ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение

Как определить диапазон голоса - ваш вокал

Игровые автоматы с быстрым выводом

Как цель узнает о ваших желаниях прежде, чем вы начнете действовать. Как компании прогнозируют привычки и манипулируют ими

Целительная привычка

Как самому избавиться от обидчивости

Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам

Тренинг уверенности в себе

Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком"

Натюрморт и его изобразительные возможности

Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д.

Как научиться брать на себя ответственность

Зачем нужны границы в отношениях с детьми?

Световозвращающие элементы на детской одежде

Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия

Как слышать голос Бога

Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ)

Глава 3. Завет мужчины с женщиной

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

Іскерлік ойындарды проектілеу 11 страница

Мұнда негізгі түсінік белсенді әрекетшіл деген мағынаны беретін “агент” сөзі S әрпімен белгіленеді. Сондай-ақ Ч. Филмар жасырын модельдердің негізгілерін көрсетеді. Жүйе (S), орта (Е), әрекет (→) өзара әрекет (↔) белгілерін көрсетеді. Жүйенің екі түрі болады:

Субъект (агент) (S) және объект (О).

Жүріс тұрыстың логикалық сипаттамасында жүйе (агент, субъект т.б.) орта (әлем, қоршаған орта т.б.), әрекет (операция, жүріс-тұрыс акт т.б.) мағыналарын береді.

Психологияда зерттеу әдістерінің мүмкіншіліктері зор. Сондай нақты зерттеу әдістерінің бәріне ортақ жалпы сипаттама бар. Мәселен, қалыпты дамыған балалар мен ақыл-ойы кем түрлі жастағы балалар зейінін зерттеу мақсатымен жүргізілетін тәжірибе бірнеше сатыдан тұрады.?

1-саты – даярлық сатысында бақылау жүргізіледі.

2-сатыда қалыпты дамыған балалар мен кеміс балалар екі топқа бөлініп, берілген тапсырма зерттеледі. Мысалы, “с”, “в” әріптерін текстен сызып отыру сияқты тапсырманы орындау ұсынылады.

3-сатыда тәжірибе нәтижелері математикалық құрал арқылы зерттеледі. Алынған нәтижелер тиісті жорамал бойынша тексеріледі. Психологиядағы мұндай зерттеу әдістері анықталуға тиісті мәселенің шындығын көрсетіп, айқындап, түрлі психологиялық зерттеулерде кеңінен қолданылады.

Психологиялық зерттеулердің мақсаты бойынша, әрбір психикалық құбылыс өзара байланысты және ол үнемі дамуда болады. Ал психологияның зерттеу әдістері тарихи даму тұрғысынан қарастырылады.

Ұзақ жылдар бойы шетелдік психологияда адам жанының сырын өзін-өзі бақылау әдісі арқылы білуге болады деп санап келеді. Бұл әдіс адам “жаны” ерекше, ол өзінше өмір сүреді деген көзқарасқа негізделеді. АҚШ психологы Э. Титченер адам өзін хайуанаттар орнына қойып, содан кейін ол адамға тән саналы әрекет арқылы адамдық қасиеттерді туғыза алар еді дейді. Бұл - әрине, сыңаржақты субъективті көзқарас. Ал психиканы зерттеудің объективті әдісі адам санасы мен әрекетін бірлікте іздестіре отырып, адамның өзін-өзі басқаруының ісі мен қылығына есеп беруін жоққа шығара алмайды.

Генетикалық принцип – қазіргі ғылыми психологиядағы талап. Бұл принцип бойынша психикалық фактілер мен құбылыстар, адам психикасының дамуы тарихи негізде, яғни басынан аяғына дейін үнемі дамып жетілу тұрғысынан қарастырылады. Даму сатыларының бір-бірін қалай алмастыратындығы, адамның өсуі мен даму кезеңдері белгілі сатылар бойынша зерттеліп, әр кезеңдегі баланың дамуы жас ерекшеліктерімен өзара салыстыра отырып қарастырылады.

Зерттеу әдістерінің түрлері – бақылау және тәжірибелік әдістердің қолдану тәсілдері әр қилы. Бақылау арқылы байқалған фактілер мен құбылыстардың табиғаты психологиялық тұрғыдан түсіндіріледі.

Өмір тәжірибесінде әдеттегі бақылаудың ғылыми бақылаудан негізгі айырмашылығы құбылыстардың себеп-салдар принципі бойынша әрбір нәрсенің сыры ашып көрсетеді. Ғылыми бақылау мынадай сатылардан тұрады:

а) сырттай бақыланған мінез көріністері мен әрекеттерді түсіндіру;

ә) оның ішкі психологиялық мәнін ашып көрсету;

б) жорамал жасап, оның анықтығын танып білу.

Пайдаланылған әдебиеттер:

Негізгі:

1. Адлер Ю.П. Предпланирование эксперимента. М., 1978.

1. Анастази А., Урбина С. Психологическое тестирование Спб.: Питер., 2001.
2. Бурлачук Л.Ф., Морозов С.М. Словарь – справочник по психодиагностике. Спб.: Питер. Ком., 1999.
3. Годфруа Дж. Что такое психология, в 2-х томах. М., 2001.
4. Дружинин В.Н. Экспериментальная психология. Учебное пособие. Спб.: Питер, 2007.
5. Налимов В.В. Теория эксперимента. М., 2002.

Қосымша:

1. Бурлачук Л.Ф., Савченко Е.П.Психодиагностика Киев, 1995.
2. Норакидзе В.Г. Методы исследования характера личности. Тбил. 1975.

№25 Дәріс.

Тақырып: Психометрика элементтері.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Үрейлену деңгейін анықтау.

2. Эмпатияны диогностикалау.

3. Тартылу деңгейі.

4. «Монада» психодиогностикалық жүйесі бойынша комьютер арқылы психологиялық мінездеме құрастыру.

Мақсаты: Үрейлену деңгейін анықтау, эмпатияны диогностикалау, тартылу деңгейі, «Монада» психодиогностикалық жүйесі бойынша компьютер арқылы психологиялық мінездеме құрастыру.

Дәрістің мазмұны

Ситуативті үрейлену шкаласы (СҮ)

Нұсқау: Сіз мұқият төменде берілген сөйлемдерді оқыңыз және графаға сәйкесті цифрларды дәл уақытта өзіңіздің қалай сезінуіңізге байланысты белгілеңіз дұрыс немесе дұрыс емес сұрақтар жоқ болғандықтан, сұрақтарға көп ойлаңбаңыз.

Қосымша 10.6.1 жалғасы

Тұлғаның үрейлену шкаласы (ТҮ)

Нұсқау: Сіз мұқият төменде берілген сөйлемдерді оқыңыз және графаға сәйкесті цфрларды күнделікті өзіңізді қалай сезінуіңізге байланысты белгілеңіз. Дұрыс немесе дұрыс емес сұрақтар жоқ болғандықтан, сұрақтарға көп ойланбаңыз.

Қосымша 10.6.2

Жұмыс тәртібі: Зерттелу жекелей зерттелгендей топтада жүргізіледі. Экспериментатор сыналушыға нұсқаумен келісе отырып, сауалнамада орналасқан сұрақтар тізіміне жауап беруді, ұсынады және сыналушының жекелей жұмысталуын еске түсіруі керек. Әрбір сұрақта қарқындылық деңгейі бойынша 4 варианты болуы мүмкін.
Нәтижені өңдеу:

1. Ситуативті және тұлғалық үрейленушілікті кілт көмегімен көрсеткішін анықтау.
2. Үрейлену деңгейін бағалау негізінде сыналушының мінез – құлқын коррекциялауға кепілдеме құру.
3. СҮ және ТҮ орташа топтың көрсеткішін және олардың салыстырмалы тәуелділік анализін, мысалға, сыналушының жынысына тислілігі бойынша бөлеміз.

Өзін бағалау нәтижесін анализдеудежалпы қорытынды көрсеткіші әрбір шкала асты бойынша 20 – дан 80 ұпайға дейін диапазонды болуы мүмкін. Осыдан келіп жоғары қорытынды көрсеткіш жоғары үрейленгіш деңгейін (ситуативті және тұлғалық) көрсетеді. Көрсеткішті интерпретациялауда мынадай үрейленушілік бағалау ұсынылады: 30 баллға дейін – төмен, 31 – 44 балл-қалыпты, 45 және одан көп-жоғары.
Әрбір сыналушының үрейлену деңгейі бағасы және оны корреляциялау кепілдемесінің қажеттілігі бойынша қорытынды жазу ұсынылаы. Сонымен, үрейленушіліктің жоғары көрсеткіші бар адамның жетістікке сенімділік сезімін қалыптастыру ұсынылады. Оларға сыртқы мәселені қоюда қызметтің мазмұнды ойлау және әрбір міндет бойынша нақты жоспарлауда талапшылдық, үзілді – кесілділін және жоғары маңыздылын акцентімен араластыру қажет.Төмен үрейленушілік адамдарға керісінше, блсенділікті ояту, әрекеттердің мотивациялық компоненттерін нақтылау, қызығушылықты қоздыру, оң немесе сол тапсырмаларды орындауда жауапкершілік сезімін анықтау. Топтық зерттеу нәтижесі бойынша, ситуативті және тұлғалық үрейленушілік деңгейі бойынша топты бағалауды тұтастай қорытынды жазылып, сонымен бірге жоғары және төмен үрейленушілік адамдар

ажыратылады.

Бақылау сұрақтары

1. “Тұлғаның үрейленгіштік” және “ситуативті үрейленгіштік” түсінігінің мазмұны қандай?
2. Үрейленгіштікке қандай факторлар әсер етеді.
3. Қандай жағдайда жоғары үрейленушілікті төмендетуге болады?
4. Оптимальды үрейленушілік деңгейі дегеніміз не?

Эмпатияны диагностикалау

Кірістірілген ескерту. Эмпатия (грек тілінен аударғанда empatheia – “көңіл – күйге ортақтасу”) – басқа адамдарға көңіл – күйіне ортақтасу және алушылық түріндегі эмоциональды жағдайдың көрінуі. Эмпатия адам мен адамдардың, жануарлардың өзара әрекетіне әсер етуге, өнер туындыларын қабылдауда туындайтын әлеуметік – психологиялық шығу феномені. Жекелей – психологиялық қасиет ретінде эмпатия адамның көңіл – күйге ортақтасу, алушылық қабілетін сипаттайды.

Эмпатия қарым – қатынастың ядросын құрайды. Қарым – қатынас әрекетінде ол тұлғааралық қатынаста тепе – теңдікке қабілеті, адамның мінез – құлқын әлеуметтік себепші етеді. Эмпатияныдамыту–қатынаста жолдастың жан дүниесіне ене білуді қажет ететін психология, педагогика, өнер, медицина, журналистика және т.б. әрекет түрлеріне басты маңызды фактор болып табылады.

Сабақ протоколы

Фамилия, аты, әкесінің аты .............................................................................
Күні ......................... Жасы ................................. Білімі ...................................

Жауап парағы

Эмпатия қасиетін бағалауда алғашқы сауалнамасы А.Меграбян және Н.Эпштейн ұсынды. Орысша сұрақтар мәтінінде оқу – құралы “Советы психолога менеджеру” бойынша алынды. Алдыңғы вариантпен салыстырғанда жауаптар шкаласы өзгертілген, қорытынды ұпайды түзетуге келмейтін сұрақтар алынып тасталған, “дүлдәмал” ұпайды стандартты бағалауды қайта есептеудің таблицалары жасалынған.
Сабақ мақсаты: Түрлендірілген А.Меграбян және Н.Эпштейн сауалнамасы көмегімен эмпатияны диагностикалау әдісін игеру.
Жабдықтандыру: А.Меграбян және Н.Эпштейн сауалнамасы (қараңыз қосымша 10.7.1). Сауалнамада 25 пікір, әрбіреуімен зерттелуші келісе отыра, деңгейін бағалау қажет.
Жұмыс тәртібі: Сыналушыға жауап беру парағы беріледі (форма 39).

Инструкцияесептелінеді: “Берілген пікірлерді оқыңыз, сіз оған бағдар жасай отыра, осы жағдайда сіз өзіңізді қалай алып жүрер едіңіз, әрбіреуін өзіңіздің келісім немесе келіспеу деңгейін білдіріңіз. Осыған орай графада берілген жауап парағына сәйкесті белгі қойып отырыңыз”.

Таблица 10.7.1

Қабырғадағы “дүлдамал” ұпайларды қайта есептеу кестесі

Нәтижелі және берілген анализді өңдеу. Өңдеу кілтке сәйкесті жүргізіледі (қосымша 10.7.2). Әрбір жауап 1,2,3 немесе 4 ұпай мен белгіленеді, содан кейін бағалау жолымен эмпатия қасиеті бойынша жалпы ұпайын есептейміз. Эмпатияның көріну деңгейі “дүлдәмал” ұпайларды стандартты бағалау шкаласына қайта есептеу кестесімен анықталынады. Стандарттау студенттердің ЖОО – на таңдауда 16 дан 25 жасқа дейінгі (орташа жас 19 жас) 399 қыз және 209 ұл балаларға жүргізіледі.

Бақылау сұрақтары

1. Эмпатия дегеніміз не?
2. Адам қатынас бойынша қандай объектілермен бірге эмпатияны бастан кешіреді?
3. Қандай әрекет түрінен эмпатия кәсіби маңызды сапа болып табылады және неге?

Қосымша 10.7.1

Сауалнама

1. Мені таныс емес адамның басқа адамдар ортасында жалғыз екекнін сезінуін көрсем, қапаландырады.
2. Маған адамдардың сезімдерін ұстай алмай және ашық көрсетіп жатса, ұнамайды.
3. Егер менің қасымда біреу күйгелектенсе, менде күйгелектене бастаймын.
4. Мен бақыттан жылағаңды ақымақтық деп есептеймін.
5. Мен достарымның қиындықтарын жүрегіме жақын аламын.
6. Кейде махаббат жайлы әндер менде көптеген сезімдерді шақырады.
7. Мен қатты алаңдаймын, егер маған басқа адамға оған жағымсыз жаңалық хабарлауым керек болса.
8. Менің көңіл – күйіме қоршаған адамдар қатты әсер етеді.
9. Мен адамдармен қарым – қатынаста болатын мамандық алғашқы қалар едім.
10. Мен адамдардың сыйлық алғанын бақылағанды қатты ұнатамын.
11. Мен жылап тұрған адамды көрсем, онда менде бұзыламын.
12. Кей әндерді ести отыра, мен өзімді бақытты сезінемін.
13. Мен кітап оқығанда (роман, повесть т.б.) шындығында болып жатқандай, қатты алаңдаймын.
14. Егер басқа біреуге нашар қатынас жасап жатса, мен әрқашан ренжимін.
15. Егер айналам қиналып жатса да, мен салмақты болып қала аламын.
16. Маған адамдардың кино көріп отырғанда күрсінуі және жылап отырғандары жағымсыз.
17. Мен шешім қабылдаған кезде басқа адамдардың пікіріес мен үшін маңызды емес.
18. Егер айналамдағылар бірнәрсеге алаңдаулы болса, менің рухани тыныштығым бұзылады.
19. Егер адамдардың тез болмашы нәрсеге ренжитінін көрсем мен қатты уайымдаймын.
20. Мен жануарлардыңқайғырғанын көрсем, өте бұзыламын.
21. Кинодан көрген немесе кітапта оқыған нәрселерге уайымдауды ақымақтық деп санаймын.
22. Мен қамқорсыз қарт адамдарды көргенде өте бұзыламын.
23. Мен кино көріп отырып, өте уайымдаймын.
24. Мен кез – келген айналадағыларды толқуларға көңіл аудармаймын.
25. Кішкентай балалар еш себепсіз жылайды.

“Монада” психодиагностикалық жүйесі бойынша компьютер арқылы психологиялық мінездеме құрастыру.

Кірістірілген ескерту. “Монада” психодиагностикалық компьютерлік жүйесі ұзақ жылдар бойы психодиагностика, кеңес беру аймағындағы кадрларды таңдау және іріктеу негізінде құрылады. Психологиялық тесттер компьютерлік бағдарламаларда ұйымдастыру түрінде, бұл жүйе көптеген қызметтерді орындйды.

- экран мониторында компьютерлік тесттерді сұрақтар мен жауаптарын көрсету арқылы жүргізу;

- бланкімен тесттілеудің алғашқы нәтижелерін енгізу;

- бағалау шкаласы және олардың графикалық анализін есептеу;

- бағалау шкаласы енгізу;

- тексеру жайлы ақпаратты және көрсеткіштер базасындағы олардың тестілік нәтижелерін сақтау;

- мінездемегі психологиялық блоктардың бірізділігі және интерпретацияның шкалалар тізімін құру;

- үш түрдегі толық және қарама – қайшы емес мінездеменің генерациясы (психолог – диагностқа, зерттелушіге, үшінші адам);

- белгілі биоәлеуметтік белгілері бойынша көрсетілген базадағы адамдарды таңдау;

- берілген қанағаттанарлық психологиялық белгілерімен көрсетілген адамдар базасын іріктеу;

- тестілеу нәтижесін интерпретациялау мәтінін басып және экранға беру;

- жаңа тестілеу әдісі жүйесіне мүмкіндіктер қосу, сұрақтар, жауаптар, кіліті және ұпайларын енгізу.

- мәтін интерпретациясын, нормасын және қарама – қарсы мәтін интерпретация тізімін енгізу, редакциялау және сақтау.

Кадрлармен жұмыстануда бос орындарға кандидаттарды іріктеу қажеті жиі болып тұрады. Бұл кезде болашақ жұмысшылар қандай психологиялық мінез – құлықты игеру қажеттігі жөнінде талап ету міндетін білу қажет.

Кандидатты бірнеше әдістемелік тестілеу және олардың бағалау шкаласын есептегеннен кейін, барлық кандидаттар ішінен берілген психологиялық қасиетімен бірнеше адамды алуға болады.

Бағдарламаның графикалық құрылымы мынадай түрде болуы мүмкін. (сурет 10.13.1)

Бастапқы мәзір:

1. Тексеру жайлы көрсеткіш
2. Әдістемелер құру
3. Әдістемелік жұмыс
4. Мінез – құлық генерациясы

Бастапқы мәзірдің режимдер мәзірі:

1. Тексеру жайлы көрсеткіш:

1.1. Биоәлеуметтік белгі бойынша іріктеу және іздеу.

1.2. Тексеру жайлы көрсеткішті енгізу және ауыстыру.

1.3. Психологиялық бегілері бойынша іріктеу және іздеу.

1.4. Тексеру тізімін және көрсеткішін енгізу.

2. Әдістемелерді құру:

2.1. Жауаптар, сұрақтар және кілтін енгізу.

2.2.Әдістеме каталогын редакциялау.

2.3.Нәтижелер интерпретация мәтінін енгізу.

2.4.Интерпретацияда қайшылықты фиксациялау.

3. Әдістемемен жұмыс:

3.1 Тестілік әдістемесін таңдау.

3.2 Көрсеткішітерді бланкісімен енгізу.

3.3 Дисплейде тестілеу.

3.4 Нәтиже анализі.

4. Мінез – құлық генерациясы:

4.1. Генерацияның психологиялық мінез – құлық жоспарын таңдау.

4.2. Генерацияның жаңа жоспарын құру.

4.3. Қайшы емес сипаттағы генерация.

4.4. Толық мінез – құлқын қалыптастыру.

Сурет 10.13.1. Бағдарламаның графикалық құрылымы, 1,2,3,4 – режим бағадарламадағы басты мәзір пункттері; а 1.1, 1.2, ..., 4.3, 4.4 – мәзірге сәйкесті пунктттер.

Диалог ерекшелігі

1. Ақпараттың экранда көрінуі.
Экранның жоғары терезесінде үнемі мынадай баптаулар шығып отырады.

- бағдарлама жұмыс жасап отырған зерттелушінің Ф.И.О. – сы;

- жұмысқа құрылған жүйенің әдістемелік атауы;

- психологиялық мінез – құлық генерациясының ағымдағы жоспары.
Экранның төменгі бөлігінде мыналар шығатын терезе орналасады:

- «белсенді» терезе немесе операцияны тағайындау;

- клавиатурамен информацияның енуі бойынша нұсқау;

- жұмыс жүйесінің барысы жөнінде хабарлама.

Экранның оң жақ бөлігінде олар орындайтын қысқа ғана операцясы білдіретін терезе – клавиша көрсетілген.

2. Ақпаратты енгізу.
Диалог таңдау мәзіріне негізделеді: Мәзір иерархиясының екі деңгейіне ие. Бастапқыда сіз мәзірдің 4 негізгі жұмыс режиміне тап боласыз. Кез – келгенін таңдай отыра, сіз келесі сондай 4 режимнен тұратын мәзірге кіресіз. Олардың біреуіне сіз кіре отыра, сіз енді өзіңіздің тапсырмаңыз бойынша белгілі әрекет етесіз. Курсордың (бағыттаманың) басқаруымен клавишаны қолдана отыра, сіз бір терезеден басқасына жылжуыңызға болады. Терезені «белсенді» ету үшін сізге «Enter» клавишасын басу арқылы оған «кіруіңіз» қажет. Толықтай жұмыс жөнінде дәл экранның төменгі бөлігінде «нұсқау» терезесін табасыз.