 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Блиц - тест тапсырмалары: 3
В070700 «Тау- кен ісі »
__III_ курс студенттеріне арналған
_күндізгі__оқыту бағыты бойынша Geo 3204 «Геодезия» пәні бойынша лабораториялық (семинарлық) сабақтарға әдістемелік нұсқаулық
Актобе -2015ж. Орындаушы(лар) __т.ғ.к., доцент_________ _______ Тәңірбергенов А.К. (дәрежесі, атағы/лауазымы) (қолы) (аты-жөні) « ___ » _______________ 20 __ж. __оқыт.каф. «АК және ЖҚҰ»_ ____________ _Жаксиликова У.И._ (дәрежесі, атағы/лауазымы) (қолы) (аты-жөні) “___”____________20__ ж.
КАФЕДРА ОТЫРЫСЫНДА ТАЛҚЫЛАНДЫ Хаттама № __ “__” _______________ 20 _ ж. Кафедра меңгерушісі т.ғ.к., «АК және ЖҚҰ» каф,меңг,_ _______ _ Куанышев М.К.__ (дәрежесі, атағы/лауазымы) (қолы) (аты-жөні)
Мазмұндама
Зертханалық жұмыс №1 Карта бойымен нүктелердiң координаталарын анықтау Зертханалық жұмыс №2 Карта бойынша бағдарлау бұрыштарын анықтау Зертханалық жұмыс№3 Керi геодезиялық есептi шешу Зертханалық жұмыс №4 Топографиялық карталардың номенклатурасы Зертханалық жұмыс №5 Горизонталдармен жер бедерінің бейнеленуі
Зертханалық жұмыс №6 Теодолит Зертханалық жұмыс №7 Теодолиттік түсірістер
Зертханалық жұмыс №8 Нивелир. Нивелирлік түсірістер жасау Зертханалық жұмыс №9 Нивелирлік түсірістер жасау
№1 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС «Карта бойымен нүктелердiң координаталарын анықтау»
Жұмыстардың үлкен көлемi инженерлiк - геодезиялық зерттеулердің бiрiншi сатыда топаграфиялық пландар және карталарды қолданумен байланысты, оларда болашақ инженерлiк ғимараттарды орналастырудың нұсқалары қаралып жоспарланады. Планда кез келген ғимарат жобаланатын ғимараттың контурын сипаттайтын (ғимараттарды бұрыштары, басты және негiзгi өстердiң қиылысуы, трасса бұрылысының бұрыштары және тағы басқалар) нүктелердiң жүйесi сияқты болып шыға алады. Берiлген лабораториялық жұмыста теориялық материалды бекiту үшiн карталар және пландарда инженерлiк ғимараттарды жобалау процессінде кездесетiн есептердiң шешiм сұрақтары қаралады. Жұмыстың мақсаты;Оқу картасында нүктелердiң координаталарынанықтау әдiстемесiн меңгеру, нәтижелерi инженерлiк есептеулер үшiн қажеттi дәлдiктi қамтамасыз етуi тиісті. Тапсырма: - Берiлген нүктелердiң географиялық координаталарын анықтау. - Картада берiлген «А» және «В» нүктелердің тiкбұрышты координаталарын анықтау. Материал мен құрал-жабдықтар:«А»және«В»көрсетiлген топографиялықкарта, масштабтысызғыш, циркуль, миллиметровка, механикалық карандаш. ƏДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ 1.1. Берiлген нүктелердiң географиялық координаталарын анықтау. Географиялық ендікj-берiлген нүктедегі тiк сызықпен жәнеэкваторлық жазықтық арасындағы бұрыш (1 сур).
1 сурет Нүктенiң географиялық координаталарын анықтау үшiн минуттық жиектеме мен бұрышта жазылған ендік және бойлықтың мәндерін пайдаланады. Тiк төртбұрышты үшбұрыштың көмегiмен минуттық жиектеменің ең жақын жақтарына берілген нүктеден перпендикулярлардытүсіреміз (2 сурет) және сызғышпен Берілген нүктенің ендігі мен бойлығын мына формула бойынша анықтаймыз:
(1.1)
бұнда
2 сурет
2. сур. Географиялық координаталарды анықтау
2-шi сурет мысалда:
(1.2)
1.2. Нүктелердiң тiкбұрышты координаталарын анықтау Нүктенің тiкбұрышты координаталарын, километрлiк торды және оның iшкi жиектемедегі сызықтарының сандарын қолданып анықтайды. Ол үшiн нүкте орналасқан шарштың бұрыштарының координатасын табады жән берілген нүктеден шарштың барлық жақтарына дейiн арақашықтықтарды өлшейдi (3 сурет).
3сур. Тiкбұрышты координаталарды анықтау Нүктенiң абсцисса және ординатасын мына формулалар бойынша анықтайды:
(1.3)
где 3-шы сурет мысалда:
(1.4)
Блиц - тест тапсырмалары: 1. Жердегі горизанталь ара қашықтығы 255,5м. Оның пландағы ұзындығын анықтаңыз, масштаб 1:5000? 1. 5,11мм 2. 102,2мм 3. 10,2мм 4. 51,1мм 2. Пландағы кесенденің ұзындығы 43,7мм, ал жердегі горизонталь ара қашықтығы 218,5м. Сандық масштабты анықтыңыз. 1. 1:500 2. 1:5000 3. 1:50000 4. 1:50 3. Пландағы кесенденің ұзындығы 156,6мм, ал масштабы 1:5000. Жердегі сызықтың горизонталь ара қашықтығы қанша болады? 1. 783м 2. 778м 3. 1560м 4. 156,6м 4. Көлденең масштабта қандай ара қашықтық көрсетілген, егер планның сандық масштабы 1:25000 болса?
2. 630м 3. 315м 4. 1130м
5. Жер бедерінің қандай пішіндері көрсетілген?
2. Қазан шұңқыр 3. Кезең 4. Жота 6. Жер бедері қыймасын анықтаңыз.
2. 5м 3. 10м 4. 20м
1. Бірқалыпты 2. Дөңес 3. Ойыс 4. Аралас 8. 1-2 сызығы нені анықтайды?
2. Суағар(тальвег) 3. Беткей 4. Жай сызық
9. Масштабы 1:5000 планда сызықтың ұзындығы 80мм.Егер планның масштабы 1:25000 болса оның ұзындығы қанша болады? 1. 400мм 2. 16мм 3. 10мм 4. 32мм
1. 27,0м 2. 26,0м 3. 23,5м 4. 13,5м
1. Суагар(тальвег) 2. Беткей 3. Суайрық 4. Жай сызық 12. Жер бедерінің қандай пішіндері көрсетілген?
2. Кезең 3. Тау 4. Жота 13. Жер бедері қыймасын анықтаңыз
2. 10м 3. 1,0м 4. 2,5м 14. 1 и 2 нүктелерінің биіктік белгілерін анықтыңыз.
2. 60 и 62м 3. 70 и 86м 4. 55 и 66м 15. АВ=80м и АС=250м. сызықтарының еңістігін анықтаңыз
2. 52 и 80 мыңдық 3. 52,5 и 75 мыңдық 4. 60 и 90 мыңдық
1. 25 и 28м 2. 15 и 18м 3. 35 и 38м 4. 18 и 31м 17. Сызықтың масштабы 1:2500 планда ұзындығы 15,5мм. Жердегі ұзындығын анықтаңыз 1. 3875м 2. 38,75м 3. 387,5м 4. 193,75м 18. Көлденең масштабтағы сызықтың ұзындығы қандай, егер планның сандық масштабы 1:2000 болса? 1. 22,5м 2. 180,8м 3. 90,4м 4. 45,2м 19. 1-2 сызығы нені анықтайды?
2. Суағар(тальвег) 3. Беткей 4.Жай сызық.
Бақылау сұрақтар 1. Тiкбұрышты координаталар жүйесі? 2. Географиялық координаталар жүйесі? 3. Еңдiк және бойлықты анықтау? 4. Картаның минуттық жиектемесі? 5. Картаның ішкі жиектемесі? 6. Географиялық координаталар жүйесі? 7. Еңдiк және бойлықты анықтау? 8. Картаның минуттық жиектемесі? 9. Картаның ішкі жиектемесі? Глоссарий: Меридиан(географиялық) —жер эллипсоидының солтүстiк жәнеоңтүстiк полюстерін қосатын сызық. Экваторлық жазықтық-экватор арқылы жер эллипсоидінің осінеперпендикуляр өтетiн жазықтық. Ендік(j) -берiлген нүктеге тiк сызықтың(нормальмен)және экватордыңжазықтығы аралығындағы бұрыш (солтүстiк және оңтүстiк ендiк 0°ден 90°не дейiн өзгертедi). Бойлық(l) -берiлген нүктенiң меридианы және(гринвич)бастапқымеридианның аралығындағы екi қырлы бұрыш (шығыс және батыс бойлығы0°ден 180°не дейiн өзгертедi). Жұмыстың тiркеуiне талаптар Нәтиже қара түстi (немесе гельнiң) шариктi қаламымен А4 пiшiмнiң жеке парақтарында ресiмдейдi. Есептеулер және принциптiк схемалардың (сұлбалардың) шешiмі келтіріледі. Парақтың жоғарғы бөлiгiнде лабораториялық жұмыстың атауы бар тақырып жазылады. В нижнем правом углу записывают группу и фамилию студента.
№2 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС «Карта бойынша бағдарлау бұрыштарын анықтау» Географиялық меридианның солтүстік ұшынанcaғaт тілінің қозғалысымен берілген сызыққа дейінгі саналатын горизонталь бұрышты географиялық (шын) азимут деп атайды. Магниттік меридианның солтүстік ұшынан сағат тілінің қозғалысымен берілген сызыққа дейін саналатын горизонталь бұрышты магниттік азимут деп атайды. Өстік меридианның немесе соған параллель сызықтың солтустік бағытынан сағат тілінің қозғалысымен берілген сызықтың бағытына дейін саналатын бұрышты дирекциялық бұрыш дейміз. Бағдарлау бұрыш бастапқы бағытты таңдағанға байланысты болады (1.1.сур): шын азимут – АИ; магниттік азимут – АМ; дирекциялық угол – α; румб – r. Азимут және дирекциялық бұрыш шамасы 00 ден 3600 дейiн өзгертедi, ал румб 00 ден 900 дейiн. Олардың арасында бастапқы бағыттардың сызықтарының параллел еместiгi салдарынан көлбеу бұрыштар құрады (рис.1.1): Меридиандардың жақындасуы – γ; Магнит тілінің ауытқуы – δ. Дирекциялық бұрышпен шынайы азимуттың арасындағы байланыс мына формула арқылы анықталады:
(2.1)
Сызықтың магниттiк азимутын мына формула бойынша есептеп шығаруға болады
1.1. сурет
Жұмыстың мақсаты;Оқу картасында бағдарлау бұрыштарынанықтау әдiстемесiн меңгеру, нәтижелерi инженерлiк есептеулер үшiн қажеттi дәлдiктi қамтамасыз етуi тиісті. Тапсырма: 1.Берілген сызықтың «АВ» бағыты дирекциялық бұрышты анықтау. 2. Румбты (rАВ) есептеп шығарың. 3.«АВ» сызықтың (АИ) шынайы және (АМ) магниттi азимуттарын анықтау. Материалменқұралжабдықтар:«А»және«В»нүктелерікөрсетiлгентопографиялықкарта, масштабтысызғыш, механикалық карандаш. ƏДІСТЕМЕЛІКНҰСҚАУ 1.1. Берілген сызықтың бағыты дирекциялық бұрышты анықтауБастапқынүктеарқылыкартаторыныңқатарластiксызығынапаралельсызықөткізіңіз. Содансоңтiксызықбойыментранспортирдіңнөлдiкесептеуінсалыңжәнебұрыштыңмәнiнқарындашпенбелгілепқойың (1.2. сур).
1.2. Сурет
(2.3) 1.2 Бағдарлау сызықтарының румб бұрыштарын анықтау Бағдарлау сызығының бағытымен және оған ең меридиан солтүстік немесе оңтүстік аралығындағы бұрыш румб (r) деп аталады. Олар үшін ширектің аты бағыт көрсетілу міндетті. Мысалы, r=ОБ:35ᵒ сызық оңтүстік батыс жаққа жеберілген жіне меридианның оңтүс бағытымен 35ᵒ құрайтының білдіреді. Румбаның шамасы 0ᵒ тан 90ᵒ дейін өзгере алады. Румб бастапқы бағытқа байланысты шынайы, магниттік және ості - болуы мүмкін. Румб тура және кері бола алады.
1.3. сурет
1.3. «АВ» сызықтың азимутын анықтау (1.4. сур)
Карталар және пландарда тiкелей тек қана дирекциялық бұрышты қажеттi дәлдiкпен анықтауға болады. Буссольдың көмегi және теодолитпен «дала» жер өлшеулерi кезінде тек қана магниттiк азимуттар анықталады. Шынайы(географиялық) азимуттарға өту үшiн аударма формуласы бо-
лады:
АИ= a + (±g);
АИ= АМ +(±d). (2.4)
бұнда g - меридиандардың жақындасуы; d -магнит магнит тілінің ауытқуы
1.4. сурет Тапсырма
Картада километрлiк торға қатысты тiк сызық бағытынан румб өлшенген, меридиандардың жақындасуы және магнит тілінің ауытқуының мәндері белгiлi.
«СД» сызығының дирекциялық бұрышын, шынайы және магниттiказимуттарын есептеп шығарың. Шынайы, магниттiк меридиандар және тордың сызығының өзара орналастырылуды схемалық сызбасын, 1таблицаны пайдаланып жасаңдар. Таблица 1 Есептің шешімі үшін бастапқы деректер
Блиц - тест тапсырмалары: 1. Қай суретте 1-2 сызықтың кері дирекциондық бұрышы көрсетілген?
2. 2 3. 3 4. 4 2. Сызықтың румбасы СБ: 20град 20мин. Сызықтың дирекциондық бұрышын табыңыз. 1. 159гр40м 2. 339гр40м 3. 20гр20м 4. 200гр40м 3. Сызықтың магниттік азимуты 5град24мин.Сызықтың шын азимутын есептеңіз, егер магнит тілінің бұрылуы батыс 18град36мин. 1. 13гр12м 2. 346гр48м 3. 24гр00м 4. 272гр12м
4. Сызықтың кері румбы ОШ:10гр10мин. Сызықтың тура дирекциондық бұрышын анықтаңыз 1. 190гр10м 2. 349гр50м 3. 10гр10м 4. 169гр50м 5. Қай суретте 1-2 сызығының кері дирекциондық бұрышы көрсетілген?
2. 2 3. 3 4. 4
6. Сызықтың дирекциондық бұрышы 190гр18мин. Румбаны анықтыңыз. 1. ОБ: 10гр18м 2. ОБ: 79гр42м 3. ОШ: 10гр18м 4. СШ: 79гр42м 7. Сызықтың шын азимуты 150гр43мин. Магниттік румбаны анықтаңыз, магнит тілінің бұрылуы шығыс 10гр53мин тең. 1. ОШ: 8гр24м 2. ОШ: 10гр53м 3. ОШ: 40гр10м 4. ОБ: 40гр10м 8. Сызықтың дирекциондық бұрышы 50гр40мин.Тура румбаны анықтаңыз. 1. СШ: 50гр40м 2. ОШ: 39гр20м 3. ОБ: 50гр40м 4. СБ: 50гр40м 9. Қай суретте 1-2 сызығының азимут бұрышы көрсетілген?
2. 2 3. 3 4. 4
10. Сызықтың дирекциондық бұрышы 150гр10мин. Румбаны есептеңіз. 1. СШ: 60гр10м 2. ОШ: 29гр50м 3. ОШ: 60гр10м 4. СШ: 29гр50м 11. Сызықтың кері румбасы СБ: 20гр20мин. Тура румбаны есептеңіз. 1. СШ: 20гр20м 2. СБ: 20гр20м 3. ОБ: 20гр20м 4. ОШ: 20гр20м 12. Сызықтың шын азимуты 148гр10мин. Магнит азимутын анықтаңыз, магнит тілінің бұрылуы батыс 5гр45мин. 1. 142гр25м 2. 153гр55м 3. 153гр10м 4. 148гр10м 13. Сызықтың магниттік азимуты 150гр30мин. Оның шын азимутын табыңыз, егер магнит тілінің бұрылуы шығыс 2гр20мин. 1. 152гр50м 2. 148гр10м 3. 151гр40м 4. 149гр20м 14. Қай суретте 1-2 сызығының румба бұрышы көрсетілген?
2. 2 3. 3 4. 4
15. Сызықтың тура дирекциондық бұрышы 120гр13мин. Кері дирекциондық бұрышын есептеңіз. 1. 239гр47м 2. 300гр13м 3. 59гр47м 4. 120гр13м 16. Сызықтың румбасы СШ: 10гр25мин. Дирекциондық бұрышын есептеңіз. 1. 190гр25м 2. 349гр35м 3. 10гр25м 4. 169гр35м 17. Сызықтың шын румбасы СШ:10гр30мин. Магнит азимутын есептеңіз, магнит тілінің бұрылуы шығыс 20гр40мин тең. 1. 10гр10м 2. 31гр10м 3. 349гр30м 4. 349гр50м 18. Сызықтың дирекциондық бұрышы 120гр10мин. Румбаны есертаңіз. 1. ОШ: 59гр50м 2. ОШ: 30гр10м 3. ОБ: 59гр50м 4. СШ: 30гр10м 19. Сызықтың румбасы СБ: 20гр25мин. Кері дирекциондық бұрышы есептеңіз. 1. 200гр25м 2. 20гр25м 3. 159гр35м 4. 69гр35м 20. Қай суретте 1-2 сызығының шын румбасы көрсетілген?
2. 2 3. 3 4. 4 Глоссарий Шын азимут (географиялық) (Аи) - географиялық меридианның солтүстік ұшынан сағат тілінің қозғалысымен берілген сызыққа дейінгі саналатын горизонталь бұрыш ( 0ᵒ ден 360ᵒ дейін өзгертеді). Магниттік азимут(Ам) - магниттік меридианың солтүстік ұшынан сағат тілінің қозғалысымен берілген сызыққа дейін сналатын горизонталь бұрыш (0ᵒ ден 360ᵒ дейін өзгертеді) Дирекциялық бұрыш( Румб бағдарлау сызығының бағытымен және оған ең жақын меридиан солтүстік немесе оңтүстік аралығындағы бұрыш және (СШ ОШ ОБ СБ) ширек атауы бар Бақылау сұрақтар 1. Азимуты және дирекциялық бұрыштарда анықтау үшін қандай бастапқы бағдар сызықтардың бағыты қабылданады? 2. Топографиялық карта бойынша сызықтың азимуты сонымен бiрге оның дирекциялық бұрышын өлшеу үшiн не орындау керек? 3. Дөңгелектiң әр төрт ширектері үшiн бағдар сызығының румбалары қалай есептеліп шығарылады? Жұмыстың тiркеуiне талаптар Нәтиже қара түстi (немесе гельнiң) шариктi қаламымен А4 пiшiмнiңжеке парақтарында ресiмдейдi. Есептеулер және принциптiк схемалардың(сұлбалардың) шешiмі келтіріледі. Парақтың жоғарғы бөлiгiнде лабораториялық жұмыстың атауы бар тақырып жазылады.
№3 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС
«Керi геодезиялық есептi шешу» Инженерлiк ғимараттарды жобалағанда және жобаларды табиғатқа шығару үшiн керi геодезиялық есептiң шешiмiн есептеу қажет болады. Жұмыстың мақсаты;Керi геодезиялық есептi шешудiң мақсаты,түпкi нүктелердiң белгiлi координаталары бойынша сызықтың ұзындығын және дирекциялық бұрышты есептеу болып табылады. Тапсырма: 1. А(XА,YА) жəне В(XВ,YВ) нүктелердiң белгiлi координаталары бойынша сызықтың ұзындығын SАВ(1.сур) табу.
2. АВ сызықтың бағытын табу: остік румбты rАВ және дирекциялық бұрышты αАВ (1.сур). Материал мен құрал-жабдықтар: топографиялық карта, масштабтысызғыш, транспортир, инженерлік калькулятор, механикалық карандаш, бастапқы деректер2 табл.даналынады. ƏДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ
1.1. А(XА,YА) жəнеВ(XВ,YВ) нүктелердiң белгiлi координаталары
Бойынша сызықтың ұзындығын SАВ табу
1.суретКерi геодезиялық есеп
Берiлген есеп төмендегi шешешіледі. Бастапқы да координаталардың өсiмдемесiн табамыз.
(3.1)
(3.2) SАВ арақашықтықты бақылау үшiн формулалар бойынша екi рет
есептейдi:
(3.3) 1.2. АВ сызықтың бағытын табу: остік румбты rАВ және
Дирекциялық бұрышты αАВ .
rАВ румб шамасын мына қатынаста нанықтаймыз
(3.4) Координаталардың өсiмделерiнiң таңбалары бойынша, румб орналасқан ширектi және оның атауын анықтаймыз (1.табл.). 1таблица X жəнеY координаталардың өсiмделерiнiң таңбалары
Дирекциялық бұрыштармен және өсті румбалардың арасындағы байланысты пайдаланып αАВ табамыз (2.сур).
2.Сурет. Дирекциялықбұрыштаржәнеөстірумбалар Дирекциялық бұрыштар және румбалардың арасындағы байланыскелесi формулалар бойынша ширектер үшiн анықталады: Iширек (СШ) r = α , IIширек (ОШ) r = 180° – α ,IIIширек (ОБ) r = α – 180° , IVширек (СБ) r = 360° – α . Мысал.Нүктелер координаты:А(5998.650км,2396.750км); В(6000.150км, 2395.250км). Мына қатынастан өсті румб rАВ есептеймiз
(3.5) X>0 және Y<0 координаталардың өсiмшелерiнiң таңбалары бойынша (СБ) – IV ширектi анықтаймыз. IV ширектегі дирекциялық бұрыштар және румбалардың арасындағы байланысты пайдаланып, дирекциялық бұрышты анықтаймыз.
(3.6) Тапсырма Нүктелердiң белгiлi координаталары бойынша дирекциялық бұрышты және3–4 жақтың ұзындығын есептеп шығарың. Бастапқы деректерді вариант бойынша 2.табл. дан алың. 2.таблица
Блиц - тест тапсырмалары: 3 1. Жер бедері қыймасын анықтаңыз
2. 5 3. 10 4. 20 2. Жер бедерінің қандай пішіндері көрсетілген?
1. Тау 2. Кезең 3.Қазаншұңқыр 4. Тау немесе қазаншұңқыр екендігі анықтауға болмайды
1. Бірқалыпты 2. Дөңес 3. Ойыс 4. Аралас
1. Суағар (тальвег) 2. Суайрық 3. Құлама 4. Беткей бойында жүргізілген сызық
1. 35 и 31м 2. 15 и 19м 3. 30 и 31м 4. 30 и 30м 6. АВ=100м и АС=350м сызықтарының еңістігін анықтаңыз
2. 20 и 20 мыңдық 3. 15 и 20 мыңдық 4. 12 и 18 мыңдық 7. 1 и 2 нүктелерінің биіктік белгілерін анықтыңыз
2. 55 и 62м 3. 55 и 63м 4. 60 и 62м
1. 40 и 42м 2. 32 и 40м 3. 31 и 35м 4. 35 и 31м 9. 1 и 2 нүктелерінің биіктік белгілерін анықтыңыз.
2. 20 и 56м 3. 56 и 20м 4. 62 и 30м 10. . Жер бедерінің қима биіктігін анықтаңыз.
2. 10 3. 15 4. 2 11. . Жер бедерінің қандай пішіндері көрсетілген?
2. Жота 3. Кезең 4. Қазан шұңқыр
1. Суайғыр 2. Суағар(тальвег) 3. Беткей 4. Өзек
1. Бірқалыпты 2. Дөңес 3. Ойыс 4. Аралас 14. 1 и 2 нүктелердің биіктік белгілерін анықтаңыз.
2. 90 и 61м 3. 61 и 90м 4. 56 и 95м 15. Сызықтың шын азимуты 150гр43мин. Магниттік румбаны анықтаңыз, магнит тілінің бұрылуы шығыс 10гр53мин тең. 1. ОШ: 8гр24м 2. ОШ: 10гр53м 3. ОШ: 40гр10м 4. ОБ: 40гр10м 16.Сызықтың дирекциялық бұрышы 50гр40мин.Тура румбаны анықтаңыз. 1. СШ: 50гр40м 2. ОШ: 39гр20м 3. ОБ: 50гр40м 4. СБ: 50гр40м
Бақылау сұрақтар 1. Нүктенiң координатасы деген не? 2. DХ және DY координаталардың өсiмшелерi не деп аталады? 3. Мемлекеттік жазық тiкбұрышты координаталар жүйеде координаталар өсі болып не қабылданады? 4. Керi геодезиялық есептiң мәнi неде тұрады?
Глоссарий: Делимитациялау - мемлекеттiк шекараның өтетiн жерлерiн сипаттап, айқындау және жасасылған шартқа сәйкес оны картаға түсiру;
Жұмыстың тiркеуiне талаптар Нәтиже қара түстi (немесе гельнiң) шариктi қаламымен А4 пiшiмнiң жеке парақтарында ресiмдейдi. Есептеулер және принциптiк схемалардың (сұлбалардың) шешiмі келтіріледі. Парақтың жоғарғы бөлiгiнде лабораториялық жұмыстың атауы бар тақырып жазылады. В нижнем правом углу записывают группу и фамилию студента.
№4 ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ЖҰМЫС «Топографиялық карталардың номенклатурасы» Әртурлі масштабтағы карталардың әр бетін белгілеу жүйесін картаның номенклатурасы деп атайды. Картаның номенклатурасының негізі 1:1000000 масштабтағы карта болып табылады. Осы картаның бетін алу үшін Жер шарын6° меридиандар арқылы кoлoннaғ және 40 параллель арқылы қатapғa бөледі. Колонналар арабтың сандарымен бойлығының мәні180°-ка тең меридианнан батыстан шығысқа қарай1ден 0б-ка дейін нөмірленеді. Қатарлар латынның бас әріптеріА дан V-ғa дейін экватордан солтүстік немесе оңтүстік полюска қарай белгіленеді.
1- сурет. Графалаудың схемасы жəне 1: 1000000 халықаралық карта номенклатурасы Жұмыстың мақсаты:әр түрлі масштабты топографиялық карталардың рафалау және номенклатуралау әдістемені меңгеру. Тапсырма: 1. Топографиялық карталарды графалау және номенклатурасы 2. Топографилық картаның номеклатурасын анықтау Материал мен құрал жабдықтар:бастапқы деректер табл. даналынады, миллиметровка, масштабты сызғыш, механикалық карандаш. ƏДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ 1. Топографиялық карталарды графалау жəне номенклатурасы Бір масштабты картаның парақтарын iрiлеу масштабты картаның парағына бөлу картаны графалау деп аталады. Қатарларды экваторданбастап, солтүстікжəнеоңтүстікбағытында
1,2,...,60, араб цифрларымен нөмірлейді. Масштаб 1: 1000000 картаның əрбір парағына тиісті қатардың əрпінен жəне колоннаның нөмірінен тұратын атау нөмірі беріледі, мысалы, М=42 Масштабы 1: 500000 карталар үшін масшабы 1: 1000000 парақты мердианмен жəне параллельмен4 параққа бөліп, оларды А,Б,В,Г бас əріптерімен белгілейді. Масштабы 1: 1000000 парақтың атау нөміріне тиісті əріптерді қосу арқылы карта парақтарының атау нөмірлерін түзеді,мысалы, М -42 -Г. Масштабы 1: 200000 карталар үшін масштабы 1: 1000000 парақты 36 параққа бөліп, оларды I,II,…, XXXVI рим цифрларымен нөмірлейді. Масштабы 1: 100000 карталар үшін масштабы 1: 1000000 парақты ендігі мен бойлығы бойынша 12 бөлікке бөліп, 144 парақтың шекарасын алады (2 сурет), оларды 1,2,...,144 цифрлармен нөмірлейді.Əрбір парақтың атауы масштабы 1: 1000000 парақтың атауы мен парақтың нөмірінен құралады. Суретте N-37-VI жəне N-37-134 парағын бөліп көрсетілген.
2 сурет. 2. Топографиялық картаның номенклатурасын анықтау Жобалық жұмыстарға дайындау әдетте болашақ құрылыстың ауданы үшін топографиялық карталарды таңдап алудан басталады. Майда масштаб карта бойымен құрылыс объектісінің ортал нүктесінің географиялық координаталары анықталады және қарастырылған графалаудың схемасына сүйене, нақтылы масштабты карта парағының немесе парақтардың номеклатурасы бекітіледі. Мысалы, 1: 10000 масштабты карта парағының номеклатурасын анықтау үшін оңдағы А нүктесінің географиялық координаталары j=61ᵒ50ʹ45ʺ(солтүстік еңдік); 1 таблица
Еңдiк бойымен қатар белгiсiнiң кестесi
Демек, 1.сур., пайдаланып қаламыз және колоннаның нөмiрi 360 –420 бойлықпен шектелгенін ескеріп нүктенiң тұрған орынын анықтаймыз (420 + 1800)/60=37. Сонымен екiншi символ – 37 анықталды; қорыта келгенде (Р– 37) номенклатураны жазып алуға болады.
1:1000000 масштаб картасын еңдiк бойымен және бойлық бойымен (3.сур.), 12 бөлiкке бөлеміз, сонда 1:100000 масштабты картаның 144 парақтарын нөмiрлейміз. 1: 1000000 картаның Р-37 квадрадтында 600–640 еңдiкті және 360–420 бойлықты жазамыз. 3.сур. бойынша, берiлген еңдiкке және бойлыққа өте жақын квадрадты таңдаймыз. Үшiншi символ – 84 тағайындалды. (Р– 37 – 84).
2-
4- сурет. Әр түрлi масштабты картаның парақтарын графалау Масштабы 1:100000 парақты 4 бөлiкке бөлемiз, масштабы 1:50000 карталар шығады. Оларды А,Б,В,Г әрiптермен белгi қоямыз. Алынған 84 квадратқа 61040'–62000' ендікті және 41030'–42000' бойлықты жазамыз. Берiлген еңдiкке және бойлыққа өте жақын квадратты таңдаймыз. Төртiншi символ – Б тағайындалды; (Р – 37 – 84 – Б).
Масштабы 1:50000 парақты 4 бөлiкке бөлемiз, масштабы 1:25000 карталар шығады. Оларды а,б,в,г әрiптермен белгi қоямыз. Алынған Б квадратқа 61050'–62000' ендікті және 41˚45'–42˚00' бойлықты жазамыз. Берілген еңдікке және бойлыққа өте жақын квадратты таңдаймыз (4,б сур.) бойынша бесінші символ б тағайындалды; 1:25000 масштабты картаның номенклатурасы: (P-37-84-Б-б) былай жзылады. Алынған б кватратқа 61˚55ʹ- 62˚00ʹ еңдікті және 41˚47ʹ30ʺ- 42˚00ʹ бойлықты жазамыз. Берілген еңдікке және бойлыққа өте жақн квадратты таңңдаймыз, (4,в сур) бойынша алтыншы символ – 4 анықталады; номенклатурасы (P-37-84-Б-б-4) Берілген координаталары бар нүктелер үшін масштабты картаның номеклатурасы (P-37-84-Б-б-4). Тапсырма Белгiлi географиялық координаталармен: солтүстік еңдiк және шығыс бойлықпен шектелген нүктесі бар 1:10000 масштабты карта парағының номенклатурасын анықтаңыз. Бастапқы деректерді вариант бойынша 2.табл. дан алың. 2 таблица
|
Географиялық бойлықl-берiлген нүктенiң меридианы және (гринвич) бастапқы меридианның аралығындағы екi қырлы бұрыш (1 сурет).
кесiндiлердіөлшейдi.
– минуттық жиектемені бөлiп өтетiн оңтүстiк және солтүстік параллельдердiң ендіктері;
-нүктеден оңтүстiк параллельге дейiнгі арақашықтық, мм;
–нүктеден солтүстік параллельге дейiнгі арақашықтық, мм; 
– минуттық жиектемені бөлiп өтетiн батыс және шығыс меридиандардың бойлығы;
– нүктеден батыс меридианға дейiнгі арақашықтық, мм; 
– нүктеден шығыс меридианға дейiнгі арақашықтық, мм.
– нүкте орналастырған шарштың оңтүстiк және солтүстік жақтарының абсцисссасы; 
– нүктеден шарштың оңтүстiк жағына ең қысқа арақашықтық, мм; 
– нүктеден шарштың солтүстік жағына дейiнгі дейiнгі ең қысқа арақашықтық, мм; 
– шарштың батыс және шығысжағынының ординатасы; 
– нүктеден шарштың батыс және шығыс жағына дейiнгі ең қысқа арақашықтықтар, мм.
1. 556м
1. Өзек
1. 2м
7. Құлама түрін анықтаңыз 1-2?
1. Суайрық
10. Сызықтық масштабтың кесендесіне сәйкес жердегі ұзындықты анықтаңыз, егер планның сандық масштабы 1:500 болса?
11. 1-2 сызығы нені анықтайды?
1. Өзек
1. 5,0м
1. 60 и 68м
1. 62,5 и100мыңдық
16. 1 и 2 нүктелерінің биіктік белгілерін анықтыңыз, 1 нүктесі тұйық горизонтальдың ішінде орналасқан.
1.Суайрық
(2.2)
Румбаларды 1.3суретке сәйкес ширектiң нөмiрiне байланысты дирекциялық бұрыш арқылы табуға болады.
(1.4.сур).
1. 1
1. 1
1. 1
1. 1
1. 1
өстік меридианың немесе соған параллель сызықтың солтүстік бағытынан сағат тілінің қозғалысымен берілген сызықтың бағатына дейін саналатын бұрыш (0ᵒ ден 360ᵒ дейін өзгертеді)
SАВ арақашықтықты формулабойынша анықтаймыз 
1. 2
3. Құлама түрін анықтаңыз 1-2?
4. 1-2 сызығы нені көрсетеді?
5. 1 и 2 нүктелерінің биіктік белгілерін анықтыңыз, 1 нүктесі тұйық горизонтальдың ішінде орналасқан.
1. 20 и 10мыңдық
1. 60 и 68м
8. 1 и 2 нүктелерінің биіктік белгілерін анықтыңыз, 1 нүктесі тұйық горизонтальдың ішінде орналасқан.
1. 30 и 62м
1. 5
1. Өзек
12. 1-2 сызығы нені анықтайды?
13. Құлама түрін анықтаңыз 1-2?
1. 95 и56м
(шығыс бойлық); шектелгендігін және табл.ді пайдаланып, нүкте 60˚-64˚еңдік аралығында болатынын анықтаймыз. Осылай номеклатураның бірінші әрібі P тағайындалды.
сурет. 1:1000000 масштабты картаның парақтарын графалау