ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

ТІСТЕРДЕГІ ТІСЖЕГІ ТЕОРИЯСЫ 1 страница

Предыдущая12 3 4 5 6 7 8 Следующая

ISBN 978-5-9704-2628-9 (жалпы.)

ISBN 978-5-9704-2629-6 ( 1б.)

МАЗМҰНЫ

1 Тарау. Тістердің дамуы және құрылымы..........................................7

1.1. Жалпы мағлұмат .....................................................................................7

1.2. Тістердің дамуы .........................................................................................9

1.3.Тіс кіреукесінің, дентиннің және цементінің құрылымы ........................11

1.3.1. кіреукенің құрылымы ..........................................................................11

1.3.2. Дентиннің құрылымы ............................................................................... 12

1.3.3. Цементтің құрылымы...............................................................................13

1.4. Тістердің анатомиялық құрылымы........................................................14

1.4.1. Күрек тістер тобы....................................................................................14

1.4.2. Сүйір тістер тобы......................................................................................17

1.4.3. кіші азу тістер тобы ...................................................................................18

1.4.4. Үлкен азу тістер тобы..........................................................................20

1.5. Тіс ұлпасы..............................................................................................2 4

1.6. Периодонт ..............................................................................................24

2 Тарау. Тістердің тісжегісі..........................................................................27

2.1.Тісжегімен зақымдану белгісін бағалау ...............................................27

2.2.Халықтар арасында тісжегінің таралуы және қарқындылығы...............................................................................................28

2.3. Тұрғындар арасында тіс емдеу қажеттілігі.........................................29

2.4. Тістерде тісжегінің пайда болу қауіп факторы ......................................29

2.4.1. Тістерде тісжегінің пайда болу қауіп-қатерін анықтау әдістері ........29

2.5. Ауыз сұйықтығы мен тіс қақтарының қасиетін бағалау.......................31

2.6. Тістерде тісжегінің пайда болу теориясы.............................................33

2.7. Тісжегінің пайда болуындағы тіс қақтарының, сілекейдің және кіреукенің өткізгіштігінің орны...................................................................35

2.8. Тісжегі жүйесі ........................................................................................36

2.9. Тісжегінің патологиялық анатомиясы....................................................37

2.10. Тісжегінің диагностикасы, клиникалық көрінісі, салыстырмалы диагностикасы…………………………………………………………………..38

2.10.1. Тісжегіні диагностикалау әдістері ....................................................38

2.10.2. Тісжегінің клиникалық көрінісі..... ...................................................39

2.10.3. Тісжегінің салыстырмалы диагностикасы.......................................41

2.10.4. Цемент тісжегісі ..................................................................................43

2.10.5. Тістерде тоқтаған тісжегі............ .....................................................43

3 Тарау. Тісжегіні емдеу.............................................................................46

3.1.Реставрациялық технологияны және тісжегіні емдеуге арналған аспаптар, қосымша қондырғылар және жабдықтар............................. .....46

3.2. Стоматологиялық емхана жағдайында жансыздандыру.... ................50

3.3. Бастапқы тісжегіні емдеу. Кіреукені қайта минералдау.....................52

3.4. Тістің қатты тіндерін егеп тазалау техникасы және негізгі қағидалары. I‒VI класс тісжегі қуысын егеп тазалаудың және пломбылаудың замануи көзқарасы. …………….........................................52

3.5.Блек бойынша I класс тісжегі қуысын егеп тазалау және пломбылау..54

3.6.Блек бойынша II класс тісжегі қуысын егеп тазалау және

пломбылау ...................................................................................................55

3.7.Блек бойынша III класс тісжегі қуысын егеп тазалау және пломбылау......................................................................................................58

3.8. Блек бойынша IV класс тісжегі қуысын егеп тазалау және пломбылау......................................................................................................59

3.9. Блек бойынша V класс тісжегі қуысын егеп тазалау және пломбылау......................................................................................................60

3.10. Блек бойынша VI класс тісжегі қуысын егеп тазалау және пломбылау......................................................................................................61

3.11. Тісжегіні емдеу кезінде қолданылатын матрицалық жүйе ...............62

3.12. Тісжегіні емдеу кезінде қолданылатын пломбалық материалдар…………………………………………………………………….65

3.12.1. Тісті уақытша пломбылауға арналған материалдар.......................66

3.12.2. Төсемдік материалдар......................................................................66

3.12.3. Минералды цементтер ......................................................................67

3.12.4. Тұрақты пломбаға арналған материалдар..........................................72

4 Тарау. Тістің қатты тіндерін зақымдайтын тісжегіден басқа аурулар..........................................................................................................80

4.1. Кіреуке , дентин гипоплазиясы ...................................................................80

4.2. Флюороз ..................................................................................................84

4.3. Жетілмеген амелогенез, дентиногенез ..................................................86

4.4. Кіреуке, дентин эрозиясы.......................................................................89

4.5. Сына тәрізді ақау....................................................................................92

4.6. Тістің қатты тіндекрінің қышқылды некрозы......................................94

4.7. Тістің жоғыры сезімталдығы. (гиперестезия)........................................96

4.8. Тістің жарақаттануы...............................................................................98

4.8.1. Тістің зақымдануы ....................................................................................98

4.8.2. Тістің сынуы .......................................................................................99

5 Тарау. Ұлпа қабынуы................................................................................104

5.1. Ұлпа қабынуының жүйесі .........................................................................104

5.2. Ұлпа қабынуының патогенезі ..................................................................105

5.3. Ұлпа қабынуының диагностикасы.............................................................106

5.4. Ұлпа қабынуының салыстырмалы диагностикасы ...............................113

5.5. Ұлпа қабынуын емдеу әдістері............................................................116

6 Тарау. Периодонт қабынуы.......................................................................125

6.1. Периодонт қабынуының жүйесі.................................................................126

6.2. Периодонт қабынуының диагностикасы .................................................126

6.3. Периодонт қабынуының салыстырмалы диагностикасы.......................131

6.4. Периодонт қабынуын емдеу...............................................................133

6.5. Эндодонттық аспаптар....... ................................................................136

6.6. Түбір өзектерін пломбылауға арналған материалдар .......................140

6.7. Түбір өзектерін механикалық өңдеу және пломбылау әдістері.…….140

6.7.1. Түбір өзектерін механикалық өңдеу әдістері................................140

6.7.2. Түбір өзектерін пломбылау әдістері........... ...................................141

7 Тарау. Тісжегіні, ұлпа және периодонт қабынуын емдеу кезінде жіберілетін қателіктер мен асқынулар.....................................................143

7.1. Тісжегіні емдеу кезінде жіберілетін қателіктер мен асқынулар.........143

7.2.Ұлпа қабынуын емдеу кезінде жіберілетін қателіктер мен асқынулар.....................................................................................................145

7.3. Периодонт қабынуын емдеу кезінде жіберілетін қателіктер мен асқынулар......................................................................................................150

8 Тарау. Тістердің аурулларын алдын алу (профилактика)..................152

8.1. Тісжегіні алдын алу (профилактика)....................................................152

8.1.1. Халық арасында стоматологиялық ағарту жұмысы .....................152

8.1.2. Ауыз қуысының жеке гигиенасы....... ...............................................152

8.2. Тамақтанудың тісжегіні алдын алудағы ролі...................................158

8.3.Фторидқұрамдас препараттарды тісжегіні алдын алуда қолдану.........................................................................................................160

8.3.1. Фтор препараттарын эндогенді қолдану .......................................161

8.4. Қайта минералдаушы препараттарды қолдану....................................162

8.5. Тістердің табиғи сызаттарын герметизациялау..................................... 164

8.6.Тістің қатты тіндерінің тісжегіден басқа зақымдануының алдын алу шаралары......................................................................................................165

8.6.1.Флюороздың алдын алу шаралары ........................................................165

8.6.2.Тіс шыққаннан кейін тістің қатты тіндерін жарақаттайтын тісжегіден басқа аурулардың алдын алу шаралары (сына тәрізді ақау, тіс эрозиясы, тістің қажалуы) ...........................................................................................165

8.6.3. Тістің жоғары сезімталдығын алдын алу............................................165

Тарау

ТІСТЕРДІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚҰРЫЛЫМЫ

1.1. ЖАЛПЫ МӘЛІМЕТ

Тісқатты тағамды тістеуге, майдалауға, шайнауға арналған ең қатты орган болып келеді. Адамда 4 топ тістерді ажыратады: күрек тістер,сүйір тістер, кіші азу тістер, үлкен азу тістер тобы.Адамның тұрақты тістемінде 32 тіс болады: 8 күрек тіс, 4 сүйір тіс, 8 кіші азу тіс, 12 үлкен азу тіс. Үшінші үлкен азу тіс кейбір жағдайда толық шықпауы немесе болмауы мүмкін.

Ауыз қуысындағы тістің бір бөлігі – тіс сауыты деп аталса, ал жақ сүйекте орналасқан бір бөлігі - тіс түбірі деп аталады. Содан басқа сауыт және түбір шекарасындағы асуытты жауып тұрған кіреукенің түбір цементіне ауысатын аздап қысыңқы келген аймақты тіс мойыны деп атайды. Тістің қатты тіндеріндегі өзгерістерді дұрыс сипаттау үшін тіс сауыт бөлігін және түбірді үш бөлікке бөлген дұрыс. Тістерде келесі беттерді ажыратады:

• окклюзиялық - тістің қарама –қарсы жаққа қараған түйісу беті. Үлкен азу тістерде бұл окклюзиялық үстірт болса, күрек тістерде –бұл кесу қыры болып табылады;

• вестибулярлық – алдыңғы тістерде ерінмен жанасқан үстірт еріндік, ал артқы тістерде ұртқа қараған беті –ұрттық деп аталады;

• оральды – тістің ауыз қуысына қараған беті. Астыңғы жақтағы тістерде –тілдік, ал үстіңгі жақ тістерде –таңдайлық деп аталады;

• жанасу — тістердің көрші тістерге қараған беті. Бұндай беттер екеу:

медиальді (алдыңғы) және дистальді (артқы).

Тісті пломбылау, реставрациялау, эндодонттық ем жүргізу кезінде тіске сипат беретін негізгі белгілерді еске ала отырып жұмыс істеу керек. Ол белгілер: түбір белгісі, сауыт бұрышы белгісі және сауыт дөңестік белгісі.

Түбір белгісі: түбірдің бой осі тіс сауытының ось сызығынан қарағанда дистальді жаққа қарай ауытқуы.

Сауыт бұрышы белгісі: тістің окклюзиялық сызық шеті медиальді бетке өту барысында дистальді бетке қарағанда ең аз бұрыш жасайды. Мұндай құбылыс астыңғы жақ ортаңғы күрек тістерден басқа тістерде ережеге сәйкес дистальді бағытта окклюзиялық беткейі азаяды, немесе окклюзиялық беткей алдыңғыартқы бағытта жазықтау боып келеді.

Сауыттың дөңестік белгісі: барлық тістердің ерін және ұрт беттерінің алдыңғы жақ бөлігі (медиальды) бүйір немесе артқы жақ бөлігіне қарағанда дөңестеу болады және көбіне алдыңғы жақ бетіне тіктеу бұрыш жасай, ал артқы жақ бетіне доғалдау бұрыш жасап ауысады. Сыртқы пішіні тіс сауытының вестибуло-оральді және медиодистальді (алдыңғыартқы) беткейлерден құралған. Бұл беткейлер аздап дөңестеу және бірінен біріне өтіп отырады. Сызықтың ең көп дөңестігі экватор деп аталады және шайнау үрдісі кезінде пародонт тінінің бүтіндігін қамтамасыз етеді. Күрек және сүйір тістерде экватор сауыттың вестибулярлы және тілдік жағынан мойын бөлігінің аймағынан өтеді.

Бұл тістердің жанасу беттерінде экватор сызығы ұшы тіс сауытының үштен бір бөлігінде орналасқан доға жасайды. (жанаспалы аймақтық нүкте). Үлкен және кіші азу тістерде экватор сызығы вестибулярлы жағынан сауыттың үштен бір мойын бөлігінен, ал оральді беткейінде сауыттың ортаңғы үштен бір бөлігінде орналасады. Үлкен және кіші азу тістердің медиальді жанасу беткейлерінде экватор сызығы тіс сауытының ортаңғы және окклюзиялық үштен бір бөлігіндегі аймақта орналасқан. Дистальді беткейінде экватор сызығы тек бірінші кіші азу тістен басқасында тіс сауытының ортаңғы бөлігінде мойын бөлігіне жақын орналасқан.

Физиологиялық жағдайда тіс сауытының сыртқы дұрыс пішіні пародонттың маргинальді бөлігін физиологиялық ынталандырумен қамтамасыз ету арқылы пародонт тінінің бүтіндігін сақтап отырады. Егер пломбылау, реставрациялау, жасанды сауыт жасау үрдісі кезінде сауыттың сыртқы пішіні артық жасалса, шайнау үрдісі кезінде пародонтқа шеттік физиологиялық әсер ету болмағандықтан тіс қақтарының пайда болуына жағдай туындайды, қабыну және өзіндік тазалану үрдісінің төмендеуі салдарынан тісжегі дақтары пайда болады.

Экваторға артық пішін беру жанасу нүктесінің дұрыс қалыптаспауына және амбразур кескінінің өзгеруіне әсер етеді. Міне сондықтан осы жағдайда тіс қақтарының жиналуына жағдай туғызылып, гигиеналық шараларды жүргізу қиындайды.

Егер толық бұзылған тіс сауытын қалпына келтіру барысында сауыттың сыртқы пішіні толықтай пішінделмесе, онда пародонттың маргинальді бөлігінің соның ішінде эпителиальді байламның шайнау кезінде жарақаттануы мүмкін.

Бұдан басқа тіске толық пішін бермеу тіс үйлесімінің амбразурасының бұзылуына, жанасу нүктесінің болмауына алып келеді.

Екі көрші тістердің тістер доғасында экваторының түйісу аймағы жанасу нүктесі деп аталады. (1.1сурет).

1.1. СуретЖанасу нүктелерінің орналасуы: а — үстіңгі жақтың окклюзиялық проекциясы; б — үстіңгі және астыңғы жақтың вестибулооральді проекциясы; в — астыңғы жақтың окклюзиялық проекциясы;

Әрбір тіс тіс доғасында көрші тістермен медиальді және дистальді беткейлерімен түйіседі. Түйісу алаңы көптеген дәрежеде адамның жасына байланысты болады.

Тіс жарып шыққаннан кейін тістер арасында нүктелі жанасу пайда болады. Уақыт өте келе тістер тістердің қызмет ету үрдісі барысында тұрақты үйкеліс нәтижесінде және тістегі физиологиялық қозғалыс әсерінен жанасу аймағы тегістеліп алаңға айналады. Жас ұлғаюына байланысты жанасу беткейінің қажалуына қарай тіс доғасының қысқаруы байқалады.

Дұрыс қалыптастырылған және орналасқан жанасу нүктелері даму үрдісі және тісжегімен бұзылған тістерде дұрыс қалыптастырылған жанасу беткейлері ешқандай күмәнсіз тісаралық қызылиек бүртікшелерін сақтай отырып шайнау үрдісі кезінде пародонт тінін қорғауды қамтамасыз етеді. Одан басқа жанасу нүктелері тіс доғасында тістің тұрақты деңгейін сақтап тұрады.

Жанасу нүктелері күрек және сүйір тістерде вестибулярлы-оральді бағытта күрек тіс сауытының үштен бірінде және де дистальді жанасу нүктесі астыңғы жақ ортаңғы күрек тістен басқасында аздап мазиальді төмендеу орналасады. Астыңғы жақ ортаңғы күрек тістерде сауыт бұрышы белгісі толық болмағандықтан жанасу нүктелері бір деңгейде орналасады. Күрек тістерден басқа барлық тістерде жанасу нүктесі окклюзиялық жазықтықта әр түрлі дәрежеде вестибулярлы жаққа қарай жылжығандықтан тіс сауытының ортаңғы үштен бірінде және вестибулярлы аймақта орналасады. Күрек тістерде жанасу нүктесі сауыттың ортасында орналасқан. Алдын алу шараларын тиімді жүргізу барысында жанасу нүктесін қоршаған кеңістіктің функциональдық маңызын және құрылымын есепке ала отырып тісжегі кезінде қуыстарды егеп тазалау және пломбылауды жүргізу керек. Міне осындай кеңістіктерге амбразур жатады. (1.2 сурет).

1.2.СуретАмбразурлар: 1 — вестибулярлы амбразура; 2 — оральді амбразура; 3 — окклюзиялық амбразура; 4 — тісаралық қызылиектік аралық (қызылиектік амбразура); 5 — жанасу нүктесі; 6 —қызылиектің бүртікшесінің вестибулярля бөлігі;7 — қызылиек бүртікшесінің оральді бөлігі; 8 — қызылиек бүртікшесінің аралық бөлігі

Амбразур — бұл тістердің жанасу нүктесін қоршай орналасқан V-тәрізді кескін көлемі жағынан өте күрделі кеңістік. Олар қалай ашылса солай қарай белгіленеді.

Вестибулярлы, оральді, окклюзиялық және қызылиектік амбразуралар боып бөлінеді. Қызылиектік амбразура тісаралық қызылиек аралығында орналасады.

Вестибулярлы амбразурдың шекарасы көрші тістердің сауытының вестибулярлы жанасу еңістігінен басталып жанасу нүктесі аймағында бітеді. Вестибулярлы амбразуразурдың окклюзиялық шекарасы окклюзиялық амбразураға қарай өтіп тіс мойынына (кіреуке дентин шекарасы) қарай бағыт алып тісаралық қызылиек аралығына ауысады. Вестибулярлы амбразура кең және қысқа болып келеді.

Оральді амбразура шекарасы көрші тістер сауытының жанасу еңістігі болып табылады. Бұл шекарада жанасу нүктесі аймағында аяқталады. Оральді амбразураның окклюзиялық шекарасы окклюзиялық амбразураға ақарай өтіп , тіс мойынына кіреуке дентин шекарасы) қарай бағыт алып тісаралық қызылиек аралығына ауысады.Оральді амбразура тар және ұзын болып келеді.

Окклюзиялық амбразура көрші тістердің сыртқы еңістігінің жиектік білігінде орналасады және жанасу нүктесіне дейін жетеді. Вестибулярлы және оральді бағытта олар оральді және вестибулярлы амбразураға ауысады.

Қызылиектік амбразура, немесе тісаралық қызылиектік аралық ұшы жанасу нүктесінде болатын, екі жағы көрші тістердің жанасу беткейінен тұратын, ал негізін тісаралық альвеолярлы қалқанша болатын үшбұрышты кеңістік болып келеді.

Қалыпты жағдайда тісаралық қызылиектік аралық толықтай тісаралық қызылиек бүртікшесімен толықтырылған. Вестибулооральді бағыттағы кесіндіде тісаралық қызылиек бүртікшесі вестибулярлы және оральді бөліктен тұрады және олар жанасу нүктесін қоршап тұрған өзара ертоқымды ұстатқыш сияқты байланысады.

Ертоқымды ұстатқыштың ұзындығы күрек тістер бағытына қарай қысқарады. Тісаралық аралықта қандай да бір әрекет жүргізу кезінде тісаралық қызылиек бүртікшесінің ертоқымды бөлігінің түлемейтін эпителимен жабылғандықтан жарақатқа беріктігінің төмен мекенін ескеру керек. Бұл аймақтың құрылым ерекшелігін тістерді пломбылау кезінде тісаралық матрица және интердентальді сынаны қою кезінде де есепке алып отыру керек.

Жанасу нүктесінен басқа тістер жақтардың жыбылуы кезінде де өз ара жанасады. Үстіңгі және астыңғы жақ тістердің жабылу кезіндегі функциональдық қатынасы окклюзия деп аталады.

Окклюзияның негізгі төрт түрін ажыратады: орталық, алдыңғы, оң және и сол бүйірлік.

Орталық окклюзия кезінде тістердің өзара жанасуы барынша көп болады. м Окклюзия физиологиялық және патологиялық болуы мүмкін. Физиологиялық окклюзия патологиялық окклюзияға қарағанда шайнау , эстетиканы және сөйлеу қызметін толыққанды қамтамасыз етеді.

Амбразураларды, жиектік біліктерді, көрші тістердің окклюзиялық беткейлерінің рельефін және төмпешіктерін, қарсы тістердің және пародонтпен түйісетін тіс сауытының өзара қарым –қатынасының дұрыс қалыптастыруын, тістердің шайнау қызметінің толыққанды болуына жағдай жасайды.

Тістерде тісжегінің пайда болуына ықпал етуші әсерлерді нақтылы түсіну үшін тіс тіндерінің дамуына, құрылымына және қасиетіне шолу жасаған дұрыс.

1.2. ТІСТЕРДІҢ ДАМУЫ

Адамда тістердің дамуы шамамен эмбриональді дамудың 6-7 аптасында басталады. Сыртқы ұрықтық жапырақ (эктодерма) кіреукенің және оны жауып тұратын кутикуланың қалыптасуына қызмет етеді. Цемент, дентин және ұлпа—мезенхиманың туындысы болып келеді (эктомезенхима).

Тіс тіндерінің қалыптасуы (одонтогенез) үш кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде тіс ұрықтарының салына бастауы жүреді. Осы кезеңде мезенхима тініне қарай өскен көпқабатты жалпақ эпителий тіс пластинкасын құрайды. Бұл пластинканың кейбір аймақтарында болашақ кіреуке органы сүт тістердің ұрығы қалыптасатын эпителий өсіндісі басталады.

10-шы аптада әрбір болашақ кіреуке органы мезенхимаға қарай өсе бастайды. Осыдан бастап тіс бүртікшесі қалыптасады. Осыдан кейін кіреуке органы ұлғаяды және тіс пластинкасынан бөліне бастайды.

Эмбриональды дамудың 3-ші айының аяғында кіреуке органы кіреуке органының мойыны аталатын жұқа эпителиальді тартпа түріндегі тіс пластинкасымен қосылады.

Кіреуке органы айналасында бір уақытта мезинхима өсіп тіс қапшығы құрылады. Кіреуке органы мойыны тінінен және тіс пластинкасының бос бөліктегі қалған эпителийден тұрақты тістердің ұрығы қалыптасады.

II кезеңді тіс ұрығының дифференцияциясы жүреді. Дифференцияцияаланбаған кіреуке органының жасушалары және тіс бүртікшесі тіс кіреукесінің қалыптасуына жауап беретін энамелобласт-жасушаға трансформацияланады.

Тіс бүртікшесінің жасушаларының дифференциялану үрдісі кезінде дентин түзеуші одонтобласты жасуша преодонтобласттардың түзелуі жүреді.

Осы кезеңде тіс ұрығының пішіні болашақ тіс сауытының бөлігінің түріне сәйкес болады. Бір мезгілде кіреуке органының және тіс бүртікшесінің жасушаларының белсенді дифференциялануымен қатар тіс ұрығын қоршаған тіндерде жақ тінінің сүйегінің қалыптасуы жүреді.

Предыдущая12 3 4 5 6 7 8 Следующая