ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение

Как определить диапазон голоса - ваш вокал

Игровые автоматы с быстрым выводом

Как цель узнает о ваших желаниях прежде, чем вы начнете действовать. Как компании прогнозируют привычки и манипулируют ими

Целительная привычка

Как самому избавиться от обидчивости

Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам

Тренинг уверенности в себе

Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком"

Натюрморт и его изобразительные возможности

Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д.

Как научиться брать на себя ответственность

Зачем нужны границы в отношениях с детьми?

Световозвращающие элементы на детской одежде

Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия

Как слышать голос Бога

Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ)

Глава 3. Завет мужчины с женщиной

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

При измельчении живой ткани реакция проходит быстрее, т.к. площадь соприкосновения белка и перекиси водорода увеличивается

Лабораторная работа № 3

Тема: Көп жасушалы ағзалардың ұлпаларының құрылысын салыстыру(өсімдіктер, саңырауқұлақтар, жануарлар және адам). Ұлпалар және олардың қызметтері.

Ұлпа –шығу тегі, құрылысы, атқаратын қызметтері ұқсас жасушалар тобы. Адам ағзсында ұлпалардың төрт тобы бар, олар: эпителий(жабын), дәнекер, бұлшықет, және жүйке.

Мақсаты:әртүрлі ағзалардың жасушаларының ерекшеліктерін анықтау, өзара салыстыру; әртүрлі ұлпалардың құрылыс ерекшеліктерімен танысу және олардың атқаратынқызметтерін анықтау; тақырып бойынша жаңа терминдермен танысу.

Құрал-жабдықтар:микроскоптар, заттық және жабын шынылар, шыны таяқша, көпжасушалы жануарлардың ұлпаларынан әзірленген микропрепараттар; эпителий, бұлшықет, дәнекер, жүйке. Су құйылған стақандар, элодея жапырағы, ашытқы, пішен таяқшасы.

Қауіпсіздік ережелері: микроскоппен жұмыс жасау ережесін сақтау; объективтерді кішіден үлкенге ауыстыруда бұрандамен ұқыпты жұмыс жасау.

Жұмыс барысы

Жұмыс 1.

1. Элодея жапырағынан микропрепарат әзірле. (Бір жапырағын алып заттық шыныдағы тамшы суға салып бетін жабын шынымен жап).

2. Микропрепаратты микроскоппен қарау. Жасушадағы хлоропласттарды анықтап қарау.
3. Элодея жапырағы жасушасының суретін салу. Суреттегі бөліктерді атап жаз.

4. 1-суретті қара.

5.Өсімдік мүшелерінің жасушаларының әртүрлілігінің себебін түсіндіріп, қорытынды жазу

Сурет 1. Өсімдіктін әртүрлі мүшелерінің жасушаларының түсі, формалары және пішіні

Жұмыс 2.

1.Ұрттың(щека) ішкі жағынан шәй қасықпен аздаған шырыш(слизь) ал.

2. Шырышты(слизь) заттық шыныға орналастырып, көксиямен боя және жабын шынымен жап.

3. Микропрепартатты микроскоппен қара.

Жұмыс 3

1. Көпжасушалы жануарлар жасушаларынан әзірленген микропрепараттарды қарау.

2. Микропепараттарды суреттегі бейнелермен салыстыру.

Бактерия жасушасы	Өсімдік жасушасы	Жануар жасушасы

1. Жасушаларды өзара салыстсыр.

2. Салыстыру нәтижесін 1-кестеге жаз.

Сұрақтарға жауап бер:

· Жасушалардың қандай ұқсастықтары мен ерекшеліктері бар?

· Әртүрлі ағзалардың жасушалардың ұқсастықтары мен ерекшеліктері себебі неде?

Жұмыс 4

I. Эпителий ұлпасы

1. Эпителий ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Эпителий ұлпасының түрлерін ата.
3. Эпителий ұлпасының атқаратын қызметтері.

II. Дәнекер ұлпалыры

1. Дәнекер ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Дәнекер ұлпасының түрлерін ата.
3. Дәнекер ұлпасының атқаратын қызметтері.

III. Бұлшықет ұлпасы

1. Бұлшықет ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Бұлшықет ұлпасының түрлерін ата.
3. Бұлшықет ұлпасының атқаратын қызметтері.

IV. Жүйке ұлпасы

1. Жүйке ұлпасының микропрепаратын микроскоппен қарап, суретін сал.
2. Жүйке ұлпасының түрлерін ата.
3. Жүйке ұлпасының атқаратын қызметтері.

Сұрақтар

1. Бездер қай ұлпаға жатады?
2. Дәнекер ұлпасының құрылысындағы ерекшеліктердің себебі неде?

3. Қай мүшелердің қабырғасында бірыңғай салалы бұлшықеттер болады?
4. Қандай бұлшықеттер қозғалысты қамтамасыз етеді?
5. Қандай ұлпаларға электр сигналдары тән?

Проблемалық сұрақтар

1. Жарақаттардың жазылуына қандай ұлпалар қатысады?
2. Қай ұлпаларда қан тамырлар болмайды?

Зертханалық жұмыс № 4

Тақырып: Пияздың тымыры ұшындағы митоз

Жұмыстың мақсаты: жаушалардың бөлінуіндегі митоз сатыларының ерекшеліктерін анықтау.

Құрал-жабдықтар:микроскоп, спиртшам, микропрепарат «Пияздың тамыры ұшы жасушаларынындағы митоз», сүзгі қағаз, сапты ине, скальпель, пияз, фиксацияланған мал азықтық бұршақ тұқымдастардың тамыры, фиксатор – Лилли қоспасы: 96%-этил спирті 75 мл, мұздатылған сірке қышқылы 25 мл, бояу (ацетокармин, ацетоорсеин, метил көгі немесе көксия), 45%сірке қышқылы.

Жұмыстың барысы

1. «Пияз тамырындағы жасушалардың митоздық бөлінуі» дайын микропрепаратын қара;

2. Митоздың әртүрлі сатысындағы жасушаларды анықта;

3. Суретін салып, кесте толтыру.

Митоз сатылары	Сатылардың ерекшеліктері	Сурет
Интерфаза	Интерфаза – екі митоздың аралығындағы клетканың тіршілік кезеңі. Интерфаза үш кезеңнен тұрады: G1 – пресинтетикалық (ДНҚ синтезіне дейінгі) кезеңде клетканың өсуі жалғасады да, арнайы ақуыздар мен РНҚ синтезделе бастайды. S - синтетикалық (ДНҚ синтезделетін) кезеңде ДНҚ екі еселеніп (репликацияланып), гистондар түзіледі. ДНҚ синтезінің нәтижесінде әрбір хромосома екі хроматидтен тұрады. G2 - постсинтетикалық (ДНҚ синтезінен кейінгі) кезеңде митоздың жүруіне қажетті кейбір заттар мен энергиялар жиналады. Осы кезеңде хромосомалардың конденсациясы, яғни, ширатылуы басталады.
Профаза	Профаза – ядроның бөлінуге дайындалған алғашқы сатысы. Бұл кезде хромосомалар ширатылып, қысқарып жуандайды. Микроскоппен қарағанда хромосоманың центромерасымен біріккен хроматид деп аталатын екі жіпшеден тұратынын көруге болады. Ядрошық бұзылады. Ядро қабығы бұзылып, хромосомалар цитоплазмамен кариоплазманың ортасында қалады.
Метафаза	Метафаза грекше «мета» - аралық, «фазис» - пайда болу дегенді білдіреді. Хромосомалардың конденсациясы максималды деңгейге жетеді. Тубулин ақуызынан түзілген микротүтіктерден тұратын митотикалық аппарат (ахроматин ұршығы) пайда болады. Ахроматин жіпшелерінің екі типін ажыратады: клетканың екі полюсін байланыстырып тұратын тірек және метафазада хромосомалардың центромералары бекитін тартушы жіпшелер. Метафаза соңында хромосомалар ахроматин жіпшелеріне перпендикуляр орналасып, экватор жазықтығына жиналады. Метафазада әрбір хромосоманың пішіні мен құрылысы айқын байқалады.
Анафаза	Анафаза грекше «ана» - жоғары, «фазис» - пайда болу дегенді білдіреді. Центромера көмегімен біріктіріліп тұрған хромосомалардың центромералары ажырап, ахроматин ұршығының тартушы жіпшелеріне бекінген хроматидтер клетканың полюстеріне қарай жылжиды. Центромераның ажырауы синхронды өтеді де, әр хромосома екі хроматидтерге бөлінеді. Егер хроматид белгісіз бір себептермен центромерасын жоғалтып алса, полюске қарай жылжу қабілетін жоғалтады, немесе басқа хроматидтің центромерасына бекініп қана полюске тартылуы мүмкін.
Телофаза	Телофаза грекше «тело» - аяқталуы дегенді білдіреді. Митоздың соңғы фазасы. Хромосомалардың қозғалуы аяқталады да, әрбір жас клетканың полюсіндегі хромосомалардың айналасынан ядро қабығы түзіледі. Хромосомалар деспиральданып (қайта ширатылып), жіңішке жіпшелерге айналады да, көрінбей қалады. Ядрошық пайда болып, ядро қабығы түзілуімен аналық клетканың барлық құрамы екіге бөлінеді, нәтижесінде екі жас (сіңлілі) клеткалар пайда болады. Митоздың телофазасы цитокинезбен аяқталады. Клетка цитоплазмасының екіге бөлінуін цитокинез деп атайды. Телофазаның ерте кезеңінде екі сіңлілі ядроның арасында микротүтіктерден тұратын фрагмопласт деп аталатын бөшке тәрізді жіпшелер жүйесі қалыптасады. Гольджи аппаратынан пектинді заттардан тұратын көпіршіктер бөлінеді, олар фрагмопласттың экваторлық жазықтығына жиналады. Көпіршіктер жиналып бірігеді де, клетка пластинкасын түзеді. Клеткалық пластинка бөлініп жатқан клетканың қабығын түзгенге дейін өсе береді. Аналық клетканың екі сіңлілі клеткаларға бөлінуі осымен аяқталады. Митоздың биологиялық маңызы түзілген екі клетка бір-бірімен және аналық клеткамен генетикалық эквивалентті болады. Мұның себебін былай түсіндіруге болады: митоздың анафаза кезеңінде әрбір хромосоманың центромералары ажырап, екі хроматидке бөлінуі нәтижесінде клетканың полюстеріне хроматидтер тең ажырайды. Осының нәтижесінде жаңадан түзілген екі жас клетканың екеуі де теңбе-тең аналық клеткадағыдай генетикалық материалға ие болады.

4. Митоздың биологиялық рөлі неде? Қорытынды жаса.

Қорытынды:Митоздың биологиялық маңызы түзілген екі клетка бір-бірімен және аналық клеткамен генетикалық эквивалентті болады. Мұның себебін былай түсіндіруге болады: митоздың анафаза кезеңінде әрбір хромосоманың центромералары ажырап, екі хроматидке бөлінуі нәтижесінде клетканың полюстеріне хроматидтер тең ажырайды. Осының нәтижесінде жаңадан түзілген екі жас клетканың екеуі де теңбе-тең аналық клеткадағыдай генетикалық материалға ие болады.

Генетикалық ақпараттың дәл көшірілуі басқа ғылымдардың теориялық мәселелерін шешуде, әсіресе биотехнологиялық әдістердің көмегімен өсімдіктің жекелеген соматикалық клеткасынан қалыпты өсімдікті өсіруде кеңінен қолдануға мүмкіндік береді.

Зертханалық жұмыс № 5

Тақырып: Жыныс жасушалары құрылысы. Гүлді өсімдіктердің тозаңқабындағы мейоз.

Жұмыстың мақсаты:жыныс жасушаларының құрылысындағы ерекшеліктерді анықтау. Препараттардан өсімдіктердегі жыныс жасушалары қалыптасуындағы тұқымқуалаушылық материалдардың(хромосоманың) бөлінуімен танысу.

Құрал-жабдықтар:Лалагүлдердің немесе лалагүлтұқымдастардың жас тозаңқаптары. Традесканцияның жас тозаңқаптары/фиксацияланған немесе табиғи(свежие)/. Микроскоп, микропрепараттар:«Адам сперматозоиды» және «Адам жұмыртқажасушасы», жабын және заттық шынылар, сапты ине, пинцеттер. Бинокулярлы немесе штативті лупа, спиртшам, сүзгі қағаз, ацетокармин – бояғышы.

Жұмыс барысы:

Тапсырма 1: Адам жұмытрқа жасушасының микропрепаратын микроскоппен қарап, пішіні мен өлшеміне назар аудар. Дәптерге суретін сал.

Тапсырма 2: Суретте жасуша мембранасын, бүрлерді, ядро, цитоплазма қабатын және жасуша қосындыларын белгілеп көрсет.

Тапсырма 3: Адам сперматозоидының микропрепаратын микроскоппен қарап, пішіні мен өлшеміне назар аудару. Дәптерге суретін сал.

Тапсырма 4: Суретте жасуша қабықшасын, лизосома, центриоль, құйрық жібін, цитоплазмасын белгілеп көрсет.

Тапсырма 5: Жыныс жасушаларының құрылыс ерекшеліктернің атқаратын қызметтеріне байланысты екендігін дәлелдейтін қорытынды жаз.

Тапсырма 6: Салыстырмалық кестені толтыру.

1. Жыныс жасушаларының биологиялық рөлі неде? Қорытынды жаса.

Зертханалық жұмыс № 6

Тақырып: Қолдан сұрыптау нәтижесін талдау

Мақсаты:қолдан сұрыптауда қойған мақсатты жүзеге асыру нәтижесіндегі өсімдік іріктемелерінің ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау.

Құрал-жабдықтар: алма, алмұрттың әртүрлі іріктемелернің муляждары, әртүрлі жануарлардың қолтұқымдарының және өсімдік іріктемелерінің иллюстрациялары.

Гипотеза: Алма іріктемелеріне қарап,айырмашылықтарын анықтау, жабайы алма және тағыда алмалардың іріктемелерін салыстыра отырып, көлемін, дәмін анықтау. Алмалардың неліктен өзгеше екенін дәлелдеу.

Жұмыстың барысы:

1. Берілген алма іріктемелерін қарап, жабайы алмамен салыстырып, ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау.

2. Кесте толтыру.

3. Айырмашылықтардың себебін түсіндіріп, қорытынды жаса.

Қорытынды: Алмалардың әр түрлілігі сыртқы факторға, сыртқы түсінің өзгешілігі табиғат жағдайына байланысты. Алмалардың дәмінің әртүрлілігі пісу уақытына байланысты. _____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Зертханалық жұмыс № 7

Тақырыбы: Ағзалардың қоршаған ортаға бейімделуі

Мақсаты: мекен ортасына байланысты бейімделушілік белгілердің пайда болу механизімінің салыстырмалы сипатта болуы, бейімделушілік-табиғи сұрыпталудың нәтижесі екендігі жайлы қорытынды жасау.

Құрал - жабдықтар: бунақденелілер коллекциясы, құстар мен сүтқоректілердің чучеласы, кабинеттегі бөлме өімдіктері, өсімдіктердің кеппешөптері, әр түрлі ортада мекен ететін жануарлардың суреттері, дәптер, қалам, қарындаш, сызғыш.

Жұмыс барысы:

1. Өсімдіктердің кеппешөптерімен танысу.
2. Әр үлгінің мекен ортасын анықта.
3. Мекен ортасына тән бейімделу белгілерін сипатта.
4. Кестені толтыр.

Аталған бейімделушілік белгілер қалай пайда болған және не себепті салыстырмалы сипатта? Қорытынды жаса.

5. Кеппешөптерден келесі өсімдіктердің сыртқы құрылысын салыстыр:

а) жануарлар жемейтін: күйдіргіш қалақай, тікенекті долана, сібір балдырғаны.

б) ерте гүлдейтін: мамыр інжугүлі, қаз пияз, чистяк.

6. Нәтижесін кестеге жаз.

Кесте «Өсімдіктердің ерекшелік белгілері»:

Тапсырманы орындауда анықта:

А). Құрылысындағы қандай ерекшелік белгілер бірінші топтағы өсімдіктерді жануарлардың жеуінен қорғайды, екінші топтағы өсімдіктерді ерте гүлдеуге бейімдейді.

Б). Құрылысындағы бейімделушілік белгілер қандай факторлармен байланысты екенін анықта.

Экологиялық факторларға байланысты( ауа райы,топырқ)

Абиотикалық факторларға байланысты (климаттық, химиялық,физикалық факторлар)

Биотикалық факторларға (фитогендік,зоогендік,микробиогендік)

7. Берілген ағзалармен танысып, кестені толтырғаннан кейін, бейімделушілік белгілердің пайда болуына себепші эволюцияның қозғаушы күштердің механизмі жайлы жалпы қорытынды жаса.

4. Бейімделушіліктің мысалдарын сипаттарымен сәйкестендір.

5. Камбала :Камбала тәрізділердің денесі екі бүйірінен өте қысыңқы сүйір болады. Көзі басының екі бүйіріне немесе оның бір бүйіріне ғана орналасқан. Торсылдағы болмайды. Су түбінде тіршілік ететін балық, сондықтан бір бүйірімен жайлап жүзеді. Денесінің үстіңгі беті әр түсті пигментті болады да, ал астыңғы жақ беті әрқашанда ақ түсті болады. камбалабалықтарының су түбіне бейімделіп, жалпак пішіндінді болуы — идиоадаптация (аллогенез) мысалдарына жатады .

КөртышКөртышқан. Ол тіршілігін жер қазып, жер астында өткізеді. Сондықтан осындай тіршілік жағдайына қарай өте жақсы икемделген. Атап айтқанда, оның алдыңғы аяқтары жер қазуға икемделіп төмен қарай иілген және екі жағына қарай қайырылған. Жер қазуға бейім өткір тырнақтары да бар. Жер қазу әрекетіне сәйкес аяқтарының сүйектері де имиіп, қазу мүмкіншілігін арттырады. Ал саусақтары болса бір-бірімен тері жарғақпен қосылған. Сөйтіп, тіршілік орталығының әсерінен көртышқанның алдыңғы аяқтары жалпақ қалақша немесе күрекше сияқты болады. Дене құрылысының осындай болуы көртышқанның эволюциялық тарихи дамуына байланысты. Көртышқанның мойны жеке бейнеленбей қысқарып басымен денесі қосылып кеткен. Ал денесінің алдыңғы жағы сүйір конус пішіндес болады. Мұндай дене пішіні жер астында тар індерде жүргенді жеңілдетеді. Көртышқан алдына қарай және кейін шегініп те жақсы жүре алады. Оған жүні кедергі жасамайды, өйткені оның жүні қысқа және өте жұмсақ алға және артқа қарай да жығылады. Көртышқанның қатты қабықты насекомдарды жейтін үшкір жіңішке шошақ тістері болады. Оның азу тіс пен алдыңғы тістерінің бір-бірімен айырмасы аз. Көртышқан жер астында көрінбей жатады. Бірақ иіс сезімі жақсы жетілген. қан :

Тоқылдақтың басы өткір қашау тәрізді мықты тұмсығы ағаш діңін ұрғылап ,қалың қабықтың астыңғы бунақденелілердің дернәсілдерін тілімен алып жеуге бейімделген.Қорек аулау тәсіліне қарай аяғының саусақтары өзгеріске ұшыраған өткір саусақтары қорегін бүріп ұстауға ,ағаш діңін еркін ұстауға екі саусағы алға екеуі артқа қарай бағытталып орналасқан.

Шұбалшан жауынқұрты шұбалшаң – азқылтанды құрттардың бірнеше тұқымдасын біріктіретін үлкен топ. Бұлар көбінде топырақ астында тіршілік ететін ірі құрттар. Тропиктік жерлерде кездесетін кейбір жауын құртының ұзындығы 2,5 м-ге жетеді. Жаңбыр ұзақ жауып індері суға толып кеткенде, топырақ бетіне шығып жорғалап жүретіндіктен жауын құрты аталған.

Қорытынды:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Зертханалық жұмыс № 8

Тақырыбы: Өсімдіктер мен жануарлардың эволюциясындағы ароморфоздар мен идиоадаптацияларды анықтау

Мақсаты: Өсімдіктер ароморфоздар мен идиоадаптацияларды анықтау

Құрал-жабдықтар:өсімдік кеппешөптері, желілердің чучеласы(балықтар, қосмекенділер, жорғалаушылар, құстар, сүтқоректілер), бунақденелердің коллекциясы, паразит құрттардың ылғалды препараттары, мүктер, қырықбуындар, қырықжапырақтар.

Жұмыс барысы:

1. Өсімдіктердің кеппешөптерімен танысу.

2. Берілген үлгілердің ароморфоздарын анықта. Кестені толтыр.

1. Балықтар мен қосмекенділердің қаңқасын(қанайналу жүйесін) салыстыр.

2. Омыртқалы жануарлардың қаңқасы құрылысындағы ароморфты белгілерді анықта. Кестеге жаз.

1. Коллекцияны қарап, бунақденелілердегі әртүрлі идиоадаптацияларды анықта және дәптерге жаз.

2. Берілген үлгілердің идиоадаптациияларын анықта. Кестені толтыр.

1. Ароморфоз және идиоадаптацияның эволюциядағы маңызы қандай? Қорытынды жаса.

Қорытынды:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Зертханалық жұмыс № 9

Тақырыбы: Тірі жасушалардағы ферменттердің катализдік активтілігі

Мақсаты: тірі жасушалардағы нәруыздардың катализдік қызметін тәжірибелер арқылы анықтап, ферменттердің рөлін тәжірибе қорытындысында түсіндіру.

Құрал-жабдықтар: піскен және шикі картоп, піскен және шикі бауыр, элодея(басқа өсімдік) жапырағы, 3% -сутегінің асқын тотығы(Н2О2), сынауықтар, пинцет, құм, үккі мен үккіш (ступка и пестик), дәптер, қалам, қарындаш, сызғыш.

Жұмыс барысы:

1. Бес сынауық әзірлеп, біріншісіне құм, екіншіге- шикі картоп, үшіншіге- піскен картоп, төртіншіге – шикі ет, бесіншіге – піскен ет салып, әрқайсысына сутегінің асқан тотығын тамызу . Әр сынауықтағы өзгерістерді бақыла.

2. Үккіде(Ступка) піскен картопты аздаған құм қосып ұнтақтау. Ұнтақталған картопты сынауыққа салып, сутегінің асқын тотығын қосу. Ұнтақталған және кесек өсімдік ұлпасындағы реакция активтілігін салыстыр.

3. Кестеге әр ұлпаның активтілігін толтыр.

4. Алынған нәтижені түсіндір. Сұрақтарға жауап бер:

Ответьте на вопросы:

1. В каких пробирках проявилась активность фермента каталазы? Объясните, почему.

Активность проявилась в 1,3 пробирках, т.к. в них были сырые продукты содержащие белки. А в остальных пробирках были продукты с разрушенным в процессе варки белком и реакция не проявилась. Поэтому организмом лучше усваиваются продукты содержащие белок.

2. Как проявляется активность фермента в живых и мёртвых тканях? Объясните наблюдаемое явление.

В мертвых тканях активность ферментов отсутствует, т.к. белок в них был разрушен при варке. А в живых тканях при взаимодействии с перекисью водорода выделялся кислород а белок расщепляясь до первичной структуры превращался в пену.

3. Как влияет измельчение ткани на активность фермента в живых тканях растений и животных?

При измельчении живой ткани реакция проходит быстрее, т.к. площадь соприкосновения белка и перекиси водорода увеличивается

4. Как бы вы предложили измерить скорость разложения пероксида водорода?

v=kc(a)c(b)

где v является скоростью химической реакции

k – константа скорости

с – изменение концентрации

5. Как вы считаете, все ли живые организмы содержат фермент каталазу, обеспечивающий разложение пероксида водорода? Ответ обоснуйте.

Так как это фермент класса оксидоредуктаз, то он катализирует разложение токсичного для живых клеток пероксида водорода на воду и кислород. Содержится в лизосомах. Можно сделать вывод, что содержится во всех клетках живых организмов.

Объясните свои наблюдения. Сформулируйте вывод.

Вывод:белок содержится только в живых продуктах, а в варенных продуктах белок разрушен, поэтому никакой реакции с ними не происходит. Если же измельчить продукты, то реакция будет проходить быстрее.

Бақылау

3% -сутегінің асқын тотығы(Н2О2) және шикі картоп Көмірқышқыл газы бөлінеді ал нәруыз молекулалары қарапайым мономерлерге дейін ыдырайды көбікке айналады

3% -сутегінің асқын тотығы(Н2О2) және піскен картоп Реакция байқалмайды.картоп піскен кезде нәруыз молекулалары денатурацияға ұшырайды

3% -сутегінің асқын тотығы(Н2О2) және шикі ет(бауыр) Көмірқышқыл газы бөлінеді ал нәруыз молекулалары қарапайым мономерлерге дейін ыдырайды көбікке айналады,ет ағарады

3% -сутегінің асқын тотығы(Н2О2)піскен ет(бауыр) Реакция байқалмайды

Сұрақтарға жауап бер:

1. Қай сынауықтарда каталаза ферменті активтілігі байқалды? Неге, түсіндір.

1-3 сынауықтарда ферменттің активтілігі байқалды.Бұл сынауықтарда шикі және піспеген заттар болды.Ал қалған екі сынауықта реакция байқалмады.

2. Ферменттің активтілігі тірі жасушалар мен өлі жасушаларда қалай байқалады?

Ферменттің активтілігі өлі жасушаларда байқалмайды.

3. Ферменттің ұнтақталған өсімдік немесе жануарлар ұлпаларынадағы активтілігі

4. Сутегінің асқын тотығының(Н2О2) ыдырауының жылдамдығын өлшеуге арналған ұсыныс жаса. V – kc( a ) c ( b)

V- химиялық реакцияның жылдамдығы

K –константа жылдамдығы

С –концентрация өзгерісі

5. Сіздің ойыңызша сутегінің асқын тотығын(Н2О2) ыдырататын каталаза ферменті барлық тірі ағзаларда бар ма? Жауабыңды дәлелде.

Оксидоредуктаза ферменттер тобына жатқандықтан ол тірі жасушаларды суттегінің асқын тотығын су мен көмірқышқылгазына дейін ыдыратады. Лизосомаларда болады. Барлық тірі организмдердің жасушаларында болады. Бұл фермент

Бақылау нәтижелерін түсіндір. Қорытынды жаса.

Қорытынды:

Зертханалық жұмыс № 10

Тақырыбы: Ағзалардың жыныссыз көбеюі

Мақсаты: жасушалардың митоздық бөліну сатыларының ерекшеліктерін анықтау.

Құрал-жабдықтар:өсімдіктер және өсімдіктердің кеппешөптері, құлпынай, пияз, традесканция, фиалка, картоп, георгин, әртүрлі өсімдіктер иллюстрациясы.

Гипотеза: Ферменттер реакциялардың катализаторы. Өсімдік жасушаларында пероксидаза ферменті бар екені белгілі, ол сутегінің асқын тотығын оттегі мен суға дейін ыдыратады:

пероксидаза

2 H₂O₂ 2 H₂O + O₂

Өсімдіктер мен жануарлардың тірі ұлпаларына сутегінің асқын тотығын құйғанда ақ түсті көпіршіктің бөлінуін көруге болады.

Жұмыс барысы:

1. Піскен және шикі картоп кесінділеріне сутегінің асқын тотығын(H₂O₂) құйғанда не болатынын тексер. Ол үшін піскен және шикі картоп кесінділеріне бірдей мөлшерде сутегінің асқын тотығын(H₂O₂)құй. Нәтижесін сипатта және түсіндір.

2. Шикі және піскен ет кесінділеріне 2мл.Н₂О₂ құйып, нәтижесін сипаттап түсіндір.

3.Бақылау нәтижелерін кестеге жаз.

4. Реакция теңдеуін құр.

5. Жауабын дайында.

6. Бақылауға түсініктеме бер

Зерттеу нәтижесі: ……………………………………………………………………………….

Қорытынды: Картоп пен етті пісіргенде каталаза ферменті-нәруыз денатурацияға ұшыраған және 3-нәруыздық құрылымның өзгеруі ферменттің белсенді орталығын бұзған.

Шикі картоп пен шикі етке Н₂О₂ әсерінен оттектің бөлінуі ферментті–нәруыз каталазаның катализаторлық қызметін көрсетеді.

2Н₂О₂= 2Н₂О+О₂

Ферменттер – тірі табиғаттың катализаторы. Катализатор дегеніміз не?

(химиялық реакцияның өтуін тездетеді, өзі реакция кезінде өзгеріске түспейді)

Зертханалық жұмыс № 11

Тақырыбы: Вариациялық қатар және вариациялық қисық сызық құру

Мақсаты: модификациялық өзгергіштік заңдылықтарымен таныса отырып, вариациялық қатар және вариациялық қисық сызық құру әдісімен танысу.

Құрал-жабдықтар: оқушылардың антропометрикалық мәліметтері ( шамамен10-25: ұлдар мен қыздардың бойы, емен, терек, шие(немесе басқа өсімдіктердің) жапырағы, үрмебұршақтың тұқымы (20 – 30 дана), қарындаш, қалам, дәптер, сызғыш.

Жұмыстың барысы:

1. Үрмебұршақтың тұқымының(20 – 30 дана) ұзындығын өлше;
2. Вариациялық қатар құру, ондағы V – тұқымның ұзындығы, Р – кездесу жиілігі. Кесте толтыр.

3. Вариациялық қисық сызық құру. Қисық сызықта ең жоғарғы нүктесін белгіле.

P

4. Сыныптастарыңның, достарыңның бойын.

5. Алынған мәліметтерді дәптерге жаз.

6. Бойының ұзындығы бірдей оқушылардың санына анықта.

7. 2-кестені толтыру.

8. Өзгергіштіктің графикалық бейнесін көрсететін вариациялық қисық сызық құр. Горизонталь сызықта оқушылардың бойының ұзындығы, ал вертикаль сызықта – бойы бірдей оқушылардың саны.

9. Орташа көрсеткішті f = n / N формуласы арқылы анықтау: f – кездесу жиілігі, n – бойлары бірдей оқушалар саны, N – сыныптағы оқушылардың жалпы саны.

10. Қорытынды жаса.

Кесте «Зерттеу нәтижесі»:

11. Кез келген өсімдіктің 20 дана жапырағының ұзындығын өлшеп, мәліметтерін жаз.

12. Қарастырылатын белгі бойынша ұқсас дарақтар саны.

13. Вариациялық қатар құру – алынған мәліметтерді кестеге толтыру, бірінші жолға жекелеген белгілер(v), ал екінші жолға – әр белгінің кездесу жиілігі (р)