 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Металды легірлеу» термині нені білдіреді?
Қорғаудың екінші әдісі – берілген ортада металдың коррозияға тҧрақтылығын ҥлкейтетін компоненттер енгізу керек немесе коррозияны тездететін зиянды қоспаларды жою. Бҧл металды дайындау стадиясында қолданылады және металды бӛлшектерді термиялық немесе механикалық ӛңдеу кезінде коррозияны легирлеудің жалпы теориясын Н.Д. Томашов ҧсынған. Кӛбінесе металды легирлеуде пассивацияға аса тҥспейтін, берілген ортада жеңіл пассивацияланатын металдар, ерітіндінің тҥзілуіне әкеп соғады, ол легирленіп отырған металдай пассивациялану қабілеті болуы қажет. Мҧндай әдіспен кӛптеген коррозияға тӛзімді ерітінділер, мысалы, 37 тоттанбайтын болат, кӛбіне хром және никельмен легирленген пайдаланылады. 35. Металды қолданудың қай стадиясында металды легірлеу қажеттілігі туындайды? Қорғаудың екінші әдісі – берілген ортада металдың коррозияға тҧрақтылығын ҥлкейтетін компоненттер енгізу керек немесе коррозияны тездететін зиянды қоспаларды жою. Бҧл металды дайындау стадиясында қолданылады және металды бӛлшектерді термиялық немесе механикалық ӛңдеу кезінде коррозияны легирлеудің жалпы теориясын Н.Д. Томашов ҧсынған. Кӛбінесе металды легирлеуде пассивацияға аса тҥспейтін, берілген ортада жеңіл пассивацияланатын металдар, ерітіндінің тҥзілуіне әкеп соғады, ол легирленіп отырған металдай пассивациялану қабілеті болуы қажет. Мҧндай әдіспен кӛптеген коррозияға тӛзімді ерітінділер, мысалы, 37 тоттанбайтын болат, кӛбіне хром және никельмен легирленген пайдаланылады. 36. Активті қорғаудың негізгі механизмін түсіндіріңіз. Қорғаудың төртінші әдісі активті қорғау деп аталады. Оған келесі әдістер жатады: 1. Үлкен электрөткізгіштігі бар ортада қолданылатын бұйымдардың катодтық поляризациясы. Мұндай поляризация, сыртқы электр энергиясы арқылы жүзеге асады және катодты қорғау деп аталады. Кейбір жағдайларда катодты поляризация әрқашан емес, периодты болады, бұл әрине өте салмақты экономикалық эффекті береді. Бұйымды катодты қорғау кезінде электр потенциалының терістігі соншалықты, металдың қышқылдануы термодинамикалық тұрғыдан мүмкін емес болады. 2. Катодты поляризация, бұйымның металмен электрлік әсерлесуі нәтижесінде пайда болады, бұл анағұрлым теріс электродты потенциалға ие, мысалы, магнийлі құймасы бар болат бұйым электрөткізгіштігі жоғары ортада электр теріс металы көбірек қышқылданады, яғни, бұзылады. Оны периодты түрде ауыстырып тұру керек. Мұндай металл протектор деп, ал әдісі – протекторлы қорғау әдісі деп аталады. Бұл әдіске адасқан токтармен күресуге арналған іс-шараларды жатқызамыз, олар екі негізгі бағытта өтеді: ток көзіндегі адасқан токтардың пайда болуын азайту және алдын алу немесе қорғалып отырған жерасты құрылғысында арнайы шаралар жүргізу. Бірінші бағыттағы іс-шара қажетті, бірақ тек бастапқы шара болып табылады. Бұл шаралардың қорытындысына қарамастан, жерасты құрылғыларының өзін қорғауға арналған іс-шаралар жүргізу қажет, оған жоғары оқшаулағыш жабындар, электрлі экран қондырғылары, құбыр желілерге қосылуларды (фланец) оқшаулайтын қондырғыларды орнату, құбыржелілерді жерасты коллектор және каналдарда қалау, электрдренажды қорғау, катодты поляризация және т.б. жатады. 3. Анодты поляризация, кейбір жағдайларда металды ортада пассивті күйде сақтап тұрады, олар металды пассивтейді және өте агрессорлы болып табылады. Коррозиядан қорғау әдістеріне жиі металл емес материалдарды қолдануды жатқызады, олар өте жоғары химиялық төзімді болады (асбоцемент, бетон, керамика, әйнек, пластмасс және т.б.). Бірақ, басқа материалдардан бұйым дайындау, коррозиядан қорғау әдісіне жатқызылмайды – металл жоқ жерде коррозия да жоқ. 37. «Химиялық коррозия» дегеніміз не? Химиялық коррозия – деп химиялық реакциялар заңдары бойынша жүретін металдардың құрғақ газдармен немесе сұйық бейэлектролиттермен әрекеттесуі әсерінен өздігінен ыдырау үрдісін айтады. Металдың құрғақ газдармен (ауа мен жанармай жануының газ тектес өнімдерімен) жоғары температураларда әрекеттесуі кезінде газды химиялық коррозия жүреді. Егер металл бетінде электр тогын өткізетін сұйық конденсацияланбаса, онда газды коррозия төмен температураларда жүре береді. Металдың электр тогын өткізбейтін сұйықтықтармен (мұнай, мұнай өнімдері, балқыған күкірт және т.с.с.) әрекеттесуі кезінде бейэлектролиттердегі химиялық коррозия жүреді. 38. Химиялық коррозия қандай механизммен жүреді? Газды коррозияға газды турбиналар, іштен жану қозғалтқыштарының бөлшектері, жоғары температураларда жұмыс жасайтын басқа да құрылғылар ұшырайды. Газды коррозия металлургиялық және құбыр өндіру зауыттарында металдарды ыстық өңдеу (пісіру, прокаттау, соғу, күйдіру) кезінде болады. Металдың газдың құрамындағы оттекпен әрекеттесуі кезінде оның тотықтануы жүреді. Коррозия өнімдері оттекті қосылыстар болады. Кейбір жағдайларда, мысалы, металға күкірт буларының немесе күкіртті қосылыстарының әрекеттесу нәтижесінде металда күкіртті қосылыстар түзілуі мүмкін. Химиялық реакцияларының жүру кинетикасын металдық ауа оттегісімен тотығу мысалында көрсеткен ыңғайлы: nMe+z/2О2=MenOz , (5.1) мұндағы: n – реакцияға қатысатын металл атомдарының саны, z – металл валенттілігі. 39. Тотық қабықшасының қандай қасиеттеріне металдың коррозия үрдісі байланысты болады? Тотық қабықшасының қалыңдығы 5-10 A°-нен бірнеше мың ангстрем аралығында жатады. Тотық қабықшасы тек ол арқылы оттегі диффурленген кезде ғана көбейе алады. Егер металл иондары мен оларға қатысты электрондар темірден тотық қабықшасы арқылы оттекке қарағанда айтарлықтай тез диффурленсе, онда тотық қабықшасы тоттану шекарасында өседі. Кері жағдайда ӛсу аймағы тотық қабатының астында орналасады. Егер металл және оттегі иондарының диффузия жылдамдығы шамалас болса, онда өсу аймағы тотық қабықшасы ішінде орналасады. Металл иондары әдетте оттек молекуласынан кіші (яғни диффузия жылдамдығы жоғары) болады. Сондықтан тотық қабықшасы әдетте газбен беттесетін бетте өседі. Тотық қабықшасы диффузия нәтижесінде өседі. Оның өсуі өз кезегінде диффузияны баяулатады, коррозия азаяды. Тотық қабықшасының қалыңдығы металл түріне, орта сипаттамасына, температураға және т.б. байланысты. Қалыңдығына қарай тотық қабықшаларын 3 топқа бөлуге болады: 1)Жұқа (400 A°-ге дейін) – көрінбейтін және тек жанама әдістермен табылады. 2)Орташа (400-5000 A°) – жылытқан кезде қоңыр түс береді. 3)Қалың (5000 A°-нен көп) – көрінерлік. 40. Не себепті коррозияға белсенді алюминий өндірістің түрлі салаларындағы және күнделікті конструкциялы материал ретінде қолданылады? . Алюминдеу (алитирлеу) – қорғаушы қабаты морт келетін болатты бұйымдарда жинақы түрде жүргізіліп жəне оны механикалық тұрғыда өңдемейді (пісіруден басқа). Бұл – болаттың беткі қабатын алюминиймен қанықтыру процесін айтады. Алитирлеуде көбіне ұнтақ тəрізді қоспаларды қолданады. Бұйымдарды жəшікке толтырып салып, керекті қоспамен толтырады. Оның құрамына: алюминий ұнтағы (25–50%) немесе ферроалюминий (50–75%), алюминий тотығы (25–75%) жəне хлорлы аммоний (~ 1,0%) кіреді. Процесс 900–1050°С температурада 3–12 сағат аралығында жүреді. Кейбір кезде алитирлеуді, ерітілген алюминий ваннасына салып орындайды. Оның құрамында 6–8% Ғе (темірді өңделетін бұйымдардың алюминийде еруін болдырмау үшін қосады) бар, оны 700–800°С температурада 45–90 минуттай ұстайды. Кейде алюминдеуді металдау əдісі (өңделетін беткі қабатқа алюминийді тозаңдатумен) үздіксіз 900–1100°С диффузиялық күйдірумен орындалады. Күйдірер алдында оны майлағышпен Ұ.А. Мурзахметова 58 бұйымның беткі қабатына жағады. Оның құрамында: 48% күмісті графит + 30% кварц құмы, 20% сары топырақ + 20% хлорлы аммоний бар. Оны сұйық шыныда араластырады. Осының салдарынан, оның қабыршыққа төзімділігі жоғары (850-900°С), өйткені алитирленген бұйымның беткі қабатында тығыз алюминий тотығының қабыршығы Al2О3 металды тотықтанудан қорғайды. Оның белсеңді ортадағы коррозияға қарсылығы да жақсарады. Алюминий тотықтары металды ұнтақтарының жабысуы мен беттесуін болдырмау үшін қажет. Мүсəтір, реакторда қорғаушы тотықпайтын атмосфераны құрады: ол қыздыру кезінде реактордан ауаны бөліп шығаратын аммиакқа жəне хлорлы сутегіге бөлінеді. Алюминийлі ұнтақ өте жұқа болуы керек, өйткені ол өңделетін бұйымның барлық беткі бөлігінен өтеді. Алюминийленген қабаттың құрылымы α – темірдегі алюминийдің қатты ерітіндісі түрінде болады (6 а-сурет). Беткі бөліктегі алюминий концентрациясы ~ 30% болады. Болатта көміртегі мен легірлеуші элементтердің мөлшерін көбейтумен, алюминийдің диффузиясын тежеуге болады. Алюминденген қабаттың тереңдігі 0,2 – 1,0 мм құрады. Алюминденген темір күкірт буында, күкіртті газда тұрақты жəне оны қазанды қондырғылардың тотығуынан, газды генераторлардың бұйымдарын, муфельдерді, т.б. қорғау үшін қолданады. Алюминиймен болаттарды диффузиялық қанықтыру – жоғары температурада ауаның оттегіге тотықтырушы əсерінен қондырғыларды қорғау үшін, өте тиімді əдістің бірі болып табылады 41. Темір, болат, шойынның газды коррозия түрлерін атаңыз. Газды коррозия – жоғары температурада және металл бҧйымдар бетіндегі сҧйық қабыршақтың толық жоғалғанда металдың оттекпен немесе басқа газбен тотығуы нәтижесінде ҥздік бҧзылуы (мысалы, компрессорлық станцияларында газды турбиналардың, қазанды қондырғылардың қҧбырлары, ішкі жану қозғалтқышының газ шығарғыш коллекторларының коррозиялары). Газды коррозия – химиялық коррозияның кең тараған тҥрі. Ол металл балқымасының жоғары температураларда газдармен әрекеттесуі нәтижесінде жҥреді. Металдың газды коррозияға қарсыласу қабілеттілігі оның ыстыққа тӛзімділігімен анықталады. Металдың тағы бір маңызды қасиеті ыстық газдармен әрекеттесуі кезіндегі ыстыққа беріктігі болып табылады. Бҧл қасиет металдың механикалық беріктігін сақтау және жоғары температураларда аққыштыққа қарсыласу қабілеті. Кӛптеген металдар, мысалы, алюминий балқымалары 400-500 °C кезінде ыстыққа тӛзімді, бірақ ыстыққа берік емес. Темір, болат, шойынның газды коррозиясын келесі тҥрлермен ажыратады: тотығу, кӛміртексіздендіру, сутектік морттық, шойынның «ӛсуі». Темір, болат және шойынның тотығуы оларды ауа немесе жанармай жану ӛнімдерінің ортасында жылыту кезінде жҥреді. Бҧл кезде металл тотықтардан тҧратын тот қабатымен жабылады. Әдетте тотығу 600 °C – жоғары температураларда анағҧрлым тез жҥреді. Темір мен оттегі әр тҥрлі кристалдық торларға ие 3 тҥрлі тотық қҧрайды: FeO (вюстит), Fe2O3 (гематит), Fe3O4 (магнетит). Болат пен шойынның кӛміртексіздендіру жоғары температураларда жҥреді. Кӛміртектің металдан оның бетіне ӛту әсерінен болады. Кейін тотығып және пайда болатын газ тәріздес ӛнімдер жойылады. Нәтижесінде болаттың беткі қабаты айтарлықтай кӛміртектен айырылады. Сонын арқасында болаттың қаттылығы мен шаршау шегі тӛмендейді, оның бетінің тозу шыдамдылығы азаяды. Бҧл кезде болат пен шойында орналасатын Fe3C – цементиті кӛміртектен айырылады. Су буы, кӛмірқышқыл газы, оттегі, ауа неғҧрлым интенсивті кӛміртексіздендіруді тудырады. Болаттың немесе шойынның кӛміртексіздендіру ҥрдісі олардың қҧрамындағы темірдің тотығу ҥрдісімен қатар жҥреді. Бҧл кездегі кӛміртексіздендіру жылдамдығы тотығу жылдамдығынан кӛп болуы мҥмкін. Болат пен шойынның беріктігін кӛбейту ҥшін кӛміртексіздендіруге қарсы оларға шамалы алюминий, хром, вольфрам немесе марганецті қосады. Легирлеу элементтері болаттан кӛміртектердің диффузиясын баяулатып, металл бетінде тотығу ҥрдісін тежейтін қалың тотық қабықшасын қалыптастырады. Тотығуды және кӛміртексіздендіруді азайту ҥшін металды бейтарап газдан тҧратын қорғаныс атмосферасына орналастыруға болады. Болаттың сутектік әлсіздігі оны сутек ортасында жоғары температураларда (300 °C жоғары) және жоғары қысымдарда қыздырғанда пайда бола алады. Берілген шарттарда металдағы сутектің еруі жҥреді және де темірде морт қатты сутек ерітіндісі пайда болады. Осы кезде болат қҧрамында бар атомды сутектен сутек молекулалары пайда болуы мҥмкін. Айтылған ҥрдістер әсерінен болат беріктігі азайып, оның қҧрамында жарықшақтар пайда болуы мҥмкін. Басқаларға қарағанда сутектік морттық ауруға хромды (Х13) және хромникельді (Х18H9) болаттар аздау ҧшырайды. 45 Шойынның «ӛсуі» шойын ӛнімдерінің мӛлшерлерінің ҥлкеюімен және олардың беріктігінің азаюымен жҥреді. «Ӛсу» металл тҥйіндерінің шекарасында кристаллит аралық тотығуы әсерінен жҥреді. Қалыптасатын тот кӛлемі тотыққан металл кӛлемінен кӛп болғандықтан, ӛнім деформацияланады. Бҧны шойынның «ӛсуі» деп аталады. Ақ шойын сҧрға қарағанда коррозияға аз ҧшырайды. Кремниймен, никельмен, хроммен және марганецпен легирленген шойындар «ӛсуге» жақсы қарсыласады. 42. «Темір, болат, шойынның тотығу» коррозияның түрін түсіндіріңіз. . Тотықтың коррозия ҥрдісіне әсері Тотық қабықшасының қалыңдығы 5-10 A°-нен бірнеше мың ангстрем аралығында жатады. Тотық қабықшасы тек ол арқылы оттегі диффурленген кезде ғана кӛбейе алады. Егер металл иондары мен оларға қатысты электрондар темірден тотық қабықшасы арқылы оттекке қарағанда айтарлықтай тез диффурленсе, онда тотық қабықшасы тоттану шекарасында ӛседі (5.1-сурет). Кері жағдайда ӛсу аймағы тотық қабатының астында орналасады (5.1 б- сурет). Егер металл және оттегі иондарының диффузия жылдамдығы шамалас болса, онда ӛсу аймағы тотық қабықшасы ішінде орналасады (5.1 в- сурет). Металл иондары әдетте оттек молекуласынан кіші (яғни диффузия жылдамдығы жоғары) болады. Сондықтан тотық қабықшасы әдетте газбен 42 беттесетін бетте ӛседі. Тотық қабықшасы диффузия нәтижесінде ӛседі. Оның ӛсуі ӛз кезегінде диффузияны баяулатады, коррозия азаяды. Тотық қабықшасының қалыңдығы металл тҥріне, орта сипаттамасына, температураға және т.б. байланысты. Қалыңдығына қарай тотық қабықшаларын 3 топқа бӛлуге болады: Жҧқа (400 A°-ге дейін) – кӛрінбейтін және тек жанама әдістермен табылады. Орташа (400-5000 A°) – жылытқан кезде қоныр тҥс береді. Қалың (5000 A°-нен кӛп) – кӛрінерлік. 1 тотық қабықшасы; 2 ӛсу аймағы; Me металл; Me+ металл иондары; e – электрондар; O2 оттегі. 5.1-сурет. Тотық қабықшаларының ӛсу тҥрлері Егер тотық қабықшасы тҧтас, металмен жанасуы жақсы және кӛлемдік ҧлғаю коэффициенті оған жақын болса, онда ол металды әрі қарай тотығудан қорғай алады. Тотық қабықшасының металды әрі қарай тотығудан қорғаудың негізгі шарты – оның тҧтастығы. Ол ӛз кезегінде тотыққан металл кӛлемі мен қалыптасқан тотық кӛлемі қатынасына байланысты (5.1-кесте). 1 моль металл тотықса, оның кӛлемі: (5.2) мҧндағы: ρм – металл тығыздығы. 1 моль металл тотығу кезінде пайда болатын тотық кӛлемі: , (5.3) мҧндағы: Мок – тотықтың меншікті молекулярлы массасы; n – тотық молекуласындағы металл атомдар саны; ρок – тотық тығыздығы. 43 5.1 кесте - Тотық пен тотыққан металл кӛлемдерінің қатынасы Металл Металл тотығы Vок/Vм Қабықшаның қорғаныс әрекетінің сипаттамалары Калий Натрий Кальций Барий Магний Алюминий Титан Мырыш Никель Мыс Хром Темір Вольфрам K2O Na2O CaO BaO MgO Al2O3 Ti2O3 ZnO NiO CuO Cr2O3 Fe2O3 Fe3O4 WO3 0,45 0,55 0,64 0,67 0,81 1,21 1,35 1,55 1,64 1,65 2,07 2,14 2,09 3,35 Тотық қабықшасы кеуекті, тез тотығатын металдар Тотық қабықшасы тҧтас, тотығуға бекем металдар Қорғаныс сипаттамалары нашар тотық қабықшасы Егер: Онда қорғаныс сипаттамалары нашар, борпылдақ тотық қабықшасы қалыптасады. Егер: Онда металдың әрі қарай тотығуын баяулататын едәуір тҧтас тотық қабықшалары тҥзіледі. Ең жақсы қорғаныс сипаттамаларына және кӛлемдерінің қатынасы келесідей шекте жататын тотық қабықшалары ие: Егер Vok/VM>3 болса, онда кӛлемі ҥлкен қабықшада созатын кернеу пайда болып, оның тҧтастығын бҧзады. Ол сәйкесінше оның қорғаныс сипаттамаларын тӛмендетеді. Тотық қабықшалары ӛскен сайын және металл деформациясы болған кезінде бҧзылуы мҥмкін. Ол ӛз кезегінде олардың қорғаныс сипаттамаларын тӛмендетеді және газды коррозия ҥрдісін тездетеді. Газды коррозияның интенсивтігін температура ауытқуы да ӛсіреді. Мысалы, ауыспалы жылыту және салқындату. Бҧл кезде тотық қабықшасында термиялық кернеулер пайда болып, жарықшақтар қалыптасады. Газды коррозияның жылдамдығы болат бетінің кедір-бҧдырлығы азаюмен қатар тӛмендейді. Ӛйткені жақсы ӛнделген беттерде тотық қабықшасы жақсы сақталады. 43. Бейэлектролиттердегі химиялық коррозияға мысал келтіріңіз. Бейэлектролиттердегі коррозия – сҧйық немесе газ тәрізді, агрессивтік, электрӛткізгіштігі тӛмен ортада ӛтетін металдың жоғалуы 8 (мысалы, болаттың бензиндегі, бензолдағы, 200 °С температурадан жоғары болған жағдайда кҥкіртпен байланысқа тҥскен коррозиялар, жоғары кҥкіртті мҧнай сорттарын қҧрылымдары кезіндегі аппаратура мен қҧбырлардың ішкі бетінің коррозиясы). Бейэлектролиттердегі коррозия Металдардың бейэлектролиттердегі, яғни электр тогын ӛткізбейтін сҧйық орталардағы (мҧнай, мҧнай ӛнімдері және басқа да органикалық қосылыстар) коррозиясы резервуарлар, қҧбырларға және басқа да тасымалдау мен мҧнай сақтау жҥйелеріндегі жабдықтар ҥшін қауіп тӛндіреді. Мҧнай және сутектер таза кҥйде және сусыз металдарға қатысты белсенді емес. Қҧрамында кҥкіртті қосылыстар (меркаптандар, кҥкіртсутектер, кҥкіртті газ және т.б.) бар кезде олар коррозия сипатында қауіпті болады. Балқыған кҥкірт, сҧйық бром металдармен айтарлықтай белсенді әрекеттеседі. Кӛміртекті болат тӛртхлорлы кӛміртекпен және басқа хлорығыстырылған еріткіштермен әрекеттескенде химиялық коррозияға ҧшырайды. Кҥкіртті қосылыстар мен кҥкҥрттің кӛміртекті болаттармен әрекеттесуі кезінде олардың бетінде сульфидтер (FeS2 пириттен – FeS пирротитке дейін) қалыптасады. Кҥкірттісутек концентрациясы 0,05% кезінде болат коррозиясының жылдамдығы 5 мм/жыл жетуі мҥмкін. Кҥкірттісутектердің және басқа кҥкіртті қосылыстарына алюминий, хром, кремний, алюминий қосылыстары бар болаттар және хромникельді болаттар анағҧрлым қарсыласады 44. «Электрохимиялық коррозия» дегеніміз не? Электрохимиялық коррозия – электр тогының пайда болуымен бірге жҥретін электр ӛткізгіш ортадағы металдың тотығуы. Сонымен қатар, металдың қоршаған ортамен әрекеттесуі металл бетінің әртҥрлі жерінде ӛтетін анодтық және катодтық ҥрдістермен сипатталады. Коррозия ӛнімдері тек анодтық аумақта пайда болады. Электрохимиялық механизммен бірге келесі коррозиялық ҥрдістердің тҥрі ӛтеді: электролиттердегі коррозия – электр тогын ӛткізетін сҧйық ортадағы металдардың коррозиясы; электролиттің тҥріне байланысты коррозияның теңіз немесе ӛзен суында, қышқылдар, негіздер және тҧздардың ерітінділерінде жҥреді (сәйкесінше қышқылды, сілтілі және тҧзды коррозия); топырақ немесе жер коррозиясы – топырақты электролит әсерінен пайда болатын жер асты металдық жабдықтарының коррозиясын айтамыз; электрлік коррозия – электрофицирленген кӛлік немесе басқа ӛндірістік электрлік қондырғылар мен қҧрылыс рельстерінен токтың ағып кетуінен пайда болатын жерасты металдық қҧрылыстың коррозиясы; атмосфералық коррозия – металдың ауадағы немесе газды ортадағы коррозиясы; биокоррозия – коррозиялық ҥрдістерді тездететін микроағзалардың тіршілік нәтижесінде пайда болатын заттар әсерінен ӛтетін жер коррозияның жеке жағдайы; байланыстық коррозия – әртҥрлі электрохимиялық потенциалға ие екі металл арасындағы электрлік байланыстан туындайтын коррозия. Атмосферада, теңіз және ӛзен суларында, сонымен бірге, топырақта немесе жерде қолданатын металдардың кӛпшілігіне электрохимиялық коррозия тән. Атап ӛткен коррозия тҥрлерінен басқа кернеу әсерінен коррозия болуы да мҥмкін (коррозиялық орта мен металдағы механикалық кернеудің бір уақыттағы әсері); жарықшақты коррозия – жіңішке саңылаулар мен жарықшақтарда электролит әсерінен металдың коррозиялық бҧзылуының жылдамдауы (бҧрандалық және фландық қосылыстарда); коррозиялық эррозия – коррозиялық орта мен қажалудың бір уақыттағы әсері; коррозиялық кавитация – қоршаған ортаның бір уақыттағы коррозиялық және екпінді әсері (винттердің еспелі кҥрекшелердің бҧзылысы, ортадан тепкіш сораптардың жҧмыс дӛңгелектер кҥрекшелерінің коррозиясы). 45. «Электрохимиялық механизм» ұғымын қалай түсінесіз? Электрхимиялық процестердің пайда болу себептері мен жүру механизмдерін қарастырып кетейік. Электрхимиялық коррозия механизмінің таза химиялықтан ең бірінші және маңызды ерекшелігі, реагенттің металмен Материалдар коррозиясымен күресу 19 электрхимиялық коррозиясы кезінде өзара әрекеттесудің жалпы реакциясы өзінше жүретін екі процеске бөлінеді. 1. Анодты процесс – металдың ерітіндіде гидратталған ион түрінде металдың беткі қабатында электрондардың эквивалентті санын қалдырумен өту: Me + mH2O → Men+ ∙ mH2O + ne. 2. Катодты процесс – қайсыбір деполяризаторлардың (атомдар, молекулалар немесе ерітінді иондарымен) көмегімен металда артық электрондардың ассимиляциясы және ол катодта қайта қалпына келеді (тотықтанады): D + ne → [Dne]. Коррозияның жалпы реакцияға мұндай бөлу ықтималдылығы Men+ иондарының ерітінді және металдағы еркін электрондардың болу салдарына байланысты. Металда электрондық өткізгіштің және ерітіндіде ион өткізгіштігінің болуы, сонымен қатар анодты және катодты процестер территориялы бөлек жүруіне мүмкіндік береді. Сондықтан көптеген тәжірибе жағдайында электрхимиялық коррозияның жүруі әртүрлі бөліктерде анодты және катодты процестердің локальды болуымен сипатталады. Ол таза химиялық коррозиялық процестің электрхимиялық механизмнен ерекшелуінің екінші маңызды белгісі болып табылады. Металл – электролит фазалар шекараларын бөлу бетінің барлық жағдайларында электрхимиялық реакция жүретіндігін айта кету керек. Коррозияның пайда болу себебі электролиттің табиғатына да, электролиттің санына да байланысты емес – электрхимиялық коррозия бірнеше ондаған микронды қалыңдығы бар ылғалды қабыршықты электролитке толық батыруға дейінгі жағдайда жүреді. Электрхимиялық коррозия электрлік токтың әсер ету салдарынан металдың беткі қабатында жүреді, демек электрондарын беру және және оларды тасымалдау салдарынан катодты және анодты бөліктерді сипаттайтын химиялық реакцияның тотығу-тотықсыздану реакциясы орындалады. Металл коррозиялана бастаған кезден-ақ, ол көпэлектродты гальвани элементіне өзгереді. 46. Коррозияның қандай түрлері электрохимиялық коррозияға жатады? Электрохимиялық коррозия тҥрлері Электрохимиялық коррозия бҧл электрӛткізгіштікке ие сҧйық электролиттермен электрохимиялық әрекеттесуі нәтижесінде металдардың ӛздік зақымдалуы. Мҧндай электролиттердің қатарына су, қышқылдардың сулы ертінділері, сілтілер, еріген тҧздар жатады. Электрохимиялық коррозия кеңінен тараған және олардың кӛптеген тҥрлері кездеседі. Электрохимиялық коррозияның басты себебі – металдардың термодинамикалық тӛзімділіктерінің тӛмен болуы және олардың иондық кҥйге ауысуға ҧмтылуы. Электрохимиялық коррозияда металдың қоршаған ортамен әрекеттесуі, металл бетінің тҥрлі аймақтарында ӛтетін анодты және катодты ҥрдістермен сипатталады. Коррозия ӛнімдері тек анодты аймақтарда тҥзіледі. Электрохимиялық механизммен келесі коррозиялық ҥрдістер тҥрі жҥреді: электролиттердегі коррозия – электр тогын ӛткізетін сҧйық ортадағы металдардың коррозиясы. Электролит тҥріне байланысты қышқылдық ертінділердегі, сілтілер және тҧздар (қышқылдық, сілтілік, тҧзды), теңіз, ӛзен суларындағы коррозия деп жіктелінеді. Электролит қҧрамын коррозия ҥрдіс механизмі анықтайды, оның кинетикасы мен жылдамдығына әсер етеді. Мысалы, егер электролит аниондар немесе тотықтырғыштар қҧрамынан тҧрса, коррозия жылдамдығы тӛмендейді, олармен әрекеттесу нәтижесінде металл бетінде қиын еритін тҧздар қабыршағы тҥзіледі. Электролиттегі еріген оттегі металдардың коррозия ҥрдісін тежейді немесе жылдамдатады. Коррозия ҥрдісіне электролит концентрациясы да әсер етеді. Кез келген табиғи ортада тҧз концентрациясының ӛсуімен бірге электролиттегі коррозия жылдамдығы алдымен максимумге дейін ӛсе тҥседі, содан кейін оттегінің ерігіштіктігі тӛмендеуі және катодтық ҥрдістің кҥрделенуі нәтижесінде азаяды. Электролиттің температурасы да коррозия жылдамдығына әсер етеді. Температураның жоғарылауымен бірге электролиттің электр ӛткізгіштігі ӛсе тҥседі. 47. Электрохимиялық коррозияның пайда болу себептерін түсіндіріңіз? Электрохимиялық коррозияның пайда болу себептері Жоғарыда айтылып ӛткендей, электрохимиялық коррозияның басты себебі кӛптеген металдардың термодинамикалық тӛзімділіктерінің тӛмендігі және олардың иондық кҥйге ауысуына ҧмтылуы. Металдың кристалдық қҧрылымы кристалдық тормен сипатталынады, олардың тҥйіндерінде ядроның сыртқы валенттік (жартылай бос) электрондармен атом іші әлсіз байланысы бар металл атомдары орналасқан. Металдарда зарядтардың орын ауыстыруы (электр тогы) жартылай бос электрондармен жҥзеге асырылады. Металдардың электрӛткізгіштіктерінің тҥрлі деңгейде (барлық жағдайларда) болуы олардың кристалдық қҧрылымының тҥрлі болуымен, сонымен бірге металдың кристалдық тор тҥйіндеріндегі тҥрлі жартылай бос электрондар санымен тҥсіндіріледі. Қарапайым жағдайларда жартылай бос электрондар атомнан тыс шекке шыға алмайды, бірақ қосымша энергияны шығындау арқылы (қыздыру, электрлік ӛріс және т.с.с) электрондардың бағытталған қозғалысына жағдай туғызуға болады. Сумен жанасқанда қатты денелердің ҥстіңгі бетіндегі атомдары су молекулаларының кҥштің ӛрісінің әсеріне ҧшырайды, олар қатты дененің кристалдық торына енеді. Бҧл гидратациялық әрекеттесу кҥшті болғандықтан, металдың әлсіз байланыс атомдары сыртқы (валенттік) электрондарымен бірге зақымдалынады және металл атомдары кристалдық тордың тҥйіндерінен шығып, суға ӛту мҥмкіндігіне ие болады. Нәтижесінде оң зарядты тасымалдайтын ион-атом тҥзіледі. Мҧнда металда қалып қойған электрондар теріс заряд тасымалдауыштары болып қалады, яғни металл бетінде қос электрлік қабат тҥзіледі. Белгіленген шамаға жеткенде металдың ион-атомдарының ерітіндіге ӛтуі тоқтайды. Металдың ертіндіге су молекулаларының кҥштік ӛрістері әсерінен ӛзінің ион-атомдарын беру қабілеттілігі қос электрлік қабаттағы потенциалдардың тҥрлі шамасын анықтайды. 48. Металдардың электрөткізгіштігі қалай анықталады? Металдардың электролит еместердегі коррозиясының механизмі – химиялық болып табылады. Яғни, металдардың тотығуы мен коррозиялық ортада тотығатын компоненттің тотықсыздануы, бір актіде жүреді. Сұйық еместердегі металдар коррозиясымен көптеген жұмыстарды Мəскеудің Болат жəне қорытпалар институтының «Металдар коррозиясы» кафедрасы- ның қызметкерлері жасады. Р.Л.Бару Pb – Zn жəне Pb –Сu қорытпаларымен тəжірибе жүргізгенде, онда гальваникалық микроскопиялық булардың жұмысын байқаған. Онымен қорғасынның еруі, электрхимиялық механизм бойынша орындалады деп ойлаған. Бірақ, электрхимиялық механизмнің қатысуын сапалық бағалау кезінде, электролит еместердегі металл коррозиясында оның аталған механизмнің жоқ екендігін анықтаған. Коррозия жəне материалдарды қорғау 65 Сонымен, химиялық коррозия – тек жоғары температурада газда ғана емес, сұйық электролит еместерде де, металл ерітінділерінде де жүретіндігі дəлелденді. Электрлік ток өткізбейтін сұйықтарға, демек сұйық электролит еместерге – көптеген органикалық заттардан пайда болған сұйықтардан: спирттен – бензол, фенол, хлороформ, көміртегі тетрахлоридінен – сұйық отындар (мұнай, бензин, керосин), сонымен қатар бірқатар органикалық емес сұйықтардан – ерітілген күкірт, сұйық бром, т.б. жатады. Таза күйінде органикалық еріткіштер жəне мұнай мен сұйық отын құрамына кіретін көмір сутектер, металмен нашар əсерлеседі. Бірақ, онда аз мөлшерде қоспалар болғандықтан, өзара əсерлесу өте тез жүре бастайды. Жалпы электролит еместердегі химиялық коррозия процесі, əрбір процестің жылдамдығын анықтайтын мына сатылардан тұрады: § металдардың беткі қабатына реагенттерді диффузиялау; § металдағы əрекеттесетін бөлшектердің хемосорбциясы; § металдың реагентпен химиялық реакциясы; § металдың беткі бөлігінен реакция өнімін десорбциялау; § металдан электролит еместер көлеміне реакция өнімін диффузиялау. Егер үшінші саты, металдың коррозия өнімі – қабыршақтың түзілуіне əкелсе, онда соңғы екі саты орындалмауы да мүмкін, өйткені процесс өзіндігінен тежеледі. Оны кинетикалық, диффузиялық немесе аралас диффузиялық-кинетикалық түрде бақылаулармен анықтайды. Процестің жылдамдығына температураның əсерін, (10) формуламен анықтауға болады. Бірақ, температура өзгергенде ол еріткіш реагентінің – тотығушының жəне электролит еместердегі металл коррозиясының өнімі, қабыршақтың өзгерісімен күрделенген. Сұйық бром, кəдімгі температурада көптеген металдармен өзара əрекеттесе алады. Ол көміртекті болаттар мен титанды айрықша, никельді азырақ, ал темірді, қорғасынды, платинаны жəне алтынды аздап бұзады. 49. Атмосфералық коррозия, коррозияның кай түріне жатады? Механизмін түсіндіріңіз. Атмосфералық коррозия – бұл қоршаған орта температурасындағы ылғалды ортадағы металдар коррозиясы. Атмосфералық коррозияда электрхимиялық гетерогенді процесс басымырақ келеді. Өйткені, процесс металл беті мен ылғалдың жұқа қабатын бөліп тұратын, фазалық аймақта жүреді. Өндірістік жағдайдағы атмосферада гетерогенді электрхимиялық процесс тек оттекті деполяризациялық процеспен жүреді. Атмосфералық коррозияның жылдамдығына – атмосфера сипаттамасы, əсер ету ұзақтығы, металл құрамы мен оның беткі қабатының күйі əсер етеді. Коррозиялық шығындардың көбі атмосфералық коррозиядан болатыны анықталған. Егер металдық конструкциялардың 80%-дан астамы ауада болады десек, оның атмосфера жағдайларындағы металдардың бұзылу механизмдерін анықтаудағы маңызы өте зор. Атмосфералық коррозия механизмі мен оның жылдамдығын анықтайтын негізгі себептер – коррозияланатын металдың беткі қабатының ылғалдылық дəрежесі. Осы белгілері бойынша металдардың атмосфералық коррозиясын мына түрлерге бөледі: 1) сулы атмосфералық коррозия – металдың беткі қабатындағы көрінетін қабыршықтың ылғалдылығынан болатын коррозия. 2) ылғалды атмосфералық коррозия – металдың беткі қабатында жұқа көрінбейтін ылғалдылық қабыршығынан болатын коррозия. 3) құрғақ атмосфералық коррозия – металдың беткі қабатында ылғалдылық қабыршығы болмайтын коррозия. 50. Теңіз суындағы коррозия механизмін түсіндіріңіз? Теңіз суларындағы коррозия Қазіргі таңдағы барлық теңіз айлақтары кӛміртегілі және тӛмен қоспаланған (легірленген) болаттардан жасалынған металқҧрылымдарды қолданумен жасалынған, олардың кӛп бӛлігі металды сына негізге ие. Болаттың темірбетондардан артықшылығы беріктілік және технологиялық кӛрсеткіштері басым келеді. Металл қадалы негізі айлақтарға тҥсетін технологиялық жҥктемелерді арттыру мҥмкіндігін береді. Мҧндай қуатты сына қағылған жабдықтарды пайдалану кезінде темірбетонды сына негіздерді теңіз гидротехникалық қҧрылысынан (ТГҚ) шығарып тастады. Кӛміртексіздендірілген және тӛмен қоспаланған болаттардан металл сыналық негіздерді жасауды жобалауда болжамданған қызмет ету мерзімін бағалау ҥшін кӛптеген факторларды ескеру қажет, олардың қатарына коррозия жылдамдығы, тозу және механикалық жҥктемелердің әсері. Теңіз шарттарында пайдаланылатын кӛміртексіздендірілген және тӛмен қоспаланған болаттардың коррозиялық бҧзылулары, коррозия тҥрлері және олармен кҥрес бҧрыннан зерттеліп келе жатыр. Пайдалану жағдайларына байланысты коррозиялық ҥрдістердің жылдамдығы және кӛміртексіздендірілген және тӛмен қоспаланған болаттардың коррозиялық бҧзылу сипаттары кең ширекте ӛзгеріп отырады, сондықтан да олардың тӛзімділіктерін нақты бір шартты аймақтарға қатысты қарастыру қажет. Бҧл аймақтар: атмосфера, шашырату аймағы, ауыспалы сулау аймағы, толық бату аймағы және тҥптік грунтқа бату аймағы. Гидротехникалық қҧрылымдарды жобалау мен қҧрылысы кезіндегі басты назар бірқалыпсыз коррозияның пайда болуының алдын алуға бағытталған. Ең сенімдісі ҥлгілік зертханалық бақылаулар нәтижелері емес, гидротехникалық қҧрылымдардың нақты пайдалану жағдайларындағы металдардың бҧзылуы туралы ақпарат болып табылады. Қазіргі кҥнге дейінгі қолданылып келген нормативтік-қҧқықтық база талаптарына сәйкес барлық гидротехникалық қҧрылымдар техникалық куәліктендіруден ӛтуі қажет. Куәліктендірудің негізгі мақсаты: қҧрылымды тексеру, техникалық жағдайын және қҧрылымның жекелеген негізгі элементтерінің тозуын және барлық қҧрылымның бҥтіндеу тозу жағдайларын анықтау. Теңіз кӛліктері гидротехникалық қҧрылымдарының техникалық кешенді бақылау жҥйесі техникалық жағдайын анықтау және қҧрылымдардың тозуын бағалау әдістемелерін қамтиды. Қҧрылымдарды тексеру әдістемесі айлақтық қҧрылымдардың техникалық жағдайларын бақылау ҥшін, пайдаланудың тоқтап қалуына алып келетін ақауларды анықтау ҥшін қҧрылған. Қҧрылымдарды тексеру барысында тҥрлі коррозиялық бҧзылулар мен механикалық сипаттағы бҧзылуларды айыра білу қажет. Коррозиялық бҧзылуларға жататындар: барлық ауданда бірдей қалыңдықты бірқалыпты жалпы беттік коррозия; жекелеген дақтар, жаралық, нҥктелік ошақтары бар жергілікті беттік коррозия; 57 аралық коррозия жергілікті коррозияның дамыған тҥрі және шектелген, бірақ тесіктер тҥріндегі бҧзылулармен сипатталады. кристалл аралық коррозия – тҥйіршіктер шекаралары бойынша металдың бҧзылулары, мҧнда оның сыртқы бҧзылу белгілері болмайды, бірақ беріктілігі кҥрт тӛмендеп кетеді. Механикалық сипаттағы бҧзылуларға жататындар: кернеу концентрациясымен, сҧйықта жоғары сынғыштықпен, пісіру кезіндегі қалдық кернеуден, қажу қҧбылыстары себептерінен болатын жарылулар (сызаттар); болаттың ақауы себебінен болатын есептік жҥктемелер әсерінен болған бҧзылулар. Металл қҧрылымдардың ақауларын олардың қауіптілік дәрежесіне байланысты ҥш категорияға бӛлуге болады: тӛмен маңыздылықты, маңыздылықты және ӛте қиын жағдай. Тӛмен маңыздылықты ақаулар – металдың беріктілік сипаттамаларының ӛзгеруін, тасымалдау қҧрылымдарының металдық элементтер қималарының кішіреюін және басқа да қҧрылымдық элементтерінің қауіпті асқын кернеулерін болдырмайтын ақаулар. Маңыздылықты ақауларға элементтерде нормативтік мәндерге тең немесе асып кететін кернеулер пайда болатын, кеңістікте орналасуларының немесе элементтерінің пішінінің ӛзгеруін болдыратын, сонымен қатар апат алдылық жағдайларды болдыратын ақаулар жатады. Ӛте қиын жағдайдағы ақаулар металл қҧрылымдарының бҧзылуы себептерінен барлық қҧрылымның немесе оның жекелеген элементтерінің қҧлауына, қҧрылымдарды пайдалануға жарамсыз етіп істен шығуларына алып келетін ақаулар жатады (5.4 және 5.5-суреттер). Мҧндай ақауларға: қҧрылымдардың негізгі тасымалдауыш элементтері қима аудандарының осы элементтердің кернеулері болаттың аққыштық шегіне жақын болатын мәніне дейін кішіреюі; тасымалдауыш метал элементтердің аралық коррозиясы; ҧзындығы 5 м жоғары аймақтарында шпунттық қабырғалардың біртекті зақымдалуы; жалпылама морттығы (сынуы) және эстакадалық қҧрылым тіректерінің иілістері. 51. Топырақ коррозиясының өту механизмін түсіндіріңіз. Топырақтық коррозия жерасты металл құрылымдарына әсер ететін электрохимиялық коррозияның ең кең тараған түрі болып табылады. Топырақтар мен грунттар үлкен аудандар шегінде, тіпті кішігірім аймақтардың өзінде әртүрлі болады. Топырақ пен жердің ең жоғарғы қабаты, топырақ араларында нақты шекара болмайды. Ылғалдылық топырақ пен жердің коррозиялық активтілігіне үлкен әсерін тигізеді. Ауа өтімділікті топырақ пен жерде болаттың коррозия жылдамдығы 30-50 % ылғалдылықта өте жоғары мәнді болады.Ылғалдылықтың одан әрі жоғарылауында коррозия жылдамдығы төмендейді және бірқалыпты болады. Мұндай құбылысты капиллярлы-кеуектілікті ортамен байланыстағы болаттың бетіндегі анодты және катодтық реакциялардың жүруімен түсіндіруге болады. Металдардың топырақтық коррозиясының пайда болуының басты шарттары:
анод және катодтың өткізгіштермен біріктірілуі, егер оның беттерінде анодтық және катодтық аймақтар пайда болған болса;
диссоцирленген иондардың электролитте болуы.
Мұндай жағдайлар топырақтық электролитпен байланыста болатын кез келген металдардың бетінде қадағаланады. 52. «Электролиттер және электролиттер еместер» дегеніміз не?
52. Электролит құрамын коррозия үрдіс механизмі анықтайды, оның кинетикасы мен жылдамдығына әсер етеді. Мысалы, егер электролит аниондар немесе тотықтырғыштар құрамынан тұрса, коррозия жылдамдығы төмендейді, олармен әрекеттесу нәтижесінде металл бетінде қиын еритін тұздар қабыршағы түзіледі. 53. Электролиттегі еріген оттегі металдардың коррозия үрдісін тежейді немесе жылдамдатады. 54. Коррозия үрдісіне электролит 53. «Топырақ электролиті» деген терминді қалай түсінесіз? Топырақтық электролитке байланыста болатын барлық металл бұйымдардың беттерінде металл немесе электролит құрамының жергілікті біртекті болмауы себебінен көптеген коррозиялық элементтер саны пайда болады, бұлардың табиғаты гальваникалық элементтерге ұқсас келеді. Мұнда коррозиялық зақымдануларға оң потенциалға ие жақын орналасқан катодтық аймақтармен салыстырғанда терістік электрохимиялық потенциалға ие анодтық аймақтар ұшырайды. 54. «Топырақтың меншікті электр кедергісі» дегенге анықтама беріңіз. Топырақтың коррозиялық активтілігі жердің меншікті электрлік кедергі көрсеткішімен сипатталады. Жердің меншікті электрлік кедергісі деп көлденең қимасының ауданы 1м және ұзындығы 1м (ρ, Ом·м2) шартты топырақтық өткізгіште электр тоғының өтуіне кедергісін түсінеміз. Жердің меншікті электрлік кедергісі оның ылғалдылығына және жерлік электролиттегі суда ерігіш тұздар құрамына тәуелді. Жердің меншікті электрлік кедергісі кең ширекте өзгере алады (оннан мыңдаған Ом метрге дейін). Коррозияның қауіптілігі мен топырақтың меншікті электрлік кедергісі арасында тура тәуелділік болады: ρ қаншалықты кіші болса, коррозияның мүмкіндігі соншалықты болады. 55. Топырақтың меншікті электр кедергісі қандай параметрлерге тәуелді? Коррозияның қауіптілігі мен топырақтың меншікті электрлік кедергісі арасында тура тәуелділік болады: ρ қаншалықты кіші болса, коррозияның мүмкіндігі соншалықты болады. 55. Топырақтың меншікті электрлік кедергісінің ылғалдылыққа тәуелділігі көрсетілген.
7.2-сурет. Топырақтың меншікті электрлік кедергісінің (ρ, Ом*м) ылғалдылыққа (W, % ) тәуелділігі көрсетілген.
Сонымен қатар, төмен ρ қатты тұздалған үлкен ылғал құрамы бар топырақтарға тән, ρ үлкен болса – өте құрғақ топырақтар үшін. 56. Топырақтың коррозиялық белсенділігін анықтаудың әдістерін атаңыз? Ең нақты әдіс ағымдағы құбырөткізгіштегі коррозиялық зақымдануларды тексеру болып табылар еді. Бірақ тәжірибеде жақын параллель орналасқан линиялар сирек кездеседі, сондықтан да бұл әдіс жиі қолданыла бермейді. Сонымен коррозияның ең маңызды факторларын анықтауға негізделген әдістер кеңінен таралды. Орындалу реті бойынша әдістер зертханалық, өрістік, зертханалық-өрістік болып бөлінеді. Зертханалық әдістер таңдалған нүктелерде үлгілерге сынақ жүргізу мақсатында трассалардағы топырақтардың сұрыпталуын талап етеді. Өрістік әдістер топырақтың коррозиялық активтілігін жолдың өзінде (сынаманы алуды қажет етпейді) қажетті өлшеулер орындарында орындау 66 арқылы анықтау. Олар көп уақыт шығынын қажет етпейді және кеңінен тараған тәсіл. Зертханалық-өрістік әдістер топырақ үлгілерінің сұрыпталуын (таңдауын) талап етеді, бірақ жүргізілетін зертханалық жұмыстары соншалықты қарапайым болғандықтан, оларды жылжымалы зертханалық құрылғыда орындай алады. Топырақтардың коррозиялық активтілігін топырақтың меншікті электрлік кедергісі, үлгілердің масса шығыны және полярлаушы токтың тығыздығы бойынша бағалайды. 57. Коррозиялық өлшеудің қандай аспаптары тәжірибеде қолданылады? А МС – 8 жерге тұйықтау кедергісін өлшеуіш МС – 8 аспабының техникалық сипаттамасы Өлшеу шегі, Ом.............................................................0–1000; 0–100; 0–10 Генератор сабының айналу жиілігі, айн/мин............. 90–150 Температуралардың жұмыс диапазоны, С.............. 5 – 40 Габариттік өлшемдері, мм........................................... 455 225 192 Салмағы, кг................................................................... 12 М – 416 жерге тұйықтау кедергісін өлшеуіш М – 416 аспабы жерге тұйықтау кедергісін өлшеуге, активті кедергіні және де топырақтың меншікті электрлік кедергісін өлшеуге болады. М – 416 аспабының техникалық сипаттамасы Өлшеу шегі, Ом......................................... 0, 1–10; 0,5–50, 2–200; 10–1000 Генератор сабының айналу жиілігі, айн/мин.....................90-нан аспайды Аспаптың қысқыштарындағы тұйықталмаған сыртқы желі кезіндегі кернеуі, В.......................................................... 15±2 Габариттік өлшемдері, мм....................................................... 245x140x160 Аспаптың салмағы, кг.................................................................................. 3 Аспаптың өлшеу жолы компенсациондық әдіске негізделген. Аспап қарапайым 4,5 В батареядан электр тогын алады. М – 416 и МС – 8 аспаптардың өлшеу сызбанұсқасы ұқсас болып келеді. Потенциометр ЭП – 1М Өрістік электрбарлаушы потенциометр ЭП – 1М токтар мен кернеуді өлшеуге арналған, топырақтың меншікті кедергісін өлшеуге және де топырақтағы ток пен кернеуді өлшейді. ЭП – 1М аспабының техникалық сипаттамасы Кернеуді өлшеу шегі, мВ................................ .0,05–495 Ток күші, мА.......................................................0,5–4950 Коршаудың ішкі кедергісі, Ом.........................220–320 Қоректенуі: Поляризатор мен компенсатор.........................элемент 1-КС-У-З Токтық батарея...................................................элемент ЭС-Л-30 Габариттік өлшемдері, мм................................320x210x120 Салмағы, кг.........................................................4,5 Потенциометр ЭП – 1М компенсационды сызбанұсқада жұмыс істейді. Топырақтың меншікті кедергісін өлшеуін амперметр – вольтметр әдісі арқылы іске асады. Өлшеуіш құрал ретінде нөлдік санамасы бар магнитоэлектрлік жүйелі гальванометр қолданады. М-231 амперметрі Жоғарғы омды көпшекті тасымалды ампервольтметр ток күшін және тұрақты ток тізбегіндегі кернеуді өлшеуге арналған. М-231 амперметрінің техникалық сипаттамасы Өлшеу аралықтары: кернеуді, В ………………………………. 0,075–0–0, 075; 0,5–0–0,5; 1–0–1; 5–0–5; 10–0–10; 50–0–50; 100–0–100 ток күшін, А ...................................................0,005–0–0,005; 0,05–0–0,05; 0,1–0–0,1 1–0–1; 10–0–10 кіріс кедергісін, кОм…………………....... 20 нақтылық класты, ………………………...1,5 габариттік өлшемдерді, мм……………….178x180x94 массаны, кг…………………………………1,4 Н-39 милливольтметрі Көпшекті тасымалды өздігінен жазатын ішіне жартылай өткізгішті күшейткіш салынған Н-39 милливольтметрі тұрақты кернеулерді, сонымен қатар 0-ден +50 °С-қа дейінгі қоршаған ауа температурасындағы және 95 %-ға дейін салыстырмалы ылғалдылық кезіндегі жылжымалы ток шамаларын өлшеу және жазуға арналған. Аспаптың қуат көзі 127/220 В айнымалы ток желісінен де, 12 ± 1,2 В тұрақты ток көзінен де жасалады (бұл жағдайда 58. Биокоррозияның пайда болу принциптерін түсіндіріңіз. Жерасты корррозиясын көбіне жер қыртысы мен топырақта кездесетін микроағзалардың тіршілік әрекеті тудырады. Қазіргі таңда биокоррозияға үлкен көңіл бөлінуде. Кейбір шетел авторлары биокоррозия үлесіне барлық коррозиялық бүлдірулердің елеулі мөлшері бар деп есептейді. Бұл мәліметтер жеткіліксіз негізделген, алайда жерасты коррозияға микроағзалардың белсенді қатысуы күмән тудырмайды. 75 Оттегі болмағанда анаэробты бактерияларды және оттегі болғанда тіршілік әрекеті тоқтайтын аэробты бактерияларды бөліп көрсетеді. Ең үлкен қауіпті табиғатта кең таралған, лайлы, топырақты және батпақты жерлерде, балшықта, ағынды суда, мұнай ұңғымаларында, донналы шөгінділерде, топырақта, цементте, анаэробты жағдайлар болатын жерлерде дамитын анаэробты сульфатты қалпына келтіруші бактериялар тудырады. Бұл бактериялардың дамуына ең қолайлы орта 25–30 °С температура кезіндегі рН = 5-9 (оптималды 6–7,5) жер болып табылады. Бактериялар катодты үрдістегі түзілген сутегіні қолданып, оттегіні бөле отырып, жер құрамындағы сульфаттарды сульфид-иондарға дейін қалпына келтіреді. MgS04 + 4Н + = Mg(OH)2 + H2S + O2. Бөлінген оттегі катодты деполяризацияның өтуіне шығындалады. Күкіртсутек осы жағдайлардағы катод үрдісінің өтуін жеңілдете отырып, қышқылды және әлсіз қышқылды жерлерде сутегінің ток күшінің көбеюін төмендетеді. Сульфид иондар болат коррозиясының анодтық үрдісін жылдамдатады. Сульфат қалпына келтіруші бактериялар әрекеті әсерінен күкіртті сутек түзіледі, ол темірмен байланысып, күкіртті темір FeS береді. Кейбір зерттеушілер мағлұматтары бойынша темірдің |
екі әртүрлі металл бұйымдардың немесе олардың бөлшектерінің потенциялдар айырмасының, сонымен қатар бір металдың жекелеген аймақтарының болуы;
екі металдың немесе электролитті металдың екі аймақтарының болуы;
