 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Изложение №2. (контроль№1) Судан башка тереклек юк.
(Я.Х.Абдрахимова. Татар теленнән бәйләнешле сөйләм үстерү дәресләре. 5-7сыйныфлар.Казан, “Мәгариф”, 2003,62-63битләр). Моннан байтак еллар элек мин Африка, Азия илләрендә сәяхәттә булган идем. Анда күргән хикмәтле биналар, парклар, куе урманнар, ком сәхрәләре, буар еланнар, филләр ул чакта башны башны әйләндергән иде. Заманнар узу белән дөнья мәшәкате ул истәлекләрне тоныкландырды, күргәннәрнең күбесе инде онытылып та бара. Ләкин берсе бик нык хәтердә калган. Шәрык илләрендә эссе ак кояш астында йөреп тәмам күзәнәкләрең кипкәч, җиләс ресторанга кереп утыруга иң беренче сый итеп су бирәләр. Гап- гади су, гап-гади шешәләрдә... Суын “гап-гади” дидем, монысына да ачыклык кертик. Безнең Татарстан чишмәләренең суы кебек үтә күренмәле чиста һәм тешеңне сындырырлык салкын да түгел ул. Бераз гына болганчык һәм җылымса. Ләкин-су. Тереклек итү өчен кирәк булган һава, яктылык, җылылык һәм азык кебек үк әһәмиятле ул су... Судан башка тереклек юк. Әнә шул тереклек суын Шәрык илләренең бик күбесендәүлчәп, җан башына исәпләп тоталар. Гап-гади суны кайбер илләрдә сатып та торалар. Шуларны күргәч, үзебезнең туган ягыбыздагы челтерәп аккан чишмәләрнең гасырлар буена никадәрле игелекле эш эшләүләрен, кешеләргә никадәрле сәламәтлек алып килеп, гасырлар буена шифаханә, даруханә, сырхауханә хезмәтен үтәгәннәрен уйлап куясың... ...Ата-баба борын заманнардан бирле чишмәгә зур бер табигый, рухи байлык дип карап килгән. Авыл җыеннарында һәр чишмәне чистарту, өстен ябу, улаклар кую, су алучы, ат эчертүчегә җайлаштыру мәсьәләләре каралган. Ерак, хәтәр сәфәрләрдән, бәхет эзләп йөреп, сугышта исән калып авылына кайткан агай-эне үз теләге белән берәр чишмәне караган, улагын, бурасын яңарткан, тамагын чистарткан. Халык моңа рәхмәт укыган. Кайбер чишмәләрне гомере буена бер кеше караган, бу шөгыль атадан улга, оныкка күчә килгән. Шулай чишмә исемнәре туган: Гали чишмәсе, Сафый чишмәсе, Фазыл чишмәсе...(248 сүз) (М. Мәһдиев.) (“Мин” дип язмыйча, язучы М.Мәһдиев дип язарга кирәклеге искәртелә.) Изложение №3 Эш үткәч үкенүдән файда юк. (З.Н.Хәбибуллина. И.Г.Гыйләҗев. Изложениеләр җыентыгы. Казан, “Мәгариф”, 2003, 45 бит)
Матур җәй көне иде. Бик тын. Яфрак та селкенми. Әагач ботакларында төрле кошлар сайрый. Марат берүзе бакчада йөри. Ул күлмәк итәгенә вак ташлар җыйган. Әле бер, әле икенче агач янына барып, таш ата, кошларны куркыта. Тидерә алмавына эче поша. Менә бер кош аның баш очыннан ук очып үтте. Ерак түгелюл өстенә барып төште. Марат аңа төзәп торды да бер таш атып җибәрде. Таш туп-туры кошчыкның башына барып тиде. Кошчык шунда ук егылды. Ул тиз генә кошчык янына йөгереп барды. Аның урман чикләвеге зурлыгындагы башыннан бер генә тамчы кан тамган иде. Ә нәни томшыгыннан агачларны корыта торган яфрак корты күренеп тора. Шунда агач башыннан бер кош: “Чирик, чирик...”- дип черкелдәп куйды. Бу аның: -Ай, тәртипсез, әдәпсез малай. Без, кошлар, бөтен кырларны, җиләк- җимеш бакчаларын корткычлардан саклыйбыз. Кешеләргә файда китерәбез. Ә син, таш атып, бер иптәшебезне үтердең!- диюе иде. Аннан икенче кош чикылдап куйды. Бу аның: - Син үтергән кошның өч нәни баласы калды. Хәзер инде алар ачтан үләрләр, -диюе иде. Маратка бик күңелсез булды. Ул үзенең эшенә бик үкенде. Ләкин инде эш үткән иде. (173 сүз) (Г. Лотфидан)
Изложение №4 (контроль) Тылсымлы сүз (З.Н.Хәбибуллина. И.Г.Гыйләҗев. Изложениеләр җыентыгы. Казан, “Мәгариф”, 2003, 47-48 битләр)
Уйларыма бирелеп атлый торгач, урам чатына килеп җиткәнмен икән. Каршы якка үтәргә теләп, тирә-юнемә каранып торганда, урам аша чыгып килүче кечкенә буйлы малай белән әбине күреп, ирексездән тукталып калдым. Малайның бер кулында төенчек, икенчесе белән әбине җитәкләгән. Әбекәй әледән-әле карана. Күрәсең, машина- фәлән бәрдереп китмәгәе дип борчыла. Малайның йөзе тыныч, чөнки ул-бу булмасын яхшы белә. Урам чатындагы светофорның яшел күзе чекерәеп янып тора. Ниһаять, малай белән әби мин басып торган урынга җиттеләр. Зур төенчек әби кулына күчте. Карчыкның шатлыгы йөзенә үк бәреп чыккан. -Рәхмәт, улым. Кул-аягың сызлаусыз булсын, -дия- дия, ул кечкенә юлчының аркасыннан сөйде.- Рәхмәт яусын үзеңә. Малай да бәхетле елмая. Әнә малай саубуллашты да, әбигә хәерле юл теләп, ары китте. Бу күренеш күптән булган бер вакыйганы хәтеремә төшерде. ...Ул чакта миңа да шушы малай кебек ун- унбер яшьләр чамасы булгандыр. Ашыга- кабалана мәктәптән кайтып барышым. Телевизордан маҗаралы кино күрсәтәчәкләр, мин шуңа ашыгам. Менә кайтып җитәргә дә күп калмады. Шулчак мине бер абый туктатты. -Энем, Батырлар урамына ничек барырга икән? - Ул монда түгел бит. Сезгә икенче якка барырга кирәк. Әйдәгез, озатып куйыйм, алайса, - дидем мин. Юлда барганда, абый үзенең ерактан килүен, безнең калада әле беренче тапкыр гына булуын әйтте. Сөйләшә- сөйләшә, Батырлар урамына килеп чыкканыбызны сизмидә калдык. -Рәхмәт, энем, -диде абый, эзләп-эзләп тә таба алмаган урамда басып тору шатлыгын яшерә алмыйча.- Зур рәхмәт сиңа! Ул чакта маҗаралы киноны карарга соңардым соңаруын. Әмма мин борчылмадым. Тик таныш булмаган абыйга юл күрсәтүем, аннан ишеткән рәхмәт сүзе, шатлыклы елмайган йөзе әле дә истә, хәтердә саклана. Тылсымлы сүздер ул рәхмәт сүзе, дип уйлап калдым мин кечкенә буйлы малай артыннан. (251 сүз) (Р. Гыйззәтуллиннан)
|
