgА-ның өнімін күшейтеді. ИЛ – 5 қабынуды басатын цитокиндерге жатады. ИЛ – 6. Макрофагтар, Т-В- лимфоциттер, ұлпа макрофагтары шығарады, қабынуды күшейтеді (ИЛ-1–ге ұқсас функциялары бар). ИЛ – 7. Т-лимфоциттері, сүйек миы және тимустың негізгі жасушалары шығарады, В – лимфоциттерін көбейтеді, Т-лимфоциттерін жетілдіреді. ИЛ – 9. Т-лимфоциттері шығарады, Т-лимфоциттерін және ұлпа базофильдерін белсендіреді, ИЛ-4-тің функциясын көтереді. ИЛ – 10. (супрессор факторы) – хелпер - 2 шығарады, Хелпер 1- дің функциясын басып, В – лимфоциттерді көбейтеді. ИЛ – 11. (тромбоцитарлық фактор) – фибробластар және сүйек миы шығарады, ИЛ-3 пен бірге тромбоциттерді көбейтеді. ИЛ – 12. (В – лимфоциттер және макрофагтар өндіреді). Тхо-ның Хелпер 1-ге ауысуын, ЕК және Т – жасушалардың интерферон шығаруын күшейтеді. ЕК және К – жасушалардың өнімін көбейтеді, қабынуды басатын цитокиндерге жатады. ИЛ – 13. (Хелпер - 2 шығарады) – ИЛ – 4 өнімін көбейтіп, оның функциясын күшейтеді, қабынуды басады. ИЛ – 14. Т – лимфоциттері және дендрит жасушалары шығарады, В–лимфоциттерін көбейтіп, оның естелік бөлімін күшейтеді. Иммуноглобулиндердің синтезін басады. ИЛ – 15. Моноциттер, эпителиальды және бұлшықет жасушалары шығарып, Т – лимфоциттерді көбейтіп, күшейтеді. ИЛ – 16. Т – лимфоциттер, микроглия макрофагтары, айырша без, көкбауыр және ұйқы безі жасушалары шығарады, Т – лимфоциттерді көбейтеді. ИЛ – 17. Хелпер – 1 шығарады, ИЛ 6, ИЛ -8, колониебелсендіретін факторлардың синтезін күшейтеді. ИЛ – 18. Макрофагтар шығарып, Т – лимфоциттердің гамма-интерферон синтезін, ЕК – жасушаларын белсендіреді. Көбею және жетілу факторлары: G – CSF (гранулоциттер), М – CSF (моноциттер), GМ – CSF (гранулоцит - моноциттер) колониебелсендіретін факторларын Т – лимфоциттер мен моноцит-макрофагтар шығарады. TGF – бета (өзгертетін бета өсу факторы) – барлық иммундық жасушалар шығарады, Т – лимфоциттермен макрофагтардың көбеюін және белсенуін басады. Сонымен бірге бұлар репарациялық процесті (жараның жазылуын) және IgА–ның синтезін күшейтеді. Ісік ыдырататын фактор: екі түрлі (ОНФ) – альфа және бета. Фактор – альфаны (кахексин) Т – және В – лимфоциттері, макрофагтар шығарады. ОНФ – альфа төменгі деңгейінде эндотелии жасушаларының адгезивтік молекулаларды шығаруын көбейтіп, нейтрофильдердің респираторлы жарылысын күшейтіп, фагоцитозды белсендіреді, хелперлердің лимфокиндерді шығаруын және В – жасушалардың көбеюін белсендіреді. ОНФ – альфа мөлшері көбейгенде кейбір ісіктердің (ісік-инфаркт) ішінде тромбозды дамытып, некрозға әкеледі және липазаны басып, май қышқылдарының сіңуін азайтып кахексияға әкеледі. ОНФ – альфа. Т- В-лимфоциттердің, макрофагтардың, ЕК-жасушалардың көбеюі мен простагландиндердің өнімін күшейтеді. Простогландиндер улану көрінісін береді, ОНФ – альфа, ИЛ – 1, ИЛ – 6–ны көбейтеді, ГКГ І-ІІ кластық молекулаларының экспрессиясын күшейтеді. ОНФ – бета (лимфотоксин). Функциясы ОНФ – альфаға ұқсас және нысана-жасушаларының апоптозын ынталандырады. Хемокиндер – иммундық жасушалардың миграциясын және белсенуін реттейтін цитокиндер. Хемокиндерді - әртүрлі иммундық жасушалар (моноциттер, лимфоциттер, гранулоциттер) шығарады. Әртүрлі (40 шақты) хемокиндер жасушалардың хемотаксисына, белсенуіне қатысып, иммундық процестің жүруіне әсер етеді. Интерферондар– гликопептидтер екі түрге бөлінеді. Альфа - және бета – интерферон болып бөлінеді. Альфа – интерферондарды лейкоциттер мен макрофагтар шығарады. Сондықтан оны кейде лейкоцитарлық интерферон дейді. Бета – интерферон – фибробластардан шығады, Альфа – бета интерферондарды Т - және В – лимфоциттер, ЕК, эндотелий және эпителий жасушалары шығарады. Бета-интерферон – интерлейкин – 6 дай әсер етеді. Интерферонның екінші түрі – гамма интерферон. Ол белсенген хелпер – 1 мен ЕК – жасушаларынан шығады. Интерферондар вирустарға, бактерияларға, ісікке қарсы, иммунитет реттейтін функцияларға ие. Интерферонның вирусқа қарсы функциясы жасушаның рецепторларымен байланысқанда пайда болады: 1) эндорибоннуклеза белсеніп вирустың РНҚ-ын ыдыратады; 2) вирус РНҚ-ының синтезін басады; 3) вирустың қабыршағының белогының синтезі басылады. Интерферондар ісікке қарсы әсерімен ісіктің өсуін тоқтатып, метастаз болдырмайды. Интерферонның иммунитет реттейтін функциясы: 1. Басты гистосәйкестің І- және ІІ- класты антигендерінің байланысуын күшейтеді; 2. Жасушалардың цитокиндерге сезімталдығын реттейді; 3. Цитотоксикалық әсерімен жасушаларды белсендіреді. Простагландиндер - жартылай қаныққан май қышқылының (арахидон) өнімінен циклооксигеназ белсенділігінің қатысуымен пайда болатын зат. Простагландиндер – простациклин және тромбаксин кейбір макрофагтармен синтезделеді. Макрофагтарда циклооксигеназ жүйесінің белсенділігі бар. Лимфоциттердің простагландин синтездейтін қабілеті жоқ. Простагландиндер субпопуляцияларға бөлінбеген Т-лимфоциттердің көбеюіне әсері бар. А,В,С,Д,Е – лейкотриендері – арахидон қышқылының өзгерген белсенді заттары. Олар мес торшасы, тромбоциттер мен лейкоциттерден бөлінеді. Лейкотриендер лейкоциттерден шығатын, жедел жүретін, аллергия реакциясын шақыратын медиаторлар. Нейтрофилдерден бөлінген лейкотриенді В4 дейді. Эозинофилдер лейкотриендерді нейтрофилдермен салыстырғанда жүз есе көп шығарады. Өкпе макрофагтарынан шыққан лейкотриендер бронхоспазмды дамытады. Лейкотриендер қабыну қоздырып фагоцитозды, табиғи киллерлердің цитолиздік қызметін күшейтеді. Мысалы, В4 лейкотриеннің әсерінен ИЛ -2-нің өнімдері көбейеді (Н.Д. Беклемишев, 1995). 6. ИММУНДЫҚ ЖАУАП ЖӘНЕ ИММУНДЫҚ ТОРШАЛАРДЫҢ ӨЗАРА БАЙЛАНЫСТАРЫ 6.1. Иммундық жауап Әртүрлі жағдайға байланысты иммундық жауап иммунитетке жауапты жасушалар жасушалық немесе гуморальдық түрмен жүргізеді. Иммунитетке жауапты жасушалар – антиген ұсынатын (презентация), реттеуші, иммундық реакцияны реттейтін және иммундық жауаптың әсерленушісі болып бөлінеді. Антиген ұсынатын (көрсететін) жасушаларға моноциттер, макрофагтар, эпителиальды жасушалар, терінің пигментті жасушалары (лангерганс жасушалары) және басқалар кіреді. Реттеуші жасушаларға Т- және В- лимфоциттері, супрессорлар, контрсупрессорлар, естелік Т-лимфоциттері жатады. Иммунитет жауабының әсерленушілеріне Т- және В-киллерлер және негізгі антиденелер өндіретін В-лимфоциттері жатады. Айырша безде жетіліп шыққан Т-лимфоциттер пейер табақшасына кіріп, онда киллерлер, хелперлер, индукторлар, супрессорлар, амплифайерлер, контрсупрессорлар болып толық жетіледі. Т-хелперлер антиген туралы хабарды Лангерганс жасушаларынан алып, осы антигенге қарсы жасушалық және гуморальдық иммундық реакцияны қосады. Т- супрессорлары иммунологиялық реакцияларды басады. Т-контрсупрессорлар супрессорлардың тежеуін алып тастайды. Т-киллерлер микоздарды, қарапайымдыларды, ішінде вирустары және бактериялары бар жасушаларды жояды. Мутациямен өзгерген өз жасушаларымызды табиғи киллерлер жояды. Т-хелперлер Тх-1 және Тх-2 болып бөлінеді. Тх-1 хелперлердің ішінде IgG, A-ның синтезін, Т-В-хелперлерін және Т-лимфоциттерін және жоғары сезімталдықтың баяу реакциясын белсендіретін Т-Т-хелперлері (амплифайерлері) бар (9-сурет). Тх-1 және Тх-2 бірін-бірі баса алады. Т-супрессорлардың IgG-ның Fс- бөлігіне рецепторлары және арнайы үстіңгі СД8 антигені бар. Т-киллерлердің де СД8 – антигені бар. Т- киллерлер сияқты К- жасушалар, табиғи киллерлер, макрофагтарда киллинг жүргізеді. Бұл жасушалар өзгерген өз жасушаларын, ракқа ұшыраған жасушаларды, қарапайымдыларды және микоздарды өлтіреді. Әрқайсысының киллинг жүргізу әдістері әртүрлі. Т-киллердің тек бір антигенді ғана танитын қабілеті бар, осы антиген нысана-жасушаларының үстінде болса, киллинг жүреді және IgG- мен жабылған жасушаларды өлтіреді. К – жасушалары және макрофагтар тек IgG мен жабылған жасушаларды өлтіреді. Табиғи киллерлер ең көне және бірінші қорғаныс болып саналады. Табиғи киллерлер сенсибилизациясыз, мутациямен өзгерген жасушаларды немесе ішінде жұқпасы бар жасушаларды өздері танып, жояды. Т-жасушалардың мутациядан, өсіндіден, микоздардан, жасуша ішіндегі жұқпадан қорғануын жасушалық иммунитет дейді. Гуморальдық иммунитетті әртүрлі антигендерге қарсы антиденелер түзетін В – лимфоциттері жүргізеді. В – лимфоциттері сүйек миынан шығып, ішектегі пейер табақшаларында жетіледі. Антидене Faв – фрагментімен антигенмен және Fс – фрагментімен макрофагтардың рецепторларымен байланысады, К – жасушаларды және комплементті белсендіреді. Fс – фрагменттің құрылысы иммуноглобулиндердің және субкластарының ерекшелігін көрсетеді. В – лимфоциттерінің барлық функциясын Т – хелперлер, супрессорлар және контрсупрессорлар реттейді. IgМ-ның синтезінің IgG-ге ауысуына Т-хелперлер жауапты. IgG/IgМ қатынасы Т-хелперлердің функциясының белсенділігін көрсетеді. Гуморальдық иммундық жауап қызыл сүйек миының бақылауымен ертінді белоктарға, липополисахаридтерге, экзотоксинге, жасуша сыртындағы паразиттерге қарсы дамиды. Гуморальдық иммунды жауаптың екі варианты бар. Егер иммундық жауабы Т-тәуелсіз антигенге қарсы болса, оны қарапайым жауап дейді. Өйткені кейбір антигендер Т-лимфоциттерді өздері белсендіреді. Мұндай жағдайда IgМ синтезі болғанмен естелік клеткалар пайда болмайды. Егер иммундық жауабы Т-тәуелді антигенге жүрсе Т- және В- лимфоциттердің кооперациясы пайда болады. Иммун жауабы мынандай кезеңдерден тұрады: а) антигенді тану; б) антигенді ұсыну – макрофаг антигенді жұтып, ыдыратады, МНС І және МНС ІІ белоктарымен байланыстырып, мембрана үстіне шығарады; в) Т-хелперге хабар беру; г) В – лимфоциттердің бласттрансфармациясы, бластардың плазмоциттерге және естелік В-жасушаларына айналуы; д) антиденелер синтезі және антигендердің элиминациясы. Т-киллерлер бөгде жасушалармен кездескенде мембранасын бұзатын перфорин шығарады. Т- әсерленгіштер хемотаксис, макрофагтардың және лейкоциттердің миграциясын басатын, белсендіретін факторларды шығару арқылы әсер етеді. Микробтардың ошағында гранулемаға айналатын инфильтрат құрылады. Инфильтратты фибробластар қоршап, коллагендер өндіріп гранулема пайда болады. Гранулема қабыну процесін шектеп, денеге тарауына бөгет жасайды. Иммундық жауабында ерекше рөл цитокиндерге жатады. Олар иммунитет жауабында әртүрлі лейкоциттердің өзара қарым-қатынасын қамтамасыз ететіндіктен, интерлейкиндер деп атайды. Гуморальдық иммунитет жауабында антигенге қарсы әуелі иммуноглобулин М, одан кейін IgG құралады. Антиген екінші рет организмге түскенде бұл процесс тез және қарқынды жүреді. Сонымен, антигеннің белсендіруімен жүретін иммундық жауап бірнеше кезеңмен жүреді. Әуелі антиген макрофагта өңделеді, өңделіп шыққан антиген кіші лимфоциттермен кездесіп, оларды сенсибилизацияға шалдықтырады. Олар лимфобластарға айналып антиденелер шығатын плазмалық жасушалар құрады. Лимфобластар сенсибилизациясы бар лимфоциттерге айналып, жасушалық иммунитеттің сезімталдығы жоғары жүретін реакцияларына қатысады. Келесі кезеңде антиденелер сәйкесті антигендермен байланысып комплементті белсендіреді және сегментядролы лейкоциттерді айналасына тартып, жинайды. Осымен иммунологиялық зақымданудың қабыну фазасы пайда болады.
6.2. Иммундық жасушалардың өзара байланыстары Т- лимфоциттері айырша безде жетіліп шыққанда үстерінде Т-жасушалық антиген танитын рецепторымен, (ТАГРР) антигенмен кездесуге дайын болып, шеткі лимфа органдарына орналасады. Бұл рецептор екі полипептидтік тізбек рецептордан тұратын – гетеродимер, жасуша сыртына вариабельды және тұрақты екі домен түрінде жыйырылып орналасқан. Т-лимфоциттерінің көбінің рецепторлары альфа- және бета-тізбектерінен тұрады. Сондықтан оларды кейде альфа-бета-Т-лимфоциттері дейді. Вариабельді домен организмге түскен қандай антиген болса да, тануды өзінің сансыз көп рецепторларымен қамтамасыз етеді. Т-лимфоциттің әрбір рецепторы тек қана бір антигенді таниды. Т-лимфоцит антигенді танығаннан кейін иммундық жауап толық жүруі үшін көбейіп (бөлінумен), өзінің алғашқы арнайылығын сақтаған бір топ Т-лимфоциттері құрылады. Барлық Т-лимфоциттерде ТАГРР нековаленті бес трансмембраналық белоктармен (гамма, дельта, эпсилон, дзета, эта) байланысып, бір комплекс құрады. Осы белоктарды жетілген бір молекуланы – СДЗ дейді. СДЗ молекуласының негізгі функциясы антигентанитын альфа-бета тізбегінен жасуша ішіне сигнал беріп, жасушаны белсендіріп, көбейтеді. Сөйтіп, ТАГРР-альфа-бета тізбегі және СДЗ молекуласынан тұратын комплекс жасалынады. Бұл – комплекс функциясымен біріккен, бір тұтас құрылыс. Т-лимфоциттердің антиген тануы ерекше. Антигендер (бактериялар, вирус, басқа клеткалар) немесе аутологиялық құрылыстар (аутоантиген) әуелі макрофагда және басқа жасушаларда ферментпен қортылып (процессинг), олардың (белок, пептид) антиген бөлшегі, амин қышқылдарының қалдығы, бөтен антигеннің эпитобы гистосәйкестіктің басты комплексінің антигенімен бірге макрофаг үстіне шығарылады да, Т-лимфоциттеріне ұсынылады. Т-лимфоциттер – ұзақ (15-20 жыл) өмір сүретін, қанайналымында жай қозғалатын, жаңа түрлерінің өнімі баяу жүретін лимфоциттер. Сондықтан Т-жасушалық иммунды тапшылықтың қалпына келуі де тез болмайды. Шеткі қандағы барлық лимфоциттердің 55-75 пайызы Т-лимофциттер, көк бауырда – 60 пайыз, лимфа түйіндерінде – 70 пайыз. Т-лимофциттердің үстінде ТАГРР-дан басқа: 1) қойдың эритроциттеріне рецептор бар, оны СД2 дейді; 2) Өсімдіктік митогендерге рецептор: фитогемагглютин (бұршақтан алынған белок) және конканавалин А; 3) интерлейкиндерге рецептор (ИЛ-1, ИЛ-2); 4) гистосәйкестіктің басты комплексінің 1 класс антиген (трансплантация антигені) рецепторы. Т-лимфоциттері үстіндегі гликопротеинннің айырмашылығымен СД4+ және СД8+ бөлінеді. Тимуста жүргенде бұл жасушалар бір-бірінен айырылмайды, өйткені бір жасушада екі бірдей белок болады. СД4+лимфоциттерінің аты – Т-лимфоциттер – хелперлер, ынталандырушылар, олардың шеткі қандағы саны жалпы лимфоциттердің 55-60 пайызын құрайды. СД8+лимфоциттерінің аты – Т-лимфоциттер – супрессорлар, олардың шеткі қандағы саны 20-30 пайыз. Т-лимфоциттердің осы екі субпопуляциясы иммуниет реттеуші жасушаларға жатады. Олардың организмдегі өзара қатынасына байланысты иммундық жауап жүреді. Осы қарым-қатынас әр адамда әртүрлі, генетикалық ерекшелікке байланысты деген ұғым бар. Орта есеппен осы қатынас қалыпты жағдайда 1,5 – 3,5. СД4 + лимфоциттері хелперлік функциясын атқарады. 1) В – лимфоциттердің антидене өндіретін плазмалық жасушаларға айналуына көмектеседі. 2) СД8 + лимфоциттерге жетілген цитотоксикалық жасушаларға айналуына индукция (көмек) береді. 3) Хелпердің сигналымен макрофаг гиперсезімталдығы баяу жүретін реакциясын жүргізеді. Т – лимфоциттер – хелперлер осы функцияларын екі субпопуляцияға (хелпер – 1 және хелпер - 2) бөлініп, әртүрлі цитокиндерді (интерлейкиндерді) өндірумен атқарады. Т – лимфоциттер – хелперлер 1 – түрі (Тх1) – гамма - интерферон, ИЛ – 2 және альфа –ісік некроз факторын (ОНФ) өндіреді. Бұл цитокиндер макрофагтарды, ЕК – жасушаларды, Т – лимфоцит-киллерлердің цитотоксикалық жетілуін белсендіріп, жасушалық иммундық жауаптың дамуын (жасушаішіндегі жұқпаға да) қамтамасыз етеді. Т-лимфоциттер – хелперлер – 2-түрі (Тх2), гуморальдық иммундық жауабының дамуына міндетті, оның ішінде IgE өндіретін ИЛ-4, ИЛ-5, ИЛ-10, ИЛ-13 интерлейкиндерді шығарады. Интерлейкин – 10 – хелпер – 1-дің функциясын тежейді, яғни жасушалық иммунитетті басады. Белсенген Тх2-нің мембранасында – иммуноглобулиндер әулетінің тежегіш молекуласы (LAG-3) пайда болады. Т-хелпер – 1 және 2-түрінің арасында байланысты сақтауға ИЛ – 12 қатысады. Макрофагтар ИЛ-12 өндіреді. ИЛ-12 Т-хелпер-1-ді көбейтіп, жасушалық иммунитетті көтереді. Басқа өте маңызды цитокин – гамма-интерферон Т-хелпер-2-нің функциясын басады. Сөйтіп, хелпер-1 мен хелпер-2 өздерінің цитокин өнімдерімен бірін-бірі тежеп иммун жүйесінің тепе-теңдігін сақтайды. Мысалы: ТХО антиген ұсынатын макрофагтан ИЛ-12 сигналын алып, Тх1 шығарады. ТХО екінші сигналды базаофильден ИЛ-4 арқылы алып, Тх2 шығарады. Әрі қарай Тх1 шығаратын цитокиндері: а) альфа ОНФ (ісік некроз факторы), гамма – ИФН (интерферонды) макрофагтар мен ЕК–ді (табиғи киллер) белсендіреді және гамма ИФН – хелпер-2-нің функциясын басады. б) ИЛ-2 (интерлейкин -2) Т-лимфоцитті (СД8+) цитотоксикалық (арнайы киллер) жасушаға айналдырады. Т-лимфоцит-хелпер-2 интерлейкин-4-5-13 өндіріп В-лимфоцитті белсендіріп, плазмалық жасушаларға айналдырады. ИЛ-10 хелпер-2-ден шығып Тх1-дің жұмысын басады, ал гамма-интерферондікі – керісінше.
 1–сызба, Т-лимфоцит-хелпердің 1-2 түрге (Тх1-Тх2) жетілуі. Интерлейкин-12 хелпер-1-дің жетілуін, одан кейін оның көбеюін белсендіреді. Интерлейкин-4 хелпер-2-ге сондай әсер етеді. Тх1 және Тх2 адам организмінің көптеген патологиясына жауапты. Мысалы: Тх1 функциясы көп тармақты бытыраңқы склерозда, инсулинтәуелді қант диабетінде, аутоиммунды тиреоидитте, Крон ауруында, аллотрансплантаттың бөлінуінде, ұрықтың үйреншікті түсіп қалуында және басқадай дамуында басым жүреді. Тх2 қалыпты жүктілікте, трансплантат толеранттылығында, идиопатикалық өкпе фиброзында, дамымалы жүйелі склерозда тез дамыған. Ол АИВ ауруында және аллергиялы патологияларда басым жүреді. Т-хелперлерді иммундық жауабының «дирижері» дейді. Қалыпты жағдайда және иммунопатология |
Дальтон. Бұл тізбектерде өзара дисульфидті көпіршіктермен байланысатын, жеңіл және ауыр тізбектің өзгермейтін (С), өзгеріп отыратын (V) бөлшектері бар. Солардың қосылатын жерінде антигендермен байланысатын орталық орналасқан. Антиденелер антигеннің әсерінен плазмалы жасушадан шығарылады. Сонымен ғана байланысатын әрбір антигенге қарсы арнайы антиденелер түзіледi (6-сурет).
, ал иммуноглобулин А1, А2 болып бөлінеді.
, молекулалық салмағы 150 мың Дальтон, ол плацентаға кіре алады. Иммуноглобулин G 23 тәулік бойы, ұзақ өмір сүреді. Адамдарда иммуноглобуллин G-дің 4 түрі бар: 
(ауыр тізбектің айырмашылығымен).