Критерии оценки определения скорости воздушной струи в воздуховоде. 22 страница №2 тапсырма. Лабораторияға ауылшаруашылығында пестицид ретінде қолданылатын қайта синтезделген зат түсті. Затты зерттегенде асқазан ішілік енгізгенде өлім дозасы (ДL50) - 500мг\кг тең екендігі анықталды. Бұл зат аэрозоль ретінде ағзаға өкпе арқылы түседі. Тапсырма: 1) Осы пестицидке ШРЕК мына формуламен есептеңіз:ШРЕК=0.0008 на ДL50 2) Заттың қауіптілік класын анықтаңыз; 3) Осы пестицидпен жұмыста сауықтыру шараларын жасаңыз. №3 тапсырма. Аммиак пен азот қос тотығын салыстырып токсикалығын зерттегенде келесі нәтижелер алынды: Зат CL50 Limac Limir Limch Zac Zir Zch ШРЕК Аммиак 4500 430 210 60 20 Азоттың 210 60 20 5 2 қос тотығы тапсырма: 1) Zac, Zir, Zch анықтаңыз және аммиак пен азот қо тотығы токсикалығына салыстырмалы сипаттама беріңіз. 2) жедел жәіне созылмалы улануда қандай у қауіпті болып табылады; 3) осы заттармен жедел улануға тән белгілерін атаңыз. №4 тапсырма. Қайта синтезделген N заты үшін Limch 70 мг\м3. тапсырма:а) осы затқа ШРЕК анықтаңыз, қор коэффиценті Кз = 5. №5 тапсырма. Шымкент шина зауытындағы жинау цехында бензин еріткіштің концентрациясы (ВР-1, ВР-2) орташа 430мг/м3, вулканизация цехында вулканизациялық газ орташа 15мг\м3 ( ШРЕК аминдер жиынтық 0.5мг\м3) тапсырма:а) цехтағы еңбек жағдайына баға беріңіз Б) цехтағы еңбек жағдайының зияндылық класын анықтаңыз. Кредит 1.Тақырып №1. Еңбек физиологиясы мен психофизиологиясы негіздері және қазіргі мәселелері. Еңбек жағдайын гигиеналық-физиологиялық бағалау. 2.Мақсаты. Жұмысшының ағзасындағы физиологиялық жылжудың зерттей білу туралы білім қалыптастыру, алынған қортындыны бағалау және соңғы алынған мәліметтер негізінде ғылыми еңбек үрдісіне ұйымдар құру, жоғары жұмыс қабылетін қамтамасыз ету, денсаулықты сақтау және өмір ұзақтығын қамтамасыз ету. 3.Оқыту міндеттері. 1. Еңбек физиологиясы, мақсаттарын анықтау; 2. Еңбек жағдайының негізгі формаларын ажыратуды үйрену; 3. Өндірісте физиологиялық зерттеуді адекватты жүргізу әдістерін таңдауды үйрену және жалпы методологиялық тоқтауы. 4. Еңбектің негізгі түрлері; 5. Рационалдық еңбек үрдісінің ұйымдары ұсыныстар құрастыру. 4.Тақырыптың негізгі сұрақтары. 1. Еңбек физиологиясы-анықтама, мақсаты. 2. Еңбек жағдайының негізгі формаларының жіктелуі. Еңбек формалары. Оның физиологиялық ерекшелігі. 3. Адамның жұмыс іс-әрекетінің жалпы реттеу зандылығы. Динамикалық стеоритиптегі доминантты орталывқ құру. П.К. Анохиннің функционалдық жүйе теориясы. 4. Статистикалық және динамикалық жұмыс. 5. Ой еңбегі және оның түрлері. 6. Еңбек психологиясы, оның мақспты және міндеті. Пргрессияны зерттеуге психологиялық тоқтау. 7. «Статистикалық жұмыс» анықтамасы, түрі. 8. «Динамикалық жұмыс» анықтамасы, түрі. 9. «Ой еңбегі» анықтамасы, түрі. 10. «Еңбек психологиясы» анықтама беріңіз 11. «Эргономика» анықтама беріңіз 5. Оқыту және жүргізу әдістері. -Презентация тақырыбы: Еңбек физиологиясы мен психофизиологиясы негіздері және қазіргі мәселелері. - Тәжірибелік сабақты орындау және талқылау: Еңбек жағдайын гигиеналық-физиологиялық бағалау. -Тақырыптың негізгі сұрақтары бойынша шағын топтарда жұмыс. - Тақырып бойынша тесттік тапсырманы шешу. - Тақырып бойынша кроссвордтар шешу. - Кейс стади - Ситуациялық ойындар. 6. Әдебиеттер Негізгі 1. Измеров Н.Ф., Кириллов В.Ф. Гигиена труда. Оқулық. М-Медицина-2008 – б. 2. Алексеев С.В., Усенко В.Р.Гигиена труда. Оқулық М-Медицина-1988-576 бет. 3. Руководство к практическим занятиям по гигиене труда. В.Ф.Кириллова М-Медицина-2008 -399 беттер. Қосымша 4. Санитарные нормы и правила по гигиене труда в промышленности (МЗ РК, 1994, в 3-х томах). – Омск, 1995. 5. Руководство по гигиене труда (Н.Ф. Измерова), в 2 том, -М., Медицина, 1987г.. 6. Руководство по физиологии труда (З.М. Золиной, Н.Ф. Измерова), М., Медицина, 1974г. 7. «Еңбек жағдайының қауіптілігі және зияндылық көрсеткіші бойынша еңбек шарттарының класификациясы, гигиеналық бақылау критериі, еңбек үрдісінің қауыртылығы мен ауырлығы» ҚДСМ ҚР,№1.04.001.-2000, 30.11.2000 ж. 8Дәрістер. 7. Бақылау. Тесттік бақылау сұрақтары 1. Еңбек физиологиясы-анықтама, мақсаты. 2. Еңбек жағдайының негізгі формаларының жіктелуі. Еңбек формалары. Оның физиологиялық ерекшелігі. 3. Адамның жұмыс іс-әрекетінің жалпы реттеу зандылығы. Динамикалық стеоритиптегі доминантты орталывқ құру. П.К. Анохиннің функционалдық жүйе теориясы. 4. Статистикалық және динамикалық жұмыс. 5. Ой еңбегі және оның түрлері. 6. Еңбек психологиясы, оның мақспты және міндеті. Пргрессияны зерттеуге психологиялық тоқтау. 7. «Статистикалық жұмыс» анықтамасы, түрі. 8. «Динамикалық жұмыс» анықтамасы, түрі. 9. «Ой еңбегі» анықтамасы, түрі. 10. «Еңбек психологиясы» анықтама беріңіз 11. «Эргономика» анықтама беріңіз Тесттік бақылау сұрақтары 1.Бұлшық еттін белсенділігін талап ететін еңбек түрінің ерекшелігін көрсетіңіз а) жоғарғы энергетикалық шығын б) социальді эфективсізділік в) ұзақ уақыт дем алу қажеттілігі г) монотондылық д) мәдениеттік наприжения 2. Топтық еңбек түрінің ерекшелігі а) Операциядығы үгіту үрдісі б) берілген ритм в) монотондылық г) Операциядағы реттілігін қатаң түрде сақтау д) жоғары интелектуалды наприжения 3. Механизацияланған еңбек түрінің ерекшелігі а) іс-әрекеттің програмасының қиындауы б) бұлшық ет іс-әрекетінің төмендеуі в) жай және жергілікті іс-әрекеттің біркелкілігі г) монотондылық д) барлық жауап дұрыс 4. Өндірісте жартылай автомитизацияланған еңбек түрінің ерекшелігі а) Еңбектегі құралдың өңдеудегі адамның үрдістен тікелей өшірілуі б) монотондылық в)Жұмыстың темпімен ритмінің жоғарылауы г) барлық жауап дұрыс 5. Интелектуалдық еңбек түрінің ерекшелігін атаңыз а) Ұлкен көлемдегі ақпатартты өңдеу қажеттілігі б) жиі стресстік жағдайлар в) аздап бұлшық еттік күштеме г) гипокинезияның болуы д) «оперативтілік тыныштық күй» жағдайы 6. статистикалық жұмыста байқалады а) Жұмыс істейтін бұлшық етте қан айналудың қиындауы б) Лингард феномені в) оттектің келуінің азаюы г) бұлшық етте сүт қышқылының жиналуы д) барлық жауап дұрыс 7. Динамикалық жұмыс жіктеледі а) жалпы бұлшық ет жұмысына б) регионды бұлшық ет жұмысына в) жергілікті бұлшық ет жұмысына г) ауыр бұлшық ет жұмысына д) барлық жауап дұрыс 8. Ой еңбегінің түрлеріне жатады а) операторлық еңбек б) басқару еңбегі в) шаруашылық еңбек г) мұғалімдермен медицина қызметкерлерінің еңбегі д) барлық жауап дұрыс 9. еңбек жағдайының классификациясы жіктелінеді А) Зияндылық және қауіптілік деңгейі еңбек жағдайының класстары Б) еңбек үрдісінің ауырлық көрсеткіштері еңбек жағдайының класстары В) еңбек үрдісінің наприженность көрсеткіштері еңбек жағдайының класстары Г) ауысу өндірісінің еңбек жағдайының класстары Д) шаршау кезеңі еңбек жағдайының класстары 10 Жүкті түсіру бұлшық еттің қай жұмысына жатады А)оң динамикалық жұмыс Б) теріс динамикалық жұмыс В) статистикалық жұмыс Г) динамикалық жұмыс Д) эргометриялық 11. Жүкті көлдең ауыстыру бұлшық еттің қай жұмысына жатады А)оң динамикалық жұмыс Б) теріс динамикалық жұмыс В) статистикалық жұмыс Г) динамикалық жұмыс Д) эргометриялық 12 . Қай физиолог функционалдық жүйе теориясын құрастырды а) А.А. Ухтомский б) И.П. Павлов в) Ф.К. Анохин г) Н.Е. Введенский д) Н.Д. Беклемишев Ситуациялық есептер Есеп №1. Полиграфикалық бөлімшеде қабылдаушының еңбек әрекетін зерттей отырып, дайын өнімнің 1 сағ. ішінде 6 операцияның жүзеге асатындығы орналастыру және алып тастау дәптерінен көруге болады. Берілген максималдық көлемнің әрекеті 4 кг. Жұмыс тұрған кезде жүзеге асуы. Жұмыстың ұзақтық кезеңі -8сағ. Жұмысты қамту күні-98%. Энергиялық шығынының көлемі 158. Физикалық зерттеу кезінде динамикалық көрсеткіші ағзадағы жүйесінің функциялық түрі болып табылады. Тапсырма: А)Еңбек ісіне қысқаша сипаттама Б) Жұмысшының ағзасында қай жүйе көбінесе жүктелген В) Физикалық көрсеткішінің өзгеруіне қарай еңбек қабылетін табыңыз Г) Еңбек қабылетін жоғарылату үшін іс шаралар өткізуді ұсыныңыз Есеп №2. Физиология- гигиеналық зерттеу кезінде өткізілген суық материалдарды өңдеу цехында штамповшицаның максималды берілген әрекеті шешілді. Дайын өнімді орналастыру бойынша лоар 1 сағ. ішінде 130-140 операцияны атқарады. Жұмыс әрекетін отырып жүзеге асырады. Жұмыс орнында ұзындығы өзгермейтін, 650 мм-жуық, жартылай қатты орындық бар. Қаптау кезінде жұмысшының аяқ, қамтуы үшін арақашықтығы қарастырылмаған. Жұмыс орнының тереңдігі -600 мм, ұзындығы-100мм, ені-300мм, штамповшицаның бойы-163см. болуы керек. Жұмыс уақыттың 624 к Дж/сағ. (149ккал/сағ) Кестеде физикалық зерттеу кезіндегі жұмысшының ағзасындағы жүйенің көрсеткіші берілген. Зерттеу уақыты Көрсеткіштер: | 7.00 8.30 10.40 түстік 13,00 15,30 | | | Тапсырма: А)Еңбек ісіне қысқаша сипаттама Б) Жұмысшының ағзасында қай жүйе көбінесе жүктелген В) Физикалық көрсеткішінің өзгеруіне қарай еңбек қабылетін табыңыз Г) Еңбек қабылетін жоғарылату үшін іс шаралар өткізуді ұсыныңыз 1. Тақырып: №2Физиологиялық зерттеулерді ұйымдастыру мен өткізудің негізгі қағидаттары. Жұмыс күнін хронометраждау. Жұмысқа қабілеттілік. 2. Сабақ мақсаты: Адам ағзасында физиологиялық өзгерістердізерттеуді жүргізуді, шыққан нәтижелерді бағалау, соңғы нәтижелер бойынша еңбек үрдісін ғылыми ұйымдастыру шараларын өңдеу, жоғарғы жұмысқа қабілеттілікті қамтамасыз ету, өмір ұзақтығын және денсаулығын сақтау бойынша білімділікті және іскерлікті қалыптастыру. 3. Оқытудың міндеті: «Еңбек физиологиясы» анықтамасы бойынша білімділікті қалыптастыру. Негізгі еңбек түрлері бойынша білімділікті қалыптастыру. Еңбек түрлері және олардың физиологиялық ерекшеліктері. Жұмысшылардың ағзасының функционалдық жағдайын зерттеу әдістері бойынша білімділікті қалыптастыру. Өндірісте физиологиялық зерттеулерді жүргізу әдістері бойынша білімділікті қалыптастыру. Жұмыс орны, жұмыс позасы және оның қозғалысы, мамандықтың физиологиялық ерекшеліктерін, демалыс және еңбек режимі, істелген жұмыс мінездемесіне зерттеу жүргізу бойынша білімділікті қалыптастыру. 4. Тақырыптың негізгі сұрағы: 1. Еңбек физиологиясы – анықтамасы, мақсаты, есебі. 2. Еңбек физиологиясының есебін көрсет. 3. П.К.Анохин теориясының функционалдық жүйесі дегеніміз не. 4. Статикалық және динамикалық жұмыс. 5. Ой еңбегі, оның әр түрлілігі. 6. Еңбек ауырлығы мен қиындығының классификациясы. Гигиеналық нормалау принциптері. 7. Еңбек түрлерін ата және оларға анықтама бер. 8. Қажумен күресудің негізгі түрлері. Жұмыс орнына эргономикалық талаптар. Демалу және жұмыс режимі. Еңбекті ғылыми ұйымдастыру. 5. Үйрету және оқыту әдістері: - Тақырып бойынша презентация - Тақырып бойынша дискуссия - Аз топпен жұмыс жасау - Тақырып бойынша тестік сұрақтарды шешу - Тақырып бойынша сөзжұмбақтарды шешу - Кейс стади -Ролдік, іскерлік ойындар 6. Әдебиеттер Негізгі: 1. Измеров Н.Ф., Кириллов В.Ф. Гигиена труда. оқулық. М-Медицина-2008 – б. 2. Алексеев С.В., Усенко В.Р.Гигиена труда. оқулық. М-Медицина-1988-576 б. 3. Руководство к практическим занятиям по гигиене труда. Под ред. В.Ф.Кириллова М-Медицина-2008 -399 б. Қосымша: 4. Охрана труда работников здравоохранения и фармации. – Сборник документов. – М., МЦФЭР, 2006. 5. Гигиенические критерии оценки и классификация условий труда по показателям вредности и опасности факторов производственной среды, тяжести и напряженности трудового процесса. – Р. 2.2.755-99, АДЗ РК №1.04.001-2000, Алматы, 2000 г. 6. Российская энциклопедия по медицине труда (под ред. Н.Ф. Измерова) – М., Медицина, 2005, 548-552 с. 7. Закон РК«О санитарно-эпидемиологическом благополучии населения»-(01.07.2.2007 г.). 8. Закон РК «О безопасности и охране труда» (28.02.2004 г.). 9. Санитарно-эпидемиологические требования к проектированию производственных объектов. Приказ МЗ РК от 08.07.2005 г., № 334. 10. Приказ МЗ РК № 841 от 03.12.2004 г. – Гигиенические нормативы «ПДК и ОБУВ в воздухе рабочей зоны». 7. Бақылау (сұрақ, тесттер, есептер және т.б.) Сұрақтар: 1. Интеллектуальды еңбектің түрінің ерекшелігі мен кемшілігін ата. 2. Еңбек физиологиясының есебін көрсет. 3. П.К.Анохин теориясының функционалдық жүйесі дегеніміз не. 4. Статикалық және динамикалық жұмыс. 5. Ой еңбегі, оның әр түрлілігі. 6. Қажумен күресудің негізгі түрлері. Жұмыс орнына эргономикалық талаптар. Демалу және жұмыс режимі. Еңбекті ғылыми ұйымдастыру. Тесттік бақылау сұрақтары 1. Жоғарғы бұлшық ет қозғалысын талап ететін еңбек түрін ата: a) жоғарғы энергетикалық жоғалту b) әлеуметтік эффективтілігі емес c) ұзақ демалысты талап ету d) монотондылық e) творчестволық жүктеме 2. Топтық жұмыс істеу ерекшелігі: a) үрдістердің көп бөліктерге бөлінуі b) берілген ритм c) монотондылық d) үрдісті орындау кезіндегі қатаң тәртіп e) жоғарғы интелектуалды қысым 3. Механикаландырылған еңбек түрінің ерекшелігін көрсет: a) қозғалу программасының асқынуы b) бұлшық ет қозғалысының төмендеуі c) қарапайым және локальды қозғалыстың біртүрлілігі d) еңбек монотондылығы e) барлық жауап дұрыс 4. Жартылай автоматтандырылған өндіріске байланысты еңбек ерекшелігін көрсет: a) адамның еңбек үрдісіне қатыспауы b) монотондылық c) жұмыс ырғақтылығы мен темпының жоғарлығы d) барлық жауап дұрыс 5. Интеллектуалды еңбек (ой) ерекшелігін көрсет: a) үлкен көлемді ақпаратты өңдеу керектігі b) жиі стресстік жағдайлар c) төмен бұлшық ет қозғалысы d) гипокинезия e)«оперативті тыныштық» жағдайы 1. Тақырып: №3Еңбектің негізгі формалары және олардың ерекшеліктері. 2. Сабақ мақсаты: Негізгі еңбек түрлері бойынша білімділікті қалыптастыру. Еңбек түрлері және олардың физиологиялық ерекшеліктері. 3. Оқытудың міндеті: «Еңбек физиологиясы» анықтамасы бойынша білімділікті қалыптастыру. Негізгі еңбек түрлері бойынша білімділікті қалыптастыру. Еңбек түрлері және олардың физиологиялық ерекшеліктері. Еңбек жағдайының түрлерінің жіктелуін үйрену. Өндірісте физиологиялық зерттеулерді жүргізу әдістері бойынша білімділікті қалыптастыру. Жұмыс орны, жұмыс позасы және оның қозғалысы, мамандықтың физиологиялық ерекшеліктерін, демалыс және еңбек режимі, істелген жұмыс мінездемесіне зерттеу жүргізу бойынша білімділікті қалыптастыру. 4. Тақырыптың негізгі сұрағы: 1. Еңбек физиологиясы – анықтамасы, мақсаты, есебі. 2. Еңбек физиологиясының есебін көрсет. 3. П.К.Анохин теориясының функционалдық жүйесі дегеніміз не. 4. Статикалық және динамикалық жұмыс. 5. Ой еңбегі, оның әр түрлілігі. 6. Еңбек түрлерін ата және оларға анықтама бер. 7. "Еңбек шарттары" түсінігіне анықтама беріңіз 8. "Зиянды" өндірістік фактор түсінігіне анықтама беріңіз 9. Зиянды өндірістік факторлардың кластарын атаңыз 10. "Еңбек қарқындылығы" түсінігіне анықтама беріңіз 11. "Еңбек ауырлығы" түсінігіне анықтама беріңіз 12. "Қауіпті" өндірістік фактор түсінігіне анықтама беріңіз 13. "Еңбек жағдайының гигиеналық нормалары(ШРЕК, т.б.)" түсінігіне анықтама беріңіз 5. Үйрету және оқыту әдістері: - Тақырып бойынша презентация - Тақырып бойынша дискуссия - Аз топпен жұмыс жасау - Тақырып бойынша тестік сұрақтарды шешу - Тақырып бойынша сөзжұмбақтарды шешу - Кейс стади -Ролдік, іскерлік ойындар 6. Әдебиеттер Негізгі: 1. Измеров Н.Ф., Кириллов В.Ф. Гигиена труда. оқулық. М-Медицина-2008 – б. 2. Алексеев С.В., Усенко В.Р.Гигиена труда. оқулық. М-Медицина-1988-576 б. 3. Руководство к практическим занятиям по гигиене труда. Под ред. В.Ф.Кириллова М-Медицина-2008 -399 б. Қосымша: 4. Охрана труда работников здравоохранения и фармации. – Сборник документов. – М., МЦФЭР, 2006. 5. Гигиенические критерии оценки и классификация условий труда по показателям вредности и опасности факторов производственной среды, тяжести и напряженности трудового процесса. – Р. 2.2.755-99, АДЗ РК №1.04.001-2000, Алматы, 2000 г. 6. Российская энциклопедия по медицине труда (под ред. Н.Ф. Измерова) – М., Медицина, 2005, 548-552 с. 7. Закон РК«О санитарно-эпидемиологическом благополучии населения»-(01.07.2.2007 г.). 8. Закон РК «О безопасности и охране труда» (28.02.2004 г.). 9. Санитарно-эпидемиологические требования к проектированию производственных объектов. Приказ МЗ РК от 08.07.2005 г., № 334. 10. Приказ МЗ РК № 841 от 03.12.2004 г. – Гигиенические нормативы «ПДК и ОБУВ в воздухе рабочей зоны». 7. Бақылау (сұрақ, тесттер, есептер және т.б.) Сұрақтар: 1. Еңбек физиологиясы – анықтамасы, мақсаты, есебі. 2. Еңбек физиологиясының есебін көрсет. 3. Статикалық және динамикалық жұмыс. 4. Ой еңбегі, оның әр түрлілігі. 5. Еңбек түрлерін ата және оларға анықтама бер. 6. Интеллектуальды еңбектің түрінің ерекшелігі мен кемшілігін ата. Тесттік бақылау сұрақтары 2. Жоғарғы бұлшық ет қозғалысын талап ететін еңбек түрін ата: f) жоғарғы энергетикалық жоғалту g) әлеуметтік эффективтілігі емес h) ұзақ демалысты талап ету i) монотондылық j) творчестволық жүктеме 2. Топтық жұмыс істеу ерекшелігі: f) үрдістердің көп бөліктерге бөлінуі g) берілген ритм h) монотондылық i) үрдісті орындау кезіндегі қатаң тәртіп j) жоғарғы интелектуалды қысым 3. Механикаландырылған еңбек түрінің ерекшелігін көрсет: f) қозғалу программасының асқынуы g) бұлшық ет қозғалысының төмендеуі h) қарапайым және локальды қозғалыстың біртүрлілігі i) еңбек монотондылығы j) барлық жауап дұрыс 4. Жартылай автоматтандырылған өндіріске байланысты еңбек ерекшелігін көрсет: e) адамның еңбек үрдісіне қатыспауы f) монотондылық g) жұмыс ырғақтылығы мен темпының жоғарлығы h) барлық жауап дұрыс 6. Интеллектуалды еңбек (ой) ерекшелігін көрсет: f) үлкен көлемді ақпаратты өңдеу керектігі g) жиі стресстік жағдайлар h) төмен бұлшық ет қозғалысы i) гипокинезия j)«оперативті тыныштық» жағдайы 1. Тақырып.№4Жұмыс орнын ұйымдастырудың физиологиялық негіздері. Еңбек жағдайын гигиеналық-физиологиялық бағалау: еңбектің ауырлығы мен қарқындылығын бағалау және түрлі еңбек жағдайы мен жұмысшылардың ағзалары мен жүйелері тарапынан болатын өзгерістердің байланысын анықтау. 2. Мақсаты:Жұмысшының ағзасындағы физиологиялық жылжудың зерттей білу туралы білім қалыптастыру, алынған қортындыны бағалау және соңғы алынған мәліметтер негізінде ғылыми еңбек үрдісіне ұйымдар құру, жоғары жұмыс қабылетін қамтамасыз ету, денсаулықты сақтау және өмір ұзақтығын қамтамасыз ету. «Гигиеналық критериді бағалау және еңбек жағдайының классификациялау» әдістерін және пркатикасы үйрену. 3.Оқыту міндеттері: 1. -жұмысшыларға өндірістік зияндылықтың біріккен әсерінен және кешенді, жұптасуы туралы пікір қалыптастыру 2. -еңбек гигиенасында қолданылатыннегізгі түсініктерді ұғу, еңбек жағдайының жіктелуі 3. -еңбек жағдайының соған немесе басқа класстағы зияндылық және қауіптілік деңгейінің химиялық факторға жатқыза білу 4. -еңбек жағдайының соған немесе басқа класстағы зияндылық және қауіптілік әсерінің биологиялық факторға жатқыза білу |