 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Ауыспалы егіс танаптарын жобалау 12
I. Кіріспе 1.1. Шаруашылықтың табиғи жағдайы. II.Негізгі бөлім 2.1. Ауыспалы егіс танаптарын жобалау 2.2. Сұлы мен бидайдың суару тәртіптерін А.Н. Костяковтың графо-аналитикалық әдісімен есептеу 2.3. Жүгері мен бірінші жылғы жоңышқаның суару тәртіптерін биоклиматтық әдісімен есептеу 2.4. Гидромодуль графигін есептеу 2.5. Ауыспалы егістегі каналдардың су өтімдерін анықтау 2.6 Каналдың бойлықжәне көлденең қималарын жобалау III.Қорытынды IV.Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе Ауылшаруашылығы өндірісін өркендетіп, елді азық-түлікпен қамтамасыз етуде мелиорацияның орны ерекше. Мелиорация тиімді әдістермен іске асатын болса оның нәтижесі жоғарылайды. Мелиорацияның негізінде қолайсыз табиғи жағдайлар (топырақтық, агроклиматтық, гидрогеологиялық ) түбегейлі жақсарады, оның арқасында ауылшаруашылық дақылдарынан тұрақты жне экономикалық тиімді өнім алынады. Елімізде мелиорация негізінен өңтүстік өңірлерде кең өріс алғаны белгілі. Өйткені мұнда дақылдардан жоғары өнім алудың басты кепілі егісті суару. Сондықтан суармалы алқаптардың басым көпшілігі Алматы, Жамбыл,Оңтүстік Қазақстан және Қызылорда облыстарында орналасқан. Алматы облысында суармалы жерлерде өндірілетін өнімнің үлесі- 70%, Оңтүстік Қазақстан облысында -85%, Қызылорда облысында дақылдар солайымен тек суармалы жерде ғана өседі. Республикада суарылатын жерлерде мақта мен күріштің 100,көкөністің 70, дәндік жүгерінің 40, құнарлы мал азығының 20 пайызынан астамы өндіріледі. Өткен ғасырдың аяқ кезінде мелиорация саласы сынға ұшырады. Алайда орын алған кемшіліктердің негізі сол кезеңде мелиорацияның басты мақсаты дақылдан барынша мол өнім алу болатын. Қазір мелиорацияның алдына қойылатын талап – қоршаған ортаға зиянды барынша аз келтіре отырып, тиімді өнім алу. Сонымен бірге бүгін мелиорация егіс топырағының құнарлылығын кең көлемде бұрынғы қалпына келтіруді көздейді. Бұл қазір жерді падаланушы азаматтардың келер ұрпақ алдындағы рухани жауапкершілігін көтереді. Мелиорация дақыл өнімділігін арттырумен бірге ауа райының құбылмалылығының қолайсыз әсерін бәсеңдетеді.Осының негізінде ауылшаруашылығы өндірісінің сенімділігі тұрақтылығы артады. Қазақстан ауылшаруашылық дақылдары өнімдерін өндіретін егістіктердің 70%-дан астамы қуаң және ылғалы жеткіліксіз аймақтарда орналасуына байланысты суару және суландыру жұмыстарының алатын орны ерекше. Елімізде суармалы жерлердің көлемі шамамен 1,3 млн.га. Осы жерде өндірілетін өнім – барлық ауылшаруашылық өнімдерінің 30-35 пайызын береді. Сонымен қатар суармалы жердің мелиоративтік жағдайы бүгінгі күні алаңдатарлық Суармалы алқаптарда топырақтың сортаңдануы орын алуда. Бұл дақылдар өнімділігі төмендетуде. Осының бір себебі шаруашылықтарда су мамандарының тапшылығы. Осыған байланысты алдағы уақытта суармалы егіншілік тиімділігін арттыру міндеттерінің бірі – суармалы аймақтардағы су мамандарының тапшылығын жою. 1.1. Шаруашылықтың табиғи жағдайы.
Ауыспалы егіс танаптарын жобалау Суармалау жүйе табиғи ылғалдылығы нашар егіс жерлерінің меллиоративтік көрсеткіштерін реттеу үшін қажетті инженерлік кешен. Суармалау жүйенің басты мақсаты ылғал көзінен алынған суды егіс алқабына жеткізіп оны уақытылы және жеткілікті мөлшерде ауыспалы егіс танаптарына бөліп, өсімдіктің өсіп-өнуіне қажетті мөлшерде ауыспалы егіс танаптарына бөліп, өсімдіктің өсіп-өнуіне қолайлы ылғал режимін қамтамасыз ету. Суармалау жүйе төменгі бөліктерден тұрады: ылғал қөзі, бас суалғыш ғимарат, суармалау желісі, ылғалдандыру әдістері мен қондырғылары , коллектор-кәріз желісі, орман жолақтары, байланыс жүйелері. Суармалы алқаптың ылғал көзіне жақын орналасқаны тиімді. Суармалау жүйесін жобалағанда су көзінің гидрологиялық жағдайын, алқаптың гидрогеологиялық және жергілікті топографиялық сипаттамаларын ескеру керек. Осы мәліметтер бойынша суармалы алқаптың ауданын, су көзін реттеу қажеттілігін, суалғыштың схемасын жобалауға болады. Ауыспалы егістік бірнеше танаптан тұрады. Қөп жерлерде ауыспалы егіс танабының түрі тік төртбұрышты болады. Танаптың ұзындығы енінен 1,5-2,0есе артық болғаны жөн. Бұл топырақ өңдеу және суару жұмыстарына қолайлы. Шаруашылық жағдайында суармалау желісіне шаруашылық каналы, ауыспалы егістікке су жеткізетін каналдар, ауыспалы егіс каналы және танап каналдары кіреді. Шаруашылық канал – шаруашылық суару жүйесіндегі ең ірі канал. Ол канал алқаптың биік жерлерінен өтеді. Шаруашылық каналы суды ауыспалы егіс каналына жеткізеді, ауыспалы егіс каналы суды танап каналдарына таратады. Суармалы желідегі гидротехникалық құрылымдар каналдағы судың мөлшерін реттеу үшін мүмкіндігінше автоматтандырылған қондырғылармен жабдықталады, Суармалы алқаптағы ыза су деңгейін бақылау үшін ұңғымалар орнатылады. Орман жолақтары желдің жылдамдығын, топырақ бетінен судың булануын азайтады, қыс мезгілінде қарды тоқтатуға жағдай жасайды, аймақтың гидрологиялық режимін жақсартады.(2.1-сурет). 2.2. Бидай және сұлының суару тәртіптерін А.Н.Костяковтың графо-аналитикалық әдісімен есептеу Сұлы дақылының суару тәртібін академик А.Н.Костяков ұсынған графо-аналитикалық әдісімен есептеледі. Бұл әдіс топырақ қабатындағы ылғал балансын онкүндік мерзімдерде анықтауына негізделген. Дақылдың суды тұтынуы А.Н.Костяковтың формуласымен анықталады: Е=К·У, мұнда: Е – дақылдың суды тұтынуы, К – дақылдың суды тұтыну коэффициенті, У – өсімдіктің мжелі өнімі, Дақылдың суды тұтыну коэффициентінің мөлшері әртүрлі аралықта өзгеруі мүмкін, ол агротехника деңгейіне байланысты: агротехника деңгейі неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ылғал үнемді жұмсалып, суды тұтыну коэффициентінің мәні төмен болады. Агротехникалық жұмыстар деңгейі төмен болған жағдайда суды тұтыну коэффициентінің мәндері жоғарғы шегіне жетеді. Алматы облысында сұлының межелі өнімі У = 35 ц/га, суды тұтыну коэффициентінің мәнін 2.1-кестеден К = 100 Сұлының суару мөлшерін анықтау үшін алдымен топырақтың белсенді қабатындағы ылғал қорының ең жоғарғы және төменгі мәнін төмендегі формулалар арқылы анықтаймыз.(2.2-кесте)
мұнда: ɣ - топырақтың қөлемдік массасы – 1,2 Н – топырақтың белсенді қабаты, м;
Кесте Дақылдардың суды тұтыну коэффициенттерінің орташа мәндері (В.В.Колпаков, И.П.Сухарев, А.В.Шуравилин мәліметтері)
Топырақтың белсенді қабатындағы дақылды егу алдындағы ылғал қоры төмендегі формуламен анықталады:
мұнда Бидай мен жүгерінің суару тәртіптерін биоклиматтық әдісімен есептеу Суару тәртібін жобалаганда алдымен дақылдың өсіп-өнуін пайдаланатын суды тұтынуы анықталады.Содан кейін егіс учаскесінің табиғи ылғалдылығы есептеледі. Соңында маусымдық және бір суарымда берілетінылғал мөлшері белгіленеді. Вегетация кезеңінің әр айы үшін дақылдың суды тұтынуының тапшылығы анықталады:
Айдың орташа ауа ылғалдылығының тапшылығы келесі өрнек арқылы анықталады:
мұнда:
а – ауаның салыстырмалы ылғалдылығы, Дақылдың суды тұтыну мөлшері төмендегі формула арқылы анықталады.
мұнда:
Әр дақылдың биологиялық коэффициенті оның қандай өңірде егілетін жаңдайына байланысты анықталады. Кесте Ауылшаруашылық дақылдарының биологиялық коэффициенті (В.И.Алексеев мәліметі)
2.11-кестеден температураның қосындысы бойынша дақылдардың биологиялық коэффициентін анықтауға болады. Кесте Дақылдың биологиялық коэффициенттің және қолайлы ауа температурасының орташа мәндері (Н.В.Данильченко мәліметі)
Микроклиматтық коэффициент 1.12-кестеден шөл аймаққа қатысты анықталады. Кесте Қазақстанның табиғи аймақтарындағы микроклиматтық коэффициентінің мәні (В.И.Алексеев мәліметі)
Буланудың мәні (Е) Н.Н.Ивановтың формуласы арқылы табылады:
мұнда:
t – айдың орташаауа температурасы, °С. Вегетациялық мерзімдегі жер асты суларын пайдалану мөлшерін (
мұнда:
E – дақылдың суды тұтыну мөлшері, g – дақылдардың ыза суды пайдалану коэффициенті. Жер асты суларын пайдалану коэффициентінің мәні топырақтың механикалық құрамына және ыза судың тереңдігіне байланысты алынады. (1.13-кесте). Кесте Жер асты суларын пайдалану коэффициентінің мәні(В.И.Алексеев мәліметі)
Топырақтағы бастапқы ылғал қорын (⍙W) келесі өрнекпен анықтаймыз: ⍙W = 10·P µ, мұнда: Р – вегетациялық емес мерзімдегі жауын-шашын мөлшері:
Кесте Әр аймақтағы қысқы-күзғі мерзімдегі жауын-шашынды пайдалану коэффициентінің (µ) және (В.И. Алексеев мәліметі)
Төменде көрсетілген кестені пайдалана отырып, жүгері мен бірінші жылғы жоңышқаның маусымдық суару мөлшерін анықтаймыз (2.15 және 2.16-кестелер). Жүгерінің маусымдық суару мөлшерін 2.15 кестенің соңғы қатарындағы суды тұтынудың айлық тапшылықтарын қосу арқылы анықтаймыз. Оның мөлшері 2380 Кесте Бидайдың суару режимін биоклиматтық әдіспен есептеу
2.16-кесте. Жүгерінің суару режимін биоклиматтық әдіспен есептеу
12 |
. (2.1)
;
;
.
деп қабылдаймыз. А.Н.Костяковтың (2.1) формуласы бойынша сұлының суды тұтынуы Е = 3500 
.
,
(2.2)
;
– суарғаннан кейінгі топырақтағы ылғалдылық -28,0%;
– суарар алдындағы топырақтағы ылғалдылық - 
=0.7 
.;
, 
- топырақтың белсенді қабатындағы ылғал қорының ең жоғарғы мәні.
, 
.. (2.5)
(2.6)
– айдың орташа ауа ылғалдылығының тапшылығы,
, 
.. (2.7)
– бидай егісіндегі ең жоғарғы булануы, 
.;
– дақылдың биологиялық коэффициенті;
– алқаптың мкроклимат коэффициенті;
(2.8)
) келесі формуламен анықтаймыз:
, 
қысқы-күзгі мерзіміндегі жауын-шашынды пайдалану коэффициенті 2.14-кестеден аламыз
.
), 
),
),
)
),