ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

ФАРМІРАВАННЕ МАТЫВАЦЫІ ДА НАВУЧАННЯ

1 234

НА ЎРОКАХ АЙЧЫННАЙ І СУСВЕТНАЙ МАСТАЦКАЙ КУЛЬТУРЫ

Патрэбнасць – гэта стан чалавека, які ствараецца неабходнасцю ў чым-небудзь. Гэта фізіалагічнае і псіхічнае адчуванне недахопу. Працэс здавальнення патрэбнасці рэалізуецца праз мэтанакіраваную дзейнасць. Патрэбнасць з’яўляецца крыніцай актыўнасці асобы. Патрэбнасць у вучэбнай дзейнасці можа ўзнікнуць на аснове пазнаваўчай цікаўнасці і ўяўлення, у працэсе засваення ведаў. Неабходна пабуджальная сіла, якая пераўтварыла б патрэбнасць у рэальную дзейнасць. Ёю з’яўляецца матыў.

Матыў – пабуджэнне да выканання дзейнасці, крыніца дзейнасці, якая выконвае функцыі пабуджэння і сэнсаўтварэння.

Матывы навучання – гэта накіраванасць вучня на розныя бакі вучэбнай дзейнасці. Існуюць розныя віды пазнаваўчых матываў. Адных вучняў матывіруе сам працэс пазнання ў ходзе вучэння, іншых – адносіны з іншымі людзьмі ў ходзе вучэння. Дзейнасць бывае поліматыўна і мае цэлы шэраг патрэбнасцей.

Для псіхікі дзяцей школьнага ўзросту характэрная несфарміраванасць матывацыйнай сферы. “Уплыў вуліцы”, а таксама інфармацыйнае поле, якое пашыраецца, ствараюць мноства кірункаў фарміравання матывацый, непадкантрольных ні бацькам, ні настаўніку. Адгэтуль узнікае неабходнасць пільнай увагі да фарміравання матываў да навучання школьніка.

Падчас урока настаўнік мае магчымасць непасрэдна ўплываць на дзеянні школьніка, не закранаючы матывацыйныя сферы. Але ў адсутнасці настаўніка дзеянні дзіцяці апасродкуюцца матывамі. Іх паходжанне рознае, і задача педагога складаецца ў тым, каб узмацняць матывы, якія прывабліваюць дзіцяці да вучэбнага працэсу, да грамадска-карыснай дзейнасці, да засваення сусветнай мастацкай культуры. Для фарміравання паўнавартаснай вучэбнай матывацыі неабходная мэтанакіраваная, спецыяльна арганізаваная праца.

Матыў – прычына дзеянняў, якая заахвочвае, а менавіта, то, дзеля чаго дзіця вучыцца. Ён можа мець унутраны характар, гэта значыць, быць звязаным з вучэбна-пазнавальнай дзейнасцю і накіраваным на атрыманне ведаў або жа мець вонкавы характар і не дакранацца атрымання ведаў. Паўнавартасным працэс навучання будзе толькі ў тым выпадку, калі выпрацавалася ўнутраная матывацыя, калі дзіцяці цікава вучыцца.

Курс сусветнай культуры, у тым выпадку, калі ён пабудаваны адпаведным чынам, мае не толькі самастойную пазнавальную вартасць, але і матывіруючае значэнне для дзяцей, схільных да творчасці. Высокія ўзоры мастацкай творчасці стымулююць развіццё здольнасцяў, накіраваных на разуменне таямніц мастацтва. Дачыненне да аднаго полю творчасці з вялікімі майстрамі мінулага стварае не толькі пачуццё пераемнасці дзейнасці, але і разуменне магчымасці дасягнуць дасканаласці. Адбываецца частковая ідэнтыфікацыя сябе з майстрам. У гэтым стаўленні эфектыўна не толькі знаёмства з вынікамі працы майстра, але і з працэсам узнікнення шэдэўраў, пакутлівага пошуку найлепшых формаў увасаблення задумы – з тым, што завецца “творчай лабараторыяй” мастака. Нават калі гэтае знаёмства будзе чыста тэарэтычным, “завочным”, будзе ажыццяўляцца на ўзроўні дыялогу паміж настаўнікам і вучнем, карысць ад яго несумненная.

Яшчэ адным спосабам фарміравання ўнутранай матывацыі да навучання з'яўляецца ўсталяванне цеснага кантакту паміж педагогам, які вядзе курс, выкладчыкамі спецыяльных прадметаў і майстрамі вытворчага навучання. Гэты кантакт вельмі важны для стварэння адзінага поля матывацыі навучэнцаў. Неабходнай умовай гэтага з'яўляецца ўзгадненне праграм курсаў і аператыўнае абмеркаванне паміж выкладчыкамі пройдзенага матэрыялу. Гэта дае магчымасць падчас уроку спасылацца на тое, што ўжо было пройдзена і зроблена на ўроках сумежнага курсу. Такім шляхам фарміруецца бесперапыннае, цэласнае поле інтарэсаў вучня.

Дадзенае поле будзе істотна пашыранае тым, што падчас уроку робяцца спасылкі на веды, атрыманыя пры вывучэнні роднасных прадметаў агульнаадукацыйнай школы (гісторыі, літаратура, тэхналогіі і інш.). Таксама вельмі эфектыўныя спасылкі на адпаведныя фрагменты папулярных кніг, тэлевізійных праграм, мастацкіх фільмаў, нават рэкламных кліпаў. У падобных спасылках, асабліва, калі яны выклікаюць зацікаўленую і актыўную рэакцыю асобных вучняў, іх жаданне выказацца па дадзенаму пытанню, неабходна ўлічваць, што не ўсім вучням вядома і зразумела, пра што ідзе размова. Таму дыялог павінен будавацца як аповяды вучня аб тым, што цікава, але не як сродак атрымаць высокую адзнаку.

У матывацыйнае поле неабходна ўлучыць навакольнае прадметнае і сацыякультурнае асяроддзе. Сусветная культура пакінула свае сляды ў стылявых і жанравых асаблівасцях архітэктуры, літаратуры, музыкі, жывапісу, у дэталях штодзённага і святочнага касцюма, правядзенні святочных мерапрыемстваў і інш. Часцей за ўсё гэтыя нюансы выходзяць з поля зроку чалавека, які звыкнуўся з рэаліямі сённяшняга дня. Быць у чымсьці адмысловым, неардынарным, выключным – для дзіцяці вельмі важна. Каб зафіксаваць прыкметы сваёй унікальнасці, дзіця лёгка запамінае, што калоны звыклага для яго дома культуры нясуць на сабе відавочныя сляды карынфскага ордэну, а пілястры на старым будынку Дома творчасці школьнікаў – дарычнага. Асабліва спрыяе фарміраванню ўнутранай матывацыі ўладанне той інфармацыяй, якая недаступная ў сілу тых або іншых прычын уласным бацькам і сябрам. У гэтым выпадку дзіця становіцца па стаўленні да іх у пазіцыю настаўніка, што істотна паднімае яго самаацэнку.

Важную ролю ў насычэнні матывацыйнага поля іграе далучэнне сферы эмацыянальных перажыванняў. У асноўным гэта забяспечваецца візуальным матэрыялам. Але яго аднаго нядосыць. Убачыць рэпрадукцыі прац майстроў мінулага, асабліва калі гэтых прац шмат (праграма насычаная, і за адзін урок адбываецца знаёмства з дзясяткам вялікіх імёнаў) – гэта толькі пачатак справы. У памяці застанецца не пералік аўтараў і назваў прац, а толькі тое, што кранула за душу, патрэсла, захапіла, здзівіла. Мастацтвазнаўчы аналіз твора павінен спалучацца з выказваннем уласнага стаўлення настаўніка да яго. Эмацыянальная атмасфера, у якой працякае ўрок, у значнай ступені ўплывае на засваенне вучэбнага матэрыялу, садзейнічае запамінанню і пазнаванню твораў мастацтва. Добразычлівая падтрымка з боку настаўніка – важная і неабходная ўмова педагагічнай працы.

Для дзіцяці асабліва вялікую каштоўнасць мае то, на што ён патраціў уласныя сілы, сваю працу. Убачыць і ацаніць іх – задача настаўніка. Адзін з спосабаў актывізацыі дзейснага ўдзелу вучня – вербалізацыя ўбачанага. Ён павінен паглядзець на карціну, а потым, прыбраўшы рэпрадукцыю, апісаць кампазіцыю, скласці пералік прадметаў на карціне, а затым параўнаць напісанае з рэпрадукцыяй. Затым рэпрадукцыя прыбіраецца ізноў і вучню даецца заданне ахарактарызаваць эмоцыі намаляваных на карціне людзей або даць характарыстыку каляровай гамы. Далей праводзіцца паўторнае параўнанне апісання з рэпрадукцыяй для ўсведамлення і выпраўлення памылак. У гэтых занятках цэнтральную ролю іграе самастойная дзейнасць вучня па выказванню і запісванню сваіх назіранняў. Формы заняткаў могуць быць самымі рознымі, але для таго, каб цікавасць да тэмы ўроку замацоўваўся, неабходна актыўнасць вучня.

Матывуючая роля вучэбнай групы вельмі вялікая, але для яе выкарыстання патрэбныя спецыяльна створаныя механізмы. У дадзеным выпадку асноўным механізмам будзе супрацоўніцтва, сумесная творчасць дзяцей, накіраваная на пэўны вынік. Але гэты механізм часцей за ўсё фарміруецца з відавочным дамініраваннем аднаго-двух вучняў. На астатніх уплыў групы можа апынуцца рэзка паніжаным, а то і зусім негатыўным. У пазбяганне такіх наступстваў творчы працэс неабходна рэгламентаваць, ствараючы ўмовы для актыўнага ўдзелу кожнага вучня. Адной са зручных формаў эфектыўнага фарміравання матывацыі ва усіх навучэнцаў з'яўляюцца групавыя ролевыя гульні, напрыклад, абыгрыванне сцэнак, якія маюць стаўленне да тэмы ўроку, да персанажаў твораў мастацтва або да лёсаў мастакоў.

Моцны вонкавы матывіруючы ўплыў мае адзнака, якую выстаўляе настаўнік за ўрок, за чвэрць, за год. Ужыванне адкрытай сістэмы адзнак, з дапамогай якой выконваецца ранжыраванне вучняў па паспяховасці, аказвае матывіруючае ўздзеянне толькі ў сітуацыі, калі структура класа па паспяховасці яшчэ не вызначаная. У іншых выпадках яна кансервуе статус вучня, матывіруючы, хутчэй, адпаведнасць свайму статусу, а не імкненне да яго павышэння.

З гэтым недахопам сістэмы адзнакі ведаў неабходна змагацца. Адкрытую адзнаку варта даваць як мага радзей, у форме кантрольных прац або іспытаў. У астатні час мэтазгодна ўжываць параўнальную або дынамічную сістэму, пры якой ацэньваецца дынаміка прырашчэння ведаў, прычым, неколькаснымі адзнакамі, значнымі менавіта для гэтага вучня. Дапушчальна неаднаразовае вяртанне да выканання задання, калі вучань усвядоміць рост сваіх дасягненняў пры выкананні задання.

Вялікае значэнне мае праца з бацькамі. Часцей за ўсё бацькі зацікаўленыя ў тым, каб іх дзеці хадзілі ва ўстановы дадатковай адукацыі, гэта значыць былі занятыя карыснай справай. Бацькі цешацца поспехам сваіх дзяцей. Бацькоўскія эмоцыі можна выкарыстаць у якасці матывацыі вучэбнай дзейнасці, хоць гэтыя матывы маюць вонкавы характар. Аднак непраходнай мяжы паміж вонкавай і ўнутранай матывацыяй няма. Вонкавае пры вызначаных умовах пераходзіць ва ўнутранае. Калі бацькі ўмела заахвочваюць поспехі дзяцей, то на дадзенай аснове можа паўстаць устойлівая цікавасць. Педагогу важна мець зносіны з сям'ёй з нагоды поспехаў вучня, хваліць яго нават за поспехі ў засваенні курсу, заклікаць бацькоў рабіць тое ж самае.

Метады навучання на ўроках культуралагічных дысцыплін

У школьным навучанні галоўнае месца займае змест навучання, які ўяўляе сабой веды, уменні, навыкі, які неабходна засвоіць вучням. Метады, выбраныя адпаведна зместу, узросту навучэнцаў забяспечнваюць высокую якасць навучання і садзейнічаюць развіццю і выхаванню асобы.

Метад – спосаб дасягнення мэты, пэўным чынам упарадкаваная дзейнасць (згодна філасофскага слоўніка)

Метад навучання – спосаб сумеснай дзейнасці настаўніка і вучняў па дасягненню вучэбна-выхаваўчых задач.

Метады навучання–гэта спосабы навучальнай працы настаўніка і арганізацыі вучэбна-пазнаваўчай дзейнасці навучэнцаў па вырашэнню разнастайных дыдактычных задач.

Прыём навучання – гэта частка або адзін з бакоў метадаў навучання. У пэўных выпадках метадычныя прыёмы могуць выступаць як самастойныя метады і наадварот.

Сродак навучання – гэта інструмент рэалізацыі метадаў.

Класіфікацыя метадаў навучання

Гісторыя навучання выпрацавала значную колькасць метадаў. У сувязі з гэтым узнікла неабходнасць іх класіфікацыі, якая неабходна для таго, каб больш эфектыўна выкарыстоўваць метады. У сучаснай методыцы існуюць некалькі класіфікацый метадаў навучання ў залежнасці ад асаблівасцей працэса навучання:

1. Класіфікацыя метадаў у залежнасці ад крыніцы ведаў: метады славесныя (вербальныя), наглядныя, практычныя.

2. У залежнасці ад тыпу пазнавальнай дзейнасці: метады рэпрадуктыўныя, праблемна-пошукавыя.

3. У залежнасці ад спосабу ажыццяўлення працэсу пазнання: кагнітыўныя, крэатыўныя (творчыя) метады;

4. У залежнасці ад формы ўзаемадзеяння вучняў і настаўніка ў працэсе навучання: пасіўныя, актыўныя, інтэрактыўныя метады;

5. У залежнасці ад дыдактычных мэт: метады выкладання новага матэрыялу, метады замацавання матэрыялу, метады самастойнай працы вучняў па асмысленню і засваенню матэрыяла, метады вучэбнай працы па прымяненню ведаў на практыцы і выпрацоўцы ўменняў і навыкаў, метады праверкі і ацэнкі ведаў, уменняў, навыкаў вучняў.

Існуюць і іншыя класіфікацыі метадаў у залежнасці ад таго, які бок працэсу навучання разглядаецца.

І.Найбольш распаўсюджанай з’яўляецца класіфікацыя метадаў навучання ў залежнасці ад крыніцы ведаў.

Вербальныя (славесныя) метады:

Крыніцай ведаў пры выкарыстанні гэтых метадаў з’яўляецца слова. Славесныя метады дазваляюць перадаць вялікую па аб’ему інфармацыю, паставіць перад вучнямі праблемы і паказаць шляхі іх вырашэння.

АПАВЯДАННЕ – паслядоўнае выкладанне фактычнага матэрыялу ў апісальнай форме. Павінна утрымліваць толькі навукова дакладныя звесткі, быць эмацыянальным і наглядным, уключаць яркія і пераканаўчыя прыклады, факты, мець дакладную логіку выкладання, адлюстроўваць элементы асабістай ацэнкі і адносін настаўніка да фактаў і падзей апавядання. Галоўная думка павінна быць выдзелена і падкрэслена.

ТЛУМАЧЭННЕ – раскрыццё настаўнікам істотных якасцей, заканамернасцей, істотных уласцівасцей аб’екта або з’явы, якія вывучаецца. Тлумачэнню характэрны даказальныя формы выкладання, знаёмства вучняў з рознымі формамі разумовай дзейнасці (аналізам, сінтэзам, параўнаннем, канкрэтызацыяй і г.д.). Шырока выкарыстоўваюцца наглядныя дапаможнікі і тэхнічныя сродкі навучання. Выкарыстанне метада тлумачэння патрабуе дакладнага фармуліравання задачы, сутнасці праблемы, пытання, паслядоўнай аргументацыі і доказаў, выкарыстання параўнання, супастаўлення, аналогіі.

ГУТАРКА – метад навучання, пры якім настаўнік шляхам пастаноўкі пытанняў накіроўвае вучняў да разумення новага матэрыялу або правярае засваенне ранейшага. Вылучаюцца віды гутаркі:

1) уводная – накіравана на падрыхтоўку да ўспрымання новага матэрыялу або новых твораў мастацтва, утрымлівае пытанні аб гістарычных фактах, аб біяграфічных дадзеных і г.д., яе абавязковым кампанентам з’яўляецца праблемнае пытанне, якое накіроўвае ўвагу вучняў на галоўныя аспекты і асаблівасці матэрыялу, які разглядаецца;

2) узнаўляючая – накіравана на ўзнаўленне ведаў па раней пройдзенаму матэрыялу, на яго замацаванне і сістэматызацыю, выдзяленне галоўнага і абагульненне;

3) эўрыстычная (паведамляючая) – накіравана на засваенне новага матэрыялу шляхам апоры на раней набытыя веды і практычны вопыт, на матэрыял, засвоены на іншых прадметах, на асабісты вопыт вучняў і г.д.

Кожная гутарка павінна мець мэтанакіраваны характар, пытанні павінны быць зразумелымі, змястоўнымі, канкрэтнымі, не ўтрымліваць падказкі. Падчас гутарак пытанні могуць быць адрасаваныя аднаму вучню (індывідуальная гутарка) або навучэнцамі ўсяго класа (франтальная гутарка).

У цэлым, метад гутаркі мае наступную перавагу:

- актывізуе навучэнцаў;

- развівае іх памяць і мову;

- “раскрывае” веды навучэнцаў;

- мае вялікую выхаваўчую сілу;

- з'яўляецца добрым дыягнастычным сродкам.

Недахопы метаду гутаркі:

- патрабуе шмат часу;

- утрымоўвае элемент рызыкі (школьнік можа даць няправільны адказ, які ўспрымаецца іншымі навучэнцамі і фіксуецца ў іх памяці);

- неабходны запас ведаў.

ДЫСКУСІЯ – метад, які заснаваны на абмене поглядамі па вызначанай праблеме, прычым гэтыя погляды адлюстроўваюць асабістыя меркаванні ўдзельнікаў або абапіраюцца на меркаванні іншых асоб. Дыскусія садзейнічае больш глыбокаму разуменню праблемы, фарміраванню ўмення абараняць сваю пазіцыю. Дыскусія – дыялог ці групавое ўзаемадзеянне ў працэсе абмеркавання пытання, абмену думкамі, ідэямі, выказвання дадатковай ці ўдакладняючай інфармацыі. У той жа час, спрэчку, пры якой адбываецца сутыкненне палярных пунктаў гледжання, адстойванне пазіцый, падыходаў, імкненне даказаць сваю праўду, таксама трактуюць як дыскусію. Дыскусія (лат. discussio — разгляд, даследаванне) вызначаецца як «спосаб арганізацыі сумеснай дзейнасці з мэтай інтэнсіфікацыі працэсу прыняцця рашэнняў у групе; метад навучання, які павялічвае інтэнсіўнасць і эфэктыўнасць навучальнага працэсу за кошт актыўнага ўключэння навучэнцаў у калектыўны пошук ісціны». Віды дыскусій:

1.Дэбаты. Гэта цудоўны метад, які прадугледжвае «барацьбу словамі», імкненне да перамогі. Мэтай гэтага метаду з’яўляецца пошук лепшых аргументаў у абарону сваёй пазіцыі, абвастрэнне і удакладненне сваёй пазіцыі, дэманстрацыя слабой абгрунтаванасці супрацьлеглай пазіцыі. Дэбаты могуць праходзіць як у вуснай, так і пісьмовай форме.

2.Перамовы. Дадзены від дыскусіі прымяняецца настаўнікам з мэтаю абмеркавання сітуацыі і пошуку рашэння, знаходжання кампрамісу, дасягнення кансэнсусу і наладжвання супрацоўніцтва паміж вучнямі; вучнем і настаўнікам.

3.«Круглы» стол. Размова, у якой навучэнцы прымаюць удзел на роўных умовах з мэтай абмену меркаваннямі, ідэямі.

4.Пасяджэнне экспертнай групы (панэльная дыскусія). Арганізацыя і правядзенне гэтага віду дыскусіі прадугледжвае два этапы. Першы этап – папярэдняя падрыхтоўка пяці-шасці вучняў з класа па абмеркаванні задуманай праблемы, у працэсе якой ідзе падбор матэрыялу і фарміраванне ўласнага погляду. На другім этапе яны пераказваюць сваю пазіцыю іншым навучэнцам класа. Пры гэтым іх выступленне не павінна перарастаць у маналог. У слухачоў ёсць магчымасць задаць пытанне і атрымаць на яго адказ.

5.Форум. Абмеркаванне пытанняў экспертнай групай, якая складаецца з навучэнцаў, з класа на ўроку.

6.Тэхніка акварыума. Асаблівы варыянт арганізацыі абмеркавання, пры якім, пасля кароткага групавога абмену поглядамі, па аднаму прадстаўніку ад каманды удзельнічаюць у публічнай дыскусіі. Члены каманды могуць дапамагаць свайму прадстаўніку парадамі, якія перадаюцца ў запісках ці ў час тайм-аута.

7.Сімпозіум. Шырока распаўсюджаны від абмеркавання, які дазваляе вучням выступіць з паведамленнямі, якія прэзентуюць іх пункты гледжання, а пасля адказаць на пытанні як настаўніка, так і сваіх аднакласнікаў.

8.Дыспут. Удзельнікі дыскусіі адразу жа вызначаюць два процілеглыя пункты гледжання па пытанні, якое абмяркоўваецца і дзеляцца на дзве групы – прыхільнікаў аднаго пункта погляду і прыхільнікаў іншай. Групы рассаджваюцца па розных канцах класа. Пасля гэтага на сярэдзіну выходзіць адзін з членаў першай групы і прыводзіць аргумент у абарону свайго пункта гледжання. Затым выходзіць прадстаўнік другой групы, аспрэчвае выказаны аргумент і прыводзіць свой довад. Далей зноў выходзіць чалавек з першай групы, аспрэчвае довады папярэдняга прамоўцы і выказвае новыя аргументы. Так адбываецца датуль, пакуль прыхільнікі якога-небудзь пункта гледжання не ўпэўняць прыхільнікаў іншай у сваёй праваце. Унутры групы удзельнікі дыскусіі могуць калектыўна абмяркоўваць довады іншай групы, могуць усталёўваць чаргу выхаду і выказванні аргументаў у абарону свайго пункта гледжання або даваць гэта права таму, у каго ёсць што сказаць. Калі хтосьці з групы ў выніку дыскусіі змяніў свой пункт гледжання, ён можа перайсці ў іншую групу. Скончыць дыспут можна некалькімі спосабамі. У выніку падрабязнага абмеркавання прыхільнікі абедзьвух пунктаў гледжання атрымоўваюць шмат новай інфармацыі. Разгледзеўшы пытанне з розных бакоў, яны могуць схіліцца да аднаго з меркаванняў. Адна з груп можа пераканаць іншых. У іншых выпадках можна запрасіць суддзяў - разумных і паважаных людзей, якія прытрымліваюцца нейтральнай пазіцыі. Яны прысуджаюць перамогу групе, чые аргументы былі больш пераканаўчыя.

9. У адукацыйным працэсе можа ўжывацца і такая форма дыскусіі як Ліберальны клуб. Ліберальны клуб – гэта больш вольная форма дыскусіі, якая выкарыстоўваецца як першае набліжэнне да тэмы. На Ліберальным клубе могуць выказацца ўсе жадаючыя. Для правядзення Ліберальнага клуба неабходны кіраўнік (гэтую ролю можа выконваць настаўнік або найбольш падрыхтаваны вучань), рэпарцёр, хранаметрыст, эксперты. Кіраўнік падае слова ўдзельнікам дыскусіі, экспертам, задае неабходныя пытанні, сочыць за тым, каб кожны жадаючы меў магчымасць выказацца, талерантна кіруе дыскусіяй, калі атмасфера напальваецца, падводзіць вынікі дыскусіі. Ролю рэпарцёра выконвае навучэнец, які вядзе запіс аргументаў на вялікіх лістах паперы, для таго, каб удзельнікі дыскусіі маглі звярнуцца да іх у патрэбны момант. У якасці экспертаў могуць быць запрошаныя людзі, якія больш, чым навучэнцы дасведчаныя ў дадзенай праблеме.

Школьныя дыскусіі звычайна праводзяцца па тых тэмах сусветнай мастацкай культуры, па якіх у мастацтвазнаўстве толькі складваецца агульная думка ці якія уздымаюць актуальныя для вучняў праблемы, пераважна маральнага і філасофскага плана. Немэтазгодна праводзіць дыскусіі па тэмах школьнай праграмы, якія ўжо вывучаліся на ўроках, бо ўсе спрэчныя пытанні ў такім выпадку звычайна вырашаны і дыскусіі можа не атрымацца.

ЛЕКЦЫЯ – паслядоўнае выкладанне фундаментальнага раздзелу вучэбнай праграмы з фармуляваннем вынікаў і абагульненняў. Гэта маналагічны спосаб выкладання аб’ёмнага матэрыяла. Выкарыстанне лекцыі дазваляе забяспечыць закончанасць і цэласнасць успрымання вучнямі вучэбнага матэрыяла ў яго лагічнай паслядоўнасці і ўзаемасувязях па тэме ў цэлым.

РАБОТА З КНІГАЙ – пры выбары дадзенага метада настаўнік павінен навучыць выдзяляць галоўнае, акцэнтаваць увагу вучняў на канкрэтным заданні. Прыёмы: складанне плана, канспекта, выпіска цытат, тэзісаў, стварэнне анатацый, рэцэнзій, складанне даведак, фармальна-лагічных мадэляў (славесна-схематычных выяў прачытанага), тэматычнага тэзауруса (упарадкаванага комплекса базавых паняццяў па тэме), праца са слоўнікам, аналіз табліцы, малюнка, завучванне тэкстаў і г.д.

Наглядныя метады:

Крыніцай ведаў з’яўляецца назіранне за прадметамі і з’явамі. Часцей за ўсё выкарыстанне дадзеных метадаў спалучаецца з назіраннем, тлумачэннем, мастацка-педагагічным аналізам.

МЕТАД ІЛЮСТРАЦЫЙ – прадугледжвае паказ вучням ілюстратыўных дапаможнікаў: малюнкаў, табліц, рэпрадукцый, замалёвак і г.д.

НАЗІРАННЕ – планамернае ўспрыманне, якое дае магчымасць назіраць змены ў якой-небудзь з’яве або аб’екце. Дазваляе выявіць асноўныя якасныя і колькасныя змены аб’екта назірання. Можа прымяняцца для параўнання і высвятлення асаблівасцей гістарычнай эвалюцыі стыля або накірунку ў мастацтве, выяўлення ўласцівасцей развіцця індывідуальнай манеры мастака, кампазітара і г.д. Вынікамі назіранняў могуць быць:

інфармацыя;

спосабы назірання;

комплекс уласных дзеянняў і пачуццяў.

Мэта – навучыць здабываць і канструіраваць веды пры дапамозе назірання.

ДЭМАНСТРАЦЫЯ – наглядны паказ матэрыялаў, дапаможнікаў, звязаны з выкарыстаннем тэхнічных сродкаў навучання. Выкарыстанне дадзенага метада павінна быць арганізавана з улікам асаблівасцей успрымання вучняў, а таксама знешніх умоў дэманстрацыі.

Метадычныя патрабаванні пры выкарыстанні наглядных метадаў:

· адпаведнасць узросту вучняў;

· выкарыстанне нагляднасці ў адпаведны момант урока і ў неабходнай колькасці;

· назіранне неабходна арганізаваць такім чынам, каб усе вучні добра бачылі нагляднасць;

· дакладнае выдзяленне галоўнага, істотнага пры паказе ілюстрацый;

· нагляднасць павінна быць узгоднена са зместам матэрыяла;

· далучэнне вучняў да знаходжання інфармацыі ў наглядным дапаможніке.

Практычныя метады:

Крыніцай ведаў выступаюць практычныя дзеянні з прадметамі, тэкстамі, дапаможнымі матэрыяламі і г.д.

ПРАКТЫКАВАННІ – паўторнае шматразовае выкананне разумовага або практычнага дзеяння з мэтай авалодання ім або павышэння яго якасці. Галоўнымі патрабаваннямі з’яўляюцца:

1) асэнсаванне тэарэтычнай асновы практыкавання;

2) строгая паслядоўнасць выканання і паступовае павышэнне ступені самастойнасці ў працы вучня;

3) разнастайнасць практыкаванняў і паступовае ўскладненне;

4) свядомая накіраванасць на ўдасканаленне ўмення;

5) аналіз вынікаў і прычын памылак.

Вызначаюць практыкаванні: узнаўлення з мэтай замацавання; па прымяненню ведаў у новых умовах; творчыя практыкаванні. Вусныя практыкаванні садзейнічаюць развіццю лагічнага мыслення, памяці, маўлення і ўвагі. Пісьмовыя практыкаванні выкарыстоўваюцца для замацавання ведаў і выпрацоўцы ўменняў, садзейнічаюць фарміраванню культуры пісьмовага маўлення, самастойнасці ў працы.

Да графічных практыкаванняў адносяцца праца навучэнцаў па складанні схем, чарцяжоў, графікаў, тэхналагічных карт, выраб альбомаў, плакатаў, стэндаў, выкананне замалёвак пры правядзенні лабараторна-практычных прац, экскурсій і т.д. Графічныя практыкаванні выконваюцца звычайна адначасова з пісьмовымі і вырашаюць адзіныя вучэбныя задачы. Ужыванне іх дапамагае навучэнцам лепш успрымаць, асэнсоўваць і запамінаць вучэбны матэрыял, спрыяе развіццю прасторавага ўяўлення. Графічныя працы ў залежнасці ад ступені самастойнасці навучэнцаў пры іх выкананні могуць насіць аднаўляючы, трэніровачны або творчы характар.

Да вучэбна-працоўных практыкаванняў адносяцца практычныя працы навучэнцаў, якія маюць вытворчую скіраванасць. Мэтай гэтых практыкаванняў з'яўляецца ўжыванне тэарэтычных ведаў навучэнцаў у працоўнай дзейнасці. Такія практыкаванні спрыяюць працоўнаму выхаванню навучэнцаў.

ПРАКТЫЧНЫЯ РАБОТЫ – праводзяцца пасля вывучэння тэм, раздзелаў і маюць абагульняючы характар. Выконваючы практычныя заданні, вучні выпрацоўваюць уменні і навыкі, а таксама атрымліваюць новыя веды аб з’явах культуры, творах мастацтва, гістарычных асобах.

ЛАБАРАТОРНЫЯ РАБОТЫ - прадугледжвае вывучэнне вучнямі па заданню настаўніка якіх-небудзь з’яў пры дапамозе спецыяльнага абсталявання. Праводзяцца лабараторныя работы ў ілюстратыўным ці даследчым плане. На культуралагічных прадметах такія заданні звязаны са збіраннем і папаўненнем экспанатамі мясцовых краязнаўчых ці школьных музеяў, вывучэнне фальклору сваёй мясцовасці і іншыя. Настаўнік складае інструкцыю, а вучні запісваюць вынікі працы ў выглядзе справаздач, лічбавых паказчыкаў, графікаў, схем, табліц. Лабараторная работа можа быць часткай урока, займаць цэлы ўрок і больш.

ІІ.Метады навучання ў залежнасці ад тыпу пазнавальнай дзейнасці.

Рэпрадуктыўныя метады:

Рэпрадуктыўны характар мыслення прадугледжвае актыўнае ўспрыманне і запамінанне паведамляемай настаўнікам або іншай крыніцай вучэбнай інфармацыі. Матэрыяльнай асновай рэпрадуктыўных метадаў з’яўляюцца славесныя, наглядныя і практычныя метады.

Напрыклад, пры рэпрадуктыўнай пабудове апавядання (або лекцыі) настаўнік паведамляе факты, азначэнні паняццяў у гатовым выглядзе. Рэпрадуктыўна арганізаваная гутарка прадугледжвае апору настаўніка на вядомыя вучням факты, на раней атрыманыя веды. Практычныя работы рэпрадуктыўнага характару вызначаюцца тым, што ў ходзе іх вучні па ўзору прымяняюць раней засвоеныя веды. У цэлым, рэпрадуктыўныя метады навучання не дазваляюць у патрэбнай меры развіваць мысленне вучняў, самастойнасць і гібкасць мыслення, фарміраваць у навучэнцаў навыкі пошукавай дзейнасці, пры празмерным выкарыстанні яны садзейнічаюць фармалізацыі працэсаў засваення ведаў.

Праблемна-пошукавыя метады:

Стварэнне праблемных сітуацый,

праблемныя пытанні,

заданні праблемнага характару:

– прадугледжваюць пастаноўку вучэбна-праблемнай задачы: параўнання фактаў, стылёвых асаблівасцяў, вызначэння асноўнай думкі, лейтматыва, аналізу мастацкага твора, абагульнення мастацкіх асаблівасцей і г.д. Настаўнік павінен арганізаваць калектыўнае абмеркаванне магчымых падыходаў да рашэння праблемнай сітуацыі, стымуляваць творчую дзейнасць вучняў, аказваць ім дапамогу ў працэсе даследчай дзейнасці. Вучні на аснове папярэдняга вопыту і ведаў выказваюць меркаванні аб шляхах рашэння праблемнай сітуацыі, абагульняюць раней набытыя веды, выяўляюць прычыны з’яў, тлумачаць іх паходжанне, выбіраюць найбольш рацыянальны варыянт рашэння сітуацыі.

Праблемнае навучанне – гэта тып развіваючага навучання, змест якога прадстаўлены сістэмай праблемных задач рознага ўзроўню складанасці, у працэсе рашэння якіх вучні авалодваюць новымі ведамі і спосабамі дзеяння, што садзейнічае фарміраванню творчых здольнасцяў: прадуктыўнага мыслення, уяўлення, пазнавальнай матывацыі, інтэлектуальных эмоцый і г.д.

На практыцы праблемна-пошукавыя метады выкарыстоўваюцца з дапамогай славесных, наглядных і практычных метадаў. Напрыклад, выкладанне вучэбнага матэрыялу метадам праблемнага апавядання прадугледжвае не паведамленне гатовых ведаў, а разважанне, доказ, абагульненне, аналіз фактаў настаўнікам. Адным з метадаў праблемнага навучання з’яўляецца таксама эўрыстычная або праблемна-пошукавая гутака. У ходзе яе настаўнік прапаноўвае вучням шэраг паслядоўных і ўзаемназвязаных пытанняў, адказваючы на якія яны павінны выказаць свае меркаванні па праблеме і самастойна даказаць іх. Наглядныя дапаможнікі пры праблемна-пошукавых метадах навучання выкарыстоўваюць не ў мэтах актывізацыі запамінання, а для пастаноўкі эксперыментальных задач, праблемных сітуацый.

Праблемна-пошукавыя метады выкарыстоўваюць у мэтах развіцця навыкаў творчай вучэбна-пазнавальнай дзейнасці, яны садзейнічаюць больш асэнсаванаму і самастойнаму авалоданню ведамі. Аднак праблемна-пошукавыя метады патрабуюць значна больш часу на вывучэнне матэрыялу, маюць недастатковую эфектыўнасць пры рашэнні задач фарміравання ўменняў і навыкаў, што не дазваляе зрабіць іх выкарыстанне пастаянным і адзіным у навучанні.

ІІІ. Метады навучання ў залежнасці ад спосабу ажыццяўлення працэсу пазнання.

Кагнітыўныя метады:

Метады вучэбнага пазнання ўключаюць агульна навуковыя метады параўнання, аналогіі, сінтэза, класіфікацыі і іншыя.

МЕТАД СЭНСАВАГА БАЧАННЯ – дазваляе зразумець ідэю, унутраную сутнасць аб’екта, гэта знаходжанне прычыны дзеяння, паходжання з’явы, сутнасці пабудовы, структуры і г.д. у працэсе актыўнай пачуццёва-мысленчай пазнавальнай дзейнасці. Выкарыстанне дадзенага метада садзейнічае развіццю такіх пазнаваўчых якасцей як інтуіцыя, азарэнне, інсайт.

МЕТАД ВОБРАЗНАГА БАЧАННЯ – эмацыянальна-вобразнае бачанне аб’екта дазваляе супаставіць яго з пэўным вобразам, які можа быць прадстаўлены ў славеснай ці графічнай форме.

МЕТАД СІМВАЛІЧНАГА БАЧАННЯ – сродкам назірання і пазнання рэальнасці выступае сімвал, як вобраз рэальнасці, які змяшчае яе сэнс. Сутнасць дадзенага метада – у адшуканні вучнем сувязі паміж аб’ектам і яго сімвалам, а таксама ў знаходжанні сімвалаў да розных аб’ектаў і выяўленні іх у графічнай, знакавай, славеснай і іншай форме.

МЕТАД ДАСЛЕДАВАННЯ – дзейнасць, накіраваная на стварэнне якасна новых каштоўнасцей на аснове самастойнага набыцця вучнямі суб’ектыўна новых для ніх ведаў. Вучэбна-даследчая дзейнасць вучняў – гэта творчы працэс сумеснай дзейнасці настаўніка і вучня па пошуку невядомага, у ходзе якога ажыццяўляецца трансляцыя паміж імі культурных каштоўнасцей, вынікам якога з’яўляецца светапогляд.

МЕТАД КАНСТРУІРАВАННЯ:

І) паняццяў – вучэбная праца па сумеснаму фармуляванню азначэння паняцця, знаёмства з разнастайнымі падыходамі да вызначэння істотных асаблівасцей, якасцей, уласцівасцей паняцця для яго далейшага азначэння. Адначасова настаўнік можа пазнаёміць вучняў з іншымі фармуліроўкамі, якія прыведзены іншымі даследчыкамі, аўтарамі кніг.

ІІ) правіл – даследаванне праводзіцца па вызначанаму настаўнікам алгарытму. Напрыклад: 1. фармуліроўка асаблівасцей стыля; 2. знаходжанне стылёвых рысаў у помніке мастацтва і г.д.

ІІІ) тэорый – вучням прапаноўваецца выканаць тэарэтычнае абагульненне: знойдзеныя факты класіфіцыруюцца па зададзеным крытэрыям, вызначаюцца накірункі пазнавальнай дзейнасці, фармуліруюцца пытанні і праблемы, шляхі іх вырашэння.

МЕТАД ГІПОТЭЗ – канструіраванне версій шляхоў вырашэння праблемы, пытання, сітуацыі:

выбар асновы для канструіравання версій;

засваенне разнастайных падыходаў да канструіравання гіпотэз;

фармуліроўка варыянтаў адказаў вучняў;

абмеркаванне фармуліровак, вызначэнне памылак і недахопаў.

Крэатыўныя метады:

Забяспечываюць магчымасць стварэння вучнямі ўласных прадуктаў творчасці.

РАЗУМОВЫ ШТУРМ – клас дзеліцца на групы па 3-5 чалавек і экспертную групу, якая будзе ацэньваць і выбіраць найлепшыя ідэі. Можа праводзіцца падрыхтоўчая частка для вызвалення вучняў ад залішняй скаванасці (гульня, віктарына, тэст і г.д.). Абмеркаванне праблемы і працэс генерыравання ідэй пачынаецца па сігналу настаўніка адначасова ва ўсіх групах. Забараняецца крытыкаваць ідэі, можна толькі дапаўняць і камбініраваць іх. За працай кожнай групы назірае эксперт, які ацэньвае і адбірае лепшыя ідэі, якія пазней абмяркоўваюцца ўсім класам.

МЕТАД МАРФАЛАГІЧНАЙ СКРЫНІ – прадугледжвае стварэнне алгарытмічнай апоры для фарміравання вучнямі прадуктаў творчасці, працэс знаходжання новых ідэй шляхам складання разнастайных камбінацый элементаў.

МЕТАД ЭМПАТЫІ – прадугледжвае ўваходжанне вучня ў стан іншага чалавека (аўтара, героя, персанажа твора) праз пачуццёва-вобразныя і мысленчыя ўяўленні. Вучань на пачуццёвым узроўні імкнецца ўспрыняць, зразумець, убачыць адказы, а таксама думкі, пачуцці героя або аўтара твора, вынікі гэтага могуць быць прадстаўлены ў вуснай, пісьмовай, знакавай, музычнай, харэаграфічнай і іншай форме. Атаясамленне сябе з аб’ектам садзейнічае развіццю мыслення, разуменню з’яў з розных пунктаў гледжання, уключэнню ў працэс пазнання не толькі розуму, але і пачуццяў.

ІV. Метады навучання ў залежнасці ад формы ўзаемадзеяння вучняў і настаўніка ў працэсе навучання.

Метады навучання – гэта сукупнасць прыёмаў і падыходаў, якія адлюстроўваюць форму ўзаемадзеяння вучняў і настаўніка ў працэсе навучання.

У сучасным разуменні працэс навучання разглядаецца як працэс узаемадзеяння паміж настаўнікам і вучнямі (урок) з мэтай далучэння вучняў да вызначаных ведаў, навыкаў, уменняў і каштоўнасцей. З першых дзён існавання навучання і да сёняшняга дня сфарміраваліся, зацвердзіліся і атрымалі шырокае распаўсюджанне тры асноўныя формы ўзаемадзеяння настаўніка і вучняў.

Метады навучання можна падзяліць на тры абагуленыя групы:

1.Пасіўныя метады;

2.Актыўные метады;

3.Інтэрактыўные метады.

Пасіўны метад (схема 1) – гэта форма ўзаемадзеяння вучняў і настаўніка, у якой настаўнік з’яўляецца асноўнай дзеючай асобай і кіроўцай ходам урока, а вучня выступаюць у ролі пасіўных слухачоў, якія падпарадкаваны дырэктывам настаўніка. Сувязь настаўніка з вучнямі ажыццяўляецца пры дапамозе апытанняў, самастойных, кантрольных прац, тэстаў і г.д. З пункту гледжання сучасных педагагічных тэхналогій і эфектыўнасці засваення вучнямі вучэбнага матэрыялу пасіўны метад лічыцца самым неэфектыўным, але, нягледзячы на гэта, ён мае і некаторыя плюсы. Гэта адносна нескладаная падрыхтоўка да ўроку з боку настаўніка і магчымасць выкладання параўнальна большай колькасці вучэбнага матэрыялу ў абмежаваных часовых рамках урока. Лекцыя – самы распаўсюджаны від пасіўнага ўрока. Гэты від шырока выкарыстоўваецца ў ВУЗах, дзе вучацца дарослыя людзі, якія маюць дакладныя мэты глыбока вывучаць прадмет.

Актыўны метад (схема 2) – гэта форма ўзаемадзеяння вучняў і настаўніка, пры якой навучэнцы не з’яўляюцца не пасіўнымі слухачамі, а актыўныя ўдзельнікі ўрока. Калі на пасіўным уроку асноўнай дзеючай асобай і мэнеджэрам урока быў настаўнік, то ў дадзеным выпадку настаўнік і вучні знаходзяцца на роўных правах. Калі пасіўныя метады прадугледжваюць аўтакратны стыль узаемадзеяння, то актыўныя метады арыентаваны на дэмакратычны стыль.

Інтэрактыўны метад (схема 3). Інтэрактыўны («Inter» - гэта ўзаемны, «act» - дзейнічаць) – гэта азначае ўзаемадзейнічаць, гутарыць, весці дыялог. Іншымі словамі, у адрозненні ад актыўных метадаў інтэрактыўныя арыентаваны на больш шырокае ўзаемадзеянне вучняў не толькі з настаўнікам, але і адзін з адным і на дамініраванне актыўнасці вучняў у працэсе навучання. Месца настаўніка на інтэрактыўных уроках зводзіцца да накіравання дзейнасці вучняў на дасягнення мэтаў урока. Настаўнік таксама распрацоўвае план урока, уключаючы інтэрактыўныя практыкаванні і заданні, у ходзе выканання якіх вучні не толькі і не столькі замацоўваюць раней вывучаны матэрыял, колькі вывучаюць новы.

Інтэрактыўны падыход – гэта вызначаны тып дзейнасці вучняў, які звязаны з вывучэннем вучэбнага матэрыялу ў ходзе інтэрактыўнага ўрока. Асноўным стрыжнем інтэрактыўных падыходаў з’яўляюцца інтэрактыўныя практыкаванні і заданні:

1.Творчыя заданні;

2.Работа ў малых групах;

3.Навучальныя гульні (ролевыя гульні, імітацыі, дзелавыя і дыдактычныя гульні);

4.Выкарыстанне грамадскіх рэсурсаў (запрашэнне спецыяліста, экскурсіі);

5.Сацыяльныя праекты і іншыя пазааўдыторныя метады навучання (спаборніцтва, СМІ, фільмы, спектаклі, выставы, прадстаўленні і іншыя);

6.Размінкі;

7.Заданні на вывучэнне і замацаванне новага матэрыялу (інтэрактыўная лекцыя, праца з нагляднымі дапаможнікамі, відэа- і аўдыаматэрыяламі, “вучань у ролі настаўніка”, “кожны вучыць кожнага”, “Сакратычны” дыялог і г.д.);

8.Абмеркаванне складаных і дыскусійных пытанняў і праблем (“Займі пазіцыю (шкала меркаванняў)”, праектыўныя тэхнікі, “Адзін – удваіх – усе разам”, “Памяняй пазіцыю”, сімпозіум);

9.Вырашэнне праблем (“Дрэва рашэнняў”, “Разумовы штурм”, “Аналіз казусаў” і г.д.).

Пад творчымі заданнямі разумеюць такія вучэбныя заданні, якія патрабуюць ад вучняў не простага аднаўлення інфармацыі, а творчасці, паколькі заданні ўтрымліваюць большы або меньшы элемент невядомасці і маюць, як правіла, некалькі падыходаў. Творчыя заданні складае змест, аснову любога інтэрактыўнага метада і надаюць сэнс навучанню, матывуе навучэнцаў. Невядомасць адказу і магчымасць знайсці сваё ўласнае правільнае рашэнне, заснаванае на сваім персанальным вопыце і вопыце сваіх калег, аднагрупнікаў, дазваляюць стварыць фундамент для супрацоўніцтва, узаемнага навучання, зносін усіх удзельнікаў адукацыйнага працэсу. Выбар творчага задання сам па сабе з’яўляецца творчым іспытам для педагога, паколькі яно павінна адказваць наступным крытэрыям:

не мае адназначнага і простага адказа ці рашэння;

з’яўляецца практычным і карысным для вучняў;

звязана з жыццём вучняў;

выклікае цікаўнасць у вучняў;

максімальна адпавядае мэтам навучання.

Калі вучні не прызвычаіліся працаваць творча, то неабходна паступова ўводзіць спачатку простыя практыкаванні, а затым усё больш складаныя заданні.

Работа ў малых групах – гэта адна з самых папулярных стратэгій, паколькі яна дае ўсім вучням магчымасць удзельнічаць у працы, практыкаваць навыкі супрацоўніцтва, міжасабістых зносін (у прыватнасці, уменне актыўна слухаць, выпрацоўваць агульную думку). Работа ў малой групе – неад’емная частка многіх інтэрактыўных метадаў, напрыклад такіх, як дыскусія, грамадскія чытанні, імітацыі і г.д.

Пры арганізацыі групавой работы неабходна звярнуць увагу на той момант, што вучні валодаюць ведамі і ўменнямі, неабходнымі для выканання групавога задання. Інструкцыі па выкананню задання павінны быць дакладнымі і зразумелымі.

1 234