 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Сапа менеджменті принциптері
Ф. 7.03-20
Сарсенбай С.Ө., Тулекбаева А.К., Ешанкулов А.А., Нуридинова А.Е.
«Сапа менеджмент жүйесі» пәнінен ОҚУ ҚҰРАЛЫ
ШЫМКЕНТ, 2016 ж
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті
«Стандарттау және сертификаттау» кафедрасы
Сарсенбай С.Ө., Тулекбаева А.К., Ешанкулов А.А., Нуридинова А.Е.
САПА МЕНЕДЖМЕНТ ЖҮЙЕСІ пәнінен ОҚУ ҚҰРАЛЫ
5В073200 - «Стандарттау, сертификаттау және метрология» мамандығының студенттері үшін
Шымкент, 2016 УДК 389.6 (574)
Сарсенбай С.Ө., Тулекбаева А.К., Ешанкулов А.А., Нуридинова А.Е. «Сапа менеджмент жүйесі» пәнінен оқу құралы. -Шымкент: М.ӘУЕЗОВ атындағы ОҚМУ, 2016 ж. _107_бет
ISBN ______________ (номері)
Оқу құралы «Сапа менеджмент жүйесі» пәнінің типтік бағдарламасының тәртібі және оқу жоспарының талаптарына сәйкес құрылған, курстағы дәріс бойынша барлық қажетті мәліметтер қарастырылған. «Сапа менеджмент жүйесі» пәні еліміздегі сапа менеджмент жүйесінің негізгі элементтерін, даму перспективаларын, басқару элементтерін, принциптерін, өнімді бағалауда сапаның қолданылып жүрген жүйелерін талдауды, СМЖ әзірлеуді қалай жүргізу керектігін, СМЖ ендіру кезіндегі шешімдер әзірлеу және қабылдау жайлы мәселелерді қарастырады.
Оқу құралы 5В073200 - «Стандарттау, сертификаттау және метрология» мамандығының студенттеріне арналған
Рецензенттер: Бекибаев Н.С.. – т.ғ.д., М.Әуезов ат. ОҚМУ «С және С» кафедрасының профессоры Ортаев А.Е.. – х.ғ.к., М.Әуезов ат. ОҚМУ «С және С» кафедрасының доценті
«Стандарттау және сертификаттау» кафедрасының мәжілісінде талқыланған» (хаттама №7 « 24 » _02__2016 ж.).
«Механика және мұнайгаз ісі» факультетінің әдістемелік кеңесімен талқыланған және ұсынылған» (хаттама № « __ » ___ 2016 ж.).
Оқу құралын баспаға М.Әуезов атындағы ОҚМУ Оқу-әдістемелік кеңесі ұсынған хаттама №___ «___»_______2016 ж.
ISBN номері © М.Ауезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік университеті Мазмұны
Кіріспе Пәннің мақсатары мен міндеттері; пәннің құрылымдық-логикалық сұлбасы, оның жоғары математика, информатика, жүйелер және автореттеу, метрология, стандарттау және сертификаттау, өнім сапасын бақылау мен басқарудың статистикалық әдістері, өндірісті метрологиялық қамтамасыз ету сияқты пәндермен байланысты; пән аралық байланыстар, атап айтқанда: сапа менеджменті жүйесінің квалеметрия және сапаны басқару сияқты пәнмен байланысты. Сапа туралы ойлау эволюциясы: сапаны тексеру, сынау, бақылау, вапаны қамтамасыз ету жүйелері, сапа экономикасы, сынау, бақылау, сапаны қамтамасыз ету жүйелері, сапа экономикасы, сынау, бақылау, сапаны қамтамасыз ету жүйелері, сапа экономикасы, сапаны басқару әдістері мен құралдары, сапаны жалпыға ортақ басқару (ТQМ), сапа менеджменті жүйелерінің негізгі ережелері; негізгі терминдер мен анықтамалар: сапа, сапа саясатының тұжырымдамасы, процесс тұжырымдамасы, сұраныстар мен күтулер, үнемі жетілдіруге ұмтылудан Деминг сапа жүйесінің философиясы, үнемі жақсарту, стратегияны таңдау; менеджмент, ұйымдастыру, ұйымдастыру құрылымы, процесс, өнім, сипаттамалар, сәйкестіктер, құжаттама, бағалау, сыртқы және ішкі аудит, процестер мен өлшемдер сапасы, сапа менеджментінің қазіргі циклі, кезендердің жүйелігі. Өнім сапасына әсер ететін факторлар. Жүйелі ыңғайдың пайда болуы. Сапа жүйелері: БИП, КАНАРСПИ, НОРМ, КСУКП жетістіктері мен кемшіліктері.
І САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ТҮРЛЕРІНІҢ ЭВОЛЮЦИЯСЫ
Сапаны басқару сапаға қойылатын талаптарды қанағаттандыру үшін пайдаланылатын әдістер мен қызметтер. Сапаны басқару процесі мен сапа ілмегінің белгілі бір сатысында қанағаттандырылмаған қызмет ету себептерін жоюға бірдей бағытталған әдістер мен шапшаң сипаттағы қызмет түрлерін қамтиды. Сапаны басқарудың қазіргі заманғы концепцияларына СМЖ, TQM, TQC, CWQC, ИСО негізгі түрлері жатады. TQC- деңгейі жоғары экономикалық тиімді және тұтынушының талаптарын толық қанағаттандыратын өнімдер мен қызметтерді қалыптастыру, қолдау және жақсартуды ұйымдастыру кезінде адамдардың әр түрлі топтарының үйлескен әрекеттері қамтамасыз ететін тиімді жүйе. CWQC- жүйесі фирманың әр бір бөлімінде әрбір қызметкердің сапаны басқаруды іс жүзінде оқып игеруін және оған қатысуын қамтиды. Бұл жүйе TQC жүйесіне қатысты кезеңдерді өзінің құрамына ендіреді. TQM- бұл кәсіпорын қызметінің барлық шеңберінде барлық деңгейдегі қызметкерлер мен басшылықтың қатысуымен және техникалық мүмкіншіліктерді ұтымды пайдалану кезінде зерттеулер мен жасап дайындаудан бастап сатудан кейінгі қызмет көрсетуге дейін сапаны басқару жүйелері мен әдістерін әр жақты бағытталған және тиімді үйлестірілген пайдалануды қарастыратын тұжырымдама. TQM- бұл теориялық пән емес, үш құрамдас бөліктен тұратын сапаны арттыру процесін басқару технологиясы: Түбірлік жүйе талдау және зерттеу үшін қолданылатын әдістер мен құралдар. Бұл әдістерде бақылау статистикалық ыңғайға, белгілі математикалық аппараттарға негізделген, сол себептен барлық кәсіпорындарда пайдаланылады. Техникалық қамтамасыздандыру жүйесі. Бұл қызметкерлерді осы құралдарды және оларды дұрыс пайдалану жолдарын үйретуді қамтамасыз ететін тәсілдер мен бағдарламалар. Бұл жүйе әр бір кәсіпорынның орналасқан елінің ерекшеліктерін белгілейді, осы елдің ұлттық мәдениетімен және дәстүрімен байланысты. Сапаны жалпы басқаруды жетілдіру және даму жүйесі әр ел үшін өте ерекше болып табылады, оған ұлттық ерекшеліктер, экономикалық заңнамалар өте қатты әсер етеді. СМЖ- бұл тікелей немеске жанама ықпал ететін компания қызметінің аспектісін басқару жүйесі. СМЖ- ИСО халықаралық ұйымының стандартарының формулаларымен жасалнады. СМЖ-ны құру үшін өнеркәсіп басшысының стратегиялық шешімі қажет, себебі бұл өнеркәсіпті басқаруда және жұмыстарды ұйымдастыруда маңызды ықпал етеді. СМЖ басқарушы жүйе, яғни бұл жүйені кәсіпорын басшысы мен кәсіпорын менеджменті ішкі басқару тапсырмаларын шешуде қолданады. Ол сол кәсіпорынға сай ұйымдасу структурасы, әдістемесі, ресурсы және процесі болуы керек. СМЖ бұл басқа кәсіпорынға тәуелді емес және өзгеріске ұшырамайды. СМЖ кәсіпорынды басқару жүйесінің бір бөлігі, ол сол кәсіпорында жасалнып, кәсіпорынның өз ішінде өсуі, дамуы керек. СМЖ жүйесін мұқият ойлап, жоспарлы түрде ұйымдасып дайындау керек. СМЖ жүйесінің қазіргі таңдағы басты принципі тұрақты жақсару, сонымен қатар сапа негізіндегі басқаруға философиялық көзқарасы. Талаптардың орындалуының қабілеттілік әрекетінің жоғарлауының қайтымдылығы тұрғысында түсіндіріледі. Жақсару әрекеті: Қалыптасқан жағдайды бағалау және анализдеу Жақсартудың мақсаты және анықтау сферасы Қойылған мақсатқа жету шешімін табу және оның ішінде оптималдысын таңдау Таңдалынған шешімді орындау Таңдалынған шешім орындағаннан кейін оны бағалау және анализдеу. Процесті және процедурадағы өзгерістерді әзірлеу Бұл принциптерді іске асырудың басты объектісі болып барлық бөлек процестің жиынтығы болуы керек. Іске асыру жетістіктері басқа принципті қолдану болады. Ол сапа менеджменті жұмыскерлерді еліктіру. Олар үшін менеджмент өндірісінде барлық жағдайлар жасалнуы керек. Сапа менеджмент жүйесін ендіру ерекшеліктері мен мақсаттары - қызығушы жақтардың қажеттіктерін есепке ала отырып ұйымның нәтижелілігі мен тиімділігін үнемі жақсарту; - кез келген жағдайда өнімнің сапалы шығуына ұмтылыс жасау; - өндірісте өнім сапасына ұдайы жақсартуды қамтамасыз ету; - алдыңғы жыл көрсеткіштеріне қатынасы бойынша өнімнің деңгейін қадағалау; - өнім шығаруда ұйымның нәтижелілігі мен тиімділігін үнемі жақсарту үшін әзірленген менеджмент жүйесін үнемі жұмысшы қалыпта ұстау;
1.1 Өнім сапасына әсер ететін факторлар. Жүйелі ыңғайдың пайда болуы Өнімнің сапасы мен олардың қауіпсіздігі тікелей адам өмірі мен денсаулығына әсер етеді. Соңғы жылдары өнім түрлері аса маңызда көбейді және олардың сапасы да жоғарылады сапаның ассортименті мен олардың сапасы сұранысқа жауап беретін болуы керек және бағасы қол жететіндей болуы қажет. Өнім сапасының деңгейін – еңбек құралының, материалының және дайындау технологиясының сапасына қойылатын талаптар арқылы анықталады. Сапаның деңгейі жоғары болуы тек – қана сұранысты ғана қанағаттандырып қоймай, кәсіпорынның әрі – қарай жұмыс жасауын қамтамасыз етеді. Сапа – товардың бәсекеге шыдамдылығын қамтамасыз етеді (конкурентоспособность). Олар өнімнің техникалық деңгейінен және функционалдық, эстетикалық, эргономикалық, экологиялық құрамы бойынша сипатталатын тұтынушы үшін товардың қажеттілігі бойынша анықталады. Сапаның жоғарлығы сұраныс пен пайданы көбейтеді. Жоғары сапалы өнім алу үшін сәйкес әр түрлі факторлар әсер ететін жоғары деңгейдегі өндіріс қажет.
1.1-кесте
Машиналардың сапасының төмен болуы өндірісте шығындар көбейеді. Мысалы ауыл шаруашылығындағы машиналар ескі болса (комбайн, машина, трактор) олардың сенімділігі төмендеп, қайта – қайта жөндеу жүргізіп, осы машиналарды бастапқы бағасын арттырады, ал ол шығынға әкеп соғады. Жоғары сапалы өнімді қамтамасыз ету үшін келесі факторларды есепке алу керек. Мысалы ауыл шаруашылығы өнімнің сапасы, ауа райына да байланысты. Қызмет көрсету барысында (дәнді егу) оларды уақытылы суғаруы, дәрі - дәрмек беру. Сапаны қамтамасыз ету өндірістік процесте дәнді тазалау, дайындау, дұрыс сақтау. Осылардың бәрі сапаға әсер етеді.
1.2 Сапа жүйелері: БИП, СБТ, КАНАРСПИ, НОРМ, КСУКП. Жетістіктері мен кемшіліктері
1950 жылдары Саратовтық жүйені ұйымдастыру дамыды. Ол БИП жүйесі. БИП - жүйесі негізіне орындаушы еңбегінің өзіндік бақылауы жүргізілді. Орындаушы дайындалған өнімнің сапасына жауап берді, яғни өнімді ақаусыз дайындау жүйесі деп аталды. Бұл жүйенің мақсаты өндірісте қолайлы жағдай туғызу, техникалық құжаттамадан ауытқусыз жұмыс өнімдерін дайындауды қамтамасыздандыру. ОТК ұсынған және жұмысшы дайындаған жалпы партия саны еңбек сапасын сандық бағалауда қолданды, партия саны прценттік қатынаста есептелінді, партия бірінші көрсеткіштерден ақ қабылданды. Өндірістік жүйеге БИПті ендіру мыналарға мүмкіндік берді: технологиялық тәртіп және технологиялық операциялар қатаң орындалуы қамтамасыздандырылды, сапалы еңбек нітижесін алу үшін бірінші буында басшылықтың және жұмысшылардың жеке жауапкершілігін көтеру, еңбек сапасын жақсарту үшін жұмысшыларды моралды және материалды ынталандыру; өнім сапасын жоғарлатуда кең қадамдар жасау үшін алғы шарттар дайындау. Онымен қоса БИП жүйесі негізгі өндірістің тек қана жұмысшы цехтарына кеңінен таралдып, әсер ету шеңбері аз болды. Бұл жүйе кері факторлардың әртүрлілігі және кәсіпорын шығаратын өнім сапасына әсер етудің әртүрлі дәрежесін ескермейтін « ақау бар- ақау жоқ» принципі бойынша іске асты. Сонымен қатар бұл жүйе бір кәсіпорын шеңберінде шектеліп, бұйым сапасы олардың жұмысқа пайдалану және тұтыну салаларын ескермейтін статистикалық мәнде болды. БИП ң негізгі принциптері ақаусыз еңбек жүйесінің негіздеріне жатады. Оның мақсаты өнім сапасын жоғарлатуы қамтамасыздандыру, сенімділігі және ұзақ өмір шеңдігі. ББССР (бірінші бұйымның сапа сенімділік ресурсы) жүйесі машина құрылыс өндірісінде бірінші болып жасалынды және 1957- 1958 жылдары Горькии қаласында ендірілді. Бұл жүйеде өндірісте технолог жұмысшылар және сапаны басқару жұмысшылары техникалық дайындауды жақсарту үшін бұйым сенімділігін жоғарлату негіз болды. ББССР - жүйесі өз кезеңіндегі үздік жүйенің бірі. Мұнда инженер технолог және ұжымдық ұйымдастыру шаралар жиынтығын құрады. Бірінші өндірістік үлгіде ақ ол өнімнің жоғарғы сапалығымен сенімділігін қамтамасыз етті. Эксплуатациялау, жобалау және зерттеу барысында көптеген жұмыс түрлері қамтылды және ол ББССР жүйесінің сипаттамасы болып табылды. Зерттеу және жобалау барысындағы тәжірибелі үлгі дайындауда көп көңіл қабыл алмау мен жойылу және өндірістік период себептерін анықтауға бөлінді. Бұл тапсырманы шешуге зерттеу және экспрементальды базаны дамыту, унификациялық коэффициентті жоғарлату, модельдеу және макеттеу әдістерін кеңінен қолдану, сынауды жылдамдату, соны мен қатар өндірісті технологиялық дайындау процесінде өнімді конструкторлық технологиялық өңдеу есептелінді. ББССР - дің мінездемелік ерекшеліктері; - өнімнің жиынтық сапалылыгын қамтамасыз ету. - мекемеде конструкторлық, технологиялық және сынайтын қызметтің дамуы. -ұйымдық жұмыстың обьективті және уақытылы ақпарат шығарудың спа өнімі. - Бұйым сапасын төмендететін себептерді анықтауға өндірісті дайындау және интенсивті кезеңді қолдану. - Процесте сериялы үлгіні шығарарда конструкциялық технологиялық жұмыстарды жүргізу. - Эксплуатациялау кезінде бұйым құрылымын шыңдау мен жоғарлату технологиялық деңгейін көтеру. ББССРқазірде кең қолданыс табуда. Сапаны жақсартудың барлық назары өнімнің өмірлік циклы жүйесінде дамыды. Бірінші болып Ярославск мотор заводында 1960 жылыМАҒЖҮ қолданылды. Жүйенің мақсаты шығарылған двигательдердің ұзақөмірлігін және сенімділігін жоғарлату болып табылады. МАҒЖҮ(моторесурстарды арттыру жұмыстарын ғылыми ұйымдастыру)- жүйесінің негізіне моторесурс деңгейін жүйелі және бірізді бақылау және двигателдің бірінші күрделі жүйеге дейінгі моторесурсын шектейтін бөлшектер мен бөлшектер жиынтығынын сенімділігі мен ұзақмерзімділігін мезгіл мезгіл арттыру принциптері қойылған. Жүйеде жұмыстарды ұйымдастыру циклдік принцип бойынша құрылған. Моторесурсты арттыру бойынша әрбір жаңа цикл өндірісте моторесурстың алдын ала жоспарланған деңгейіне жеткен соң басталады және моторесурсты шектейтін бөлшектер жиынтығын анықтауды, оның нақты деңгейін анықтауды қарастырады; моторесурсты арттырудың тиімді деңгейін жоспарлау; моторесурстың жоспарланған деңгейін қамтамасыз ету бойынша инженерлік ұсыныстарды жасап дайындау және тексеру; өндірісте двигателдің жаңа ресурсын игеру бойынша конструкторлық технологиялық іс шаралардың кешенді жоспарын жасап дайындау; конструкторлық технологиялық шаралар және тәжірибе кешенді жұмыстарын жүргізу; өндірісте қол жеткен ресурстарды тұрақтандыру; жұмысқа пайдалану кезінде қол жеткен деңгейді тұрақтандыру. МАҒЖҮ жүйесін жасауда БИП жүйесінің тарауларын , ал оны жоспарлауда КАНАРСПИ жүйесінің негізгі ережелерін қамтиды. ӨСБКЖ (өнім сапасын басқарудың кешенді жүйелері) стандартқа базаланған жүйелі комплексті принципіне құрылған жұмыстар.ӨСБКЖ басқару теорисының жалпы принципіне және сол уақыттағы өнім спасы моделінің принципіне негізделген. ӨСБКЖмынадай бес формада жасалынды: Біріншіден: жүйенің ең басты мақсаты формаланды. Екіншіден: жүйенің барлық әрекеттері арнайы функцияларға топтастырылды. Үшіншіден: басқару ұйымы көп деңгейде қарастырылды: кәсіпорын, цех, қызмет, жұмыс орны деңгейлерінде. Төртіншіден: спаны техникалық ұйымдастыру үшін кәсіпорын стандарттарын негізгі жүйе ретінде қолданды. Бесіншіден: жүйені құру үшін жалпы басқару теориясының өзара қатынасын дамытуда және енгізуде қолданды. ӨСБКЖғылыми әдістемелік жұмыстың үлкен қорытындысы, ол өткен жүз жылдықтың жылдарының басына барады. Ол ВНИИС ғылыми жұмыстарын ретке келтіруде қолданылды, КСРО МЕМСТ және оның төрағасы ғ.т. д. Профессор В.В.Бойцов жұмысшыларды тікелей ұйымдастыруда және әдістемелік қолдау көрсетті. Көптеген ғалымдардың жұмыстары Украинада Львовской облысында үлкен масштабты өндірістік тәжірибеде тексерілді. Осы тәжірибеде алынған нәтижелер өнім сапасын басқарудың комплексті жүйесін құруда ЦК КПСС жылы тамыз айында арнайы шешім қабылдап енгізді. ӨСБКЖбұл өнім сапасын басқарудың бірінші жүйесі, бұл сапаны негізгі техникалық ұйымдастырудың стандарты болды. Бұл өнәм сапасын әдістемелік басқарудың принциптік жетістігінің өте маңызды жетілгендігі. Ол кәсіпорында өнім сапасын басқару жұмыстарын жүргізуді жаңа ұйымдастыру сатыларына көтерді. ӨСБКЖжұмыстарын бастауда Мемлекеттік стандарт жүйелері кәсіпорын стандарты түрінде құжат қабылданып заңдастырылды. Ол сапаны басқаруда негізгі стандарт болып қалды. Кәсіпорын стандарттары регламенттейді, дәлірке айтсақ, шығарылатын өнім сапасын жоғарлатуда жоспарлы жұмыстарды ұйымдастырады. Жоғары техникалық деңгейге жетуде атқарушы жұмысшылар және бөлімшелер тәртіпті әрекетті орнатуын және жауапкершілігін, ұзақ мерзімділігін және сенімділігін орнатады. Кәсіпорын стандарты еібек реурстарын және материалдарын үлкен тиімділік пен қолдануға мүмкіндік береді. Мына нәрсе анық болды: жүйені құру үшін жобалау жұмыстарын жүзеге асыру. Кәсіпорындарға консультативтік және әдістемелік көмек көрсету үшін арнайы ұйымдарды құру керек деген ұсыныс туды. Тез арада басқарушы әдістемелік құжат жасап шығару тиіс еді. КСРО мемлекеттік стандарттарының тапсырмасы бойынша жұмысшы рекломендациясы жасалынып, енгізілеп және кәсіпорында сапаны басқарудың комплексті жүйесі орнатылды. 70 жылдардың аяғында КСРО өндірістерінде, ЦК КПСС шешімімен келісе отырып, ӨСБКЖ жұмыстары жедел және қарқынды жүргізілді. Оған мыңдаған өнеркәсіптер қосылды. 1979-1983 жылдар аралығында басқарудың комплексті әдістемесі мәнін меңгеру жұмыстары дамыды. Бірінші нәтижелер көріне бастады. Шығарылатын өнім номенклатурасы және ассортименті тез жаңартылып тұрды, сенімділігі жоғарлады, эстетикалық сапасы жақсарды. Сонымен қоса кемшіліктерде болды. Кәсіпорын басшысының жай ғана жұмыс істеуі емес, тез арада рапортты қабылдау қалауы кемшіліктің бірден бір себебі болды. Сапаны жаңа экономикалық қарқында өсірудің жұмыстарын іздестірді. Мұның барлығы сапаны басқарудың жаңа жолдарын ашуға итермеледі. 1989 жылы МЕМСТ институттарына және оны ұйымдастырушыларына сапаны басқаруда ӨСБКЖ жүйесін ендіруде кәсіпорындарға қандай да бір көмек көрсетуге тыйым салынды. Осылайша отандық жұмыстар және басқарудан жиналған тәжірибелер талқыланылып, олардан бас тартылды. Сапаны басқару үшін қолданылған бұл жүйе 90 жылдардың аяғында қолданыстан шықты. Себебі сол уақытта сапаны басқару үшін ИСО стандарттары жариялана бастады. Бұл стандарттың бір бөлігі КСРО ға тиісті еді. 1978 жылы ойлары, принциптері, міндеттері және құрылымы едәуір тарихи ғылыми әдістемелік және практикалық қызығушылық тудыратын өнім сапасын мемлекеттік басқарудың біріңғай жүйесінің (ӨСМБ БЖ) негізгі принциптері жасалып дайындалып Мемстандартпен бекітілді. Басқарудың кешенділігі өнім спасының халықтың және халықшарушылығының қажеттілігі сәйкестігін жүйелі талдауға және өнімнің тіршілік циклын құрайтын процестердің өзара байланысын ұйымдастыруға негізделеді. Ал негізгі принциптерінің бірі техникалық, ұйымдастыру, экономикалық және әлеуметтік шараларды бір бірімен үйлестіруді қамтамасыз ететін өнімнің сапасын басқару проблемаларын шешудің кешенділігі болып табылады.
ІІ TQM (ЖАЛПЫҒА ОРТАҚ САПА МЕНЕДЖМЕНТІНІҢ) ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ЖӘНЕ МОДЕЛЬДЕРІ
Сапаны жалпы басқару(ағылшынша Total Quality Management, TQM) – барлық ұйымдық процестердің сапасын үзбей жоғарлатудың жалпы ұйымдастырушы әдісі. Total Quality Management – бұл көп жылдар бұрын Жапония мен АҚШ-та сәтті бастаған сапаны жалпы басқарудың философиясы. TQM-нің басты идеясы – компания тек өнімнің сапасын жоғарлату мақсатында ғана емес, сонымен қатар жалпы жұмыстың сапасын да, қызметкерлердің жұмыс сапасын да жоғарлату мақсатында жұмыс істейді. Осы үш негіздің үнемі жақсарып отыруы (өнім сапасы, процесстерді ұйымдастыру сапасы және қызметкерлердің квалификациясының жоғарлауы), бизнестің жылдам және тиімді дамуының негізі бола алады. Сапа клиент талаптарының іске асу дәрежесі, компанияның қаржылық көрсеткіштерінің өсуі және қызмет ететін компаниялардың өз жұмыстарының жақсару категорияларымен анықталынады. TQM екі механизде жұмыс істейді: Quality Assurance (QA) – сапаны бақылау және Quality Improvements (QI) – сапаны жоғарлату. Бірінші – сапаны бақылау – сапаның керекті деңгейін ұстанады және тауар немесе қызмет сапасындағы клиентке берілетін сенім туралы анықталған кепілдіктегі компания ұсынысымен қорытындылады. Екінші – сапаны жоғарлату – бұл сапа деңгейін тек қолдау ғана емес, сонымен бірге оны жоғарлату, соның ішінде кепілдік деңгейін де көтеру мақсатында жұмыс істейді. Бұл екі механизм – әрдайым бизнесті дамытуға, жақсартуға мүмкіндік береді. TQM принциптері 1. Кәсіпорынның тапсырыс берушіге жобалауы. Кәсіпорын өзінің тапсырыс берушілеріне өте байланысты, сондықтан да тапсырыс берушіні түсінуге, оның талаптарын орындауға және оның күткен нәтижелерін орындауға тиіс. Клиенттің талаптарын орындаудағы жүйелік жол арыздарды талдау мен тапсырыс берушінің талаптары туралы ақпаратты жинаудан басталады. Өздеріне TQM-ді ендіріп жатқан кәсіпорындарда барлық ақпараттар бүкіл кәсіпорын бойынша таралуы керек. 2. Басшылықтың жетекші роль атқаруы. Кәсіпорын басшылары бірдей мақсаттар және іс-әрекеттердің негізгі бағыттарын, және мақсаттарды жүеге асыру әдістерін бекітеді. Олар кәсіпорында қызметкерлердің қойылған талаптарына жету процесіне максимальды қызығу микроклиматын орнату керек. 3. Қызметкерлерді қызықтыру. Жоғары басшылықтан жай жұмысшыға дейін – барлық қызметкерлер сапаны басқару әрекетіне жұмылдыруы керек. Қызметкерлер кәсіпорынның ең негізгі байлығы ретінде есептелінеді, және олардың шығармашылық дәрежелерін максимальды ашуға және пайдалануға барлық керекті жағдайлар жасалады. Қызметкерлер өздеріне жүктелетін міндеттер бойынша квалификацияға сәйкес болу керек. Сонымен қатар басшылық өз қызметкерлерінің мақсаттары кәсіпорынның мақсаттарына сай келуі үшін барлық жағдайларды жасау керек. Бұл жерде материальды және моральды көмек үлкен роль атқарады. Қызметкерлер командада істеу әдістерін игере білу керек. 4. Процестік жол. Жақсы нәтижеге жету үшін бұл мәселені процесс ретінде қарау керек, яғни кез келген процесті бақылау қалай жүрсе, сапаны жалпы басқару да сол сияқты қатты бақылауда болуы тиіс. 5. Басқарудың жүйелік жолы. Кәсіпорын TQM принциптеріне сәйкес нәтижелілік пен тиімділікке қол жеткізуі үшін, қызмет немесе өнім процестерінің жүруі мен тапсырыс берушінің сұранысы бойынша өнім немесе қызметтің сәйкес келуінің бақылауын біріктіруі тиіс. 6. Үнемі жақсару. Бұл облыста кәсіпорын тек қана кездесетін мәселелерді қадағалап отырмау керек, сонымен қатар келешекте тағы да осындай мәселелерге кездеспеу үшін басшылық тарапынан талдау жасалынғаннан соң да тиісті ескертетін іс-әрекеттер жасау керек. 7. Фактке негізделіп, шешім қабылдау. Тиімді шешімдер тек сенімді анықтамаға негізделеді. Мұндай анықтамалардың түбірі сапа жүйесін ішкі тексеруінің шешімдері, ескерттетін әрекеттер, тапсырыс берушінің арыздары және ұсыныстары және т.б. болуы мүмкін. Сонымен қатар ақпарат кәсіпорын қызметкерлерінен келіп түсетін ұсыныстар мен идеялардың талдауына негізделуі мүмкін. 8. Жеткізушілермен қарым – қатынас. Кәсіпорынның жеткізушілермен тығыз жұмыс істеуіне байланысты, олар келешекте бірге жұмыс істеуі үшін де барлық жағдайларды қарастырады. Бұл этапта құжаттық процедура бекітіледі. 9. Сапасыз жұмыспен байланысты ең аз шығын. Сапасыз жұмыспен байланысты ең аз шығын өнімді қандай да тең шарттарда болсада ең аз бағаға ұсыну мүмкіндігін қамтамасыз етеді. TQM маңызы Кез келген басқару стилінде қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді пайда болады. Сапаны жалпы басқару қысқа мерзімді пайданы береді, бірақ бұл жолдың көптеген пайдасы қысқа мерзімділікте, және олардың тиімділігі де реализациялаудан кейін байқалады. Ұзақ мерзімді пайдалар тиімділігін беру үшін үлкен кәсіпорындарда бұған бірнеше жылдар кетуі мүмкін. Сапаны жалпы басқарудағы күтетін ұзақ мерзімді пайдалар – бұл жоғары өнімділік, ұжымның моральды жағынан жоғарлауы, шығындардың азаюы және тапсырыс берушілер сенімділігінің өсуі. Бұл пайдалар компанияның көпшілік алдындағы дәрежесін жоғарлатуға және абыройлы болуына алып келеді. Қателердің ауытқу және дұрыс әрекеттер ең алдымен уақыт пен ресуртарды сақтап қалады, сол кезде жиналған ақша қызмет көрсету (өнім шығару) саласына жұмсалынса болады немесе қызмет көрсету саласын жоғарлату мақсатында қызметкерлерге беріледі. Сапаны жалпы басқаруда көбіне командалық жол пайдаланылады, ол бір жағынан, жұмысшыларға өз әріптестерімен бірге мәселені шешу тәжірибесін береді, екінші жағынан, оларға бірге жұмыс істегенде өз білімдері мен тәжірибелерін пайдалануға мүмкіндік береді. Қызметкерлер мәселелерді шешуде командалық жолдан тәжірибе алғандықтан, олар локальді топтардың мүмкіндіктерінен шығатын мәселелерді шешу үшін секциялық мега-командаларға қатыса алады. TQM кәсіпорындарға мәселелерді шешу жолында үлкен жол көрсетеді және барлық қызметкерлер үшін жұмыс істеу талаптары сапасын жоғарлатады. 2.1 TQM принциптері және ISO 9000 бойынша сапа менеджменті жүйесімен (СМЖ) өзара байланысы
Бүгінгі күні ИСО-ның 9000 сериялы стандарттарын әлемнің барлық елдері танып отыр, ұлттық стандарттар есебін қабылдап отыр және көптеген фирмалар іске енгізіп отыр. Сапа жүйесінде сертификаттаудың жоқтығы, сыртқы нарық кеңістігіне шығуға басты кедергі болып отыр. Трансұлттық компаниялар судпоставщиктерінен өз кәсіпорындарында 9000 сериялы стандарттарды міндетті түрде енгізуді талап етіп отыр. Аталған стандарттардың әлемге тарау деңгейін төмендегі цифрлардан көруге болады: 1993 – 750000 сапа жүйелері сертификатталды, 1995ж.–100000, ал 1997ж. басында - 250000. ИСО тарапынан в 1987ж. қабылданып және 1994ж. жаңартылған ИСО 9000 – 9004 халықаралық стандарттарының пакетінде сапаны басқарудың әлемдік тәжірибесі шоғырланған және жинақталған. ИСО 9000 стандарттарында фирманың қызметіндегі нақты жағдайға байланысты (сәйкес) стандарттарды таңдау және пайдалану туралы басшылық нұсқаулар келтірілген. ИСО 9004 стандарты – кәсіпорында (фирмада) сапаға сәйкес жалпы басшылық жасау үшін әдістемелік нұсқаулар. ИСО 9001-9003 стандарттары – өндірістік процестің әртүрлі стадияларында сапаны қамтамасыз ету жүйелерінің модельдері. ИСО 9000-де атап көрсететіндей, фирма немесе кәсіпорынның ішінде сапаны қамтамасыз ету – жалпы басшылықтың тірлігі. Контракт түзілетін кезде, экспортердің сапаны қамтамасыз ету жүйесінің жағдайы контракт тарапында оған көрсетілетінін сенім шамасы болып табылады, әріптесінің сенімділігінің белгісі болып табылады. Осыған байланысты контрактта экспортердің сапаны қамтамасыз ету жүйесінің ИСО 9001-9003 стандарттарының бәріне сәйкес келуін бағалау қарастырылуы мүмкін. Бағалауды импортер немесе екі жақтың өзара келісімі бойынша бейтарап ұйым жүргізе алады. Егер жүйе сертификатталған болып, контрагент сай келу сертификатын мақұлдаса, бағалау процесі жүргізілмейді. Сапалы тауар нарық кеңістігін комплексті зерттеп отырған жағдайда ғана өндірілуі мүмкін. Сапаны басқарудың осы заманғы жүйесінің ерекшелігі, ИСО 9000 стандарттарнан туындайтындай, нақты өнімнің сапасын қамтамасыз етуге бағытталуында. Өнімнің бірнеше түрлерін өндіретін кәсіпорында түрлі элементерімен өзгешеленетін бірнеше жүйелер болуы тиіс. Мысалы, Финляндияның «Нокия» фирмасының сапаны қамтамасыз ететін бірнеше дербес жүйелері бар («кабелдер, тұрмыс, электроника» және т.б.). Сапаны қамтамасыз ету жүйесі «сапа тұзағының» барлығы стадияларында жұмыс істеуі тиіс, сапаға әсер ету сипаты бойынша жүйеде үш бағыт болуы мүмкін: – сапаны қамтамасыз ету; – сапаны басқару; – сапаны жақсарту. Cапаны қамтасыз ету – өнімнің сапасына қойылған талаптарға сай келтіру мақсатында «сапа тұзағының» әрбір этапын орындау үшін қажетті жағдайларда тудыратын шараларды жоспарлау және жүйелі түрде жүзеге асыру. Жоспарланатын шаралар, әдетте, сапаны қамтамасыз ету бағдарламасына кіреді. (мысалы, өнім сапасын жоғарылатудың мақсатты ғылыми-техникалық бағдарламалары). Сапаны қамтамасыз ету бойынша жүйелі жүргізілетін шаралар кәсіпорынның күнделікті немесе мерзімді түрде атқаратын жұмыстарын қамтиды (нарық кеңістігін зерттеу, қызметкерлердің квалификациясын көтеру, персоналды үздіксіз біліммен қамту және т.б.). ИСО 9004 стандартындағы сапа «философиясы» сапаны қамтамасыз ету жүйесі туындайтын мәселелерді, олар пайда болғаннан кейін айқындасттындай емес, олардың алдын алатындай (ескертетіндей) болып жұмыс істеуі тиіс. Алдын алу (ескерту) шаралары болып табылатындар: инструменттерді дер кезінде жаңалап отыру; жабдықтарды жоспарлы түрде жөңдеу; жұмыс орындарында тиісті құжаттардың болуы және т.б. Сапаны басқару – оперативтік сипатқа ие қызмет. Бұл процестерге әсер ету, «сапа тұзағының» әрбір стадияларында сәйкессіздіктерді анықтау және оларды жою, және де сол ауытқулардың себептерін жою жөніндегі әрекеттер. Сапаны жақсарту – техникалық деңгейді және өнім өндіру сапасын көтеру, өндірістік жағдайларды жақсарту, сапаны қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру бойынша күнделікті тұрақты атқарылатын жұмыстар.
2.2 9000 сериялы ISO халықаралық стандарттарының құрылымы. 9000 сериялы ИСО бойынша негізгі ұғымдар мен анықтамалар
Төменде санамаланған ИСО 9000 стандарттар жиынтығы барлық түрдегі жəне мөлшердегі ұйымдарға көмектесу жəне сапа менеджменті жүйелерін енгізу жəне тиімді қызмет етуін қамтамасыз ету үшін əзірленді. - ҚР СТ ИСО 9000-2001 сапа менеджменті жүйелерінің негізгі ережелерін баяндайды жəне сапа менеджменті жүйелері үшін терминологияны бекітеді. - ҚР СТ ИСО 9001-2001 тұтынушылар талаптарын қанағаттандыратын жəне міндетті талаптарға қолданылатын өнімдерді ұсына алатын мүмкіндігін көрсету үшін ұйымға керек болған жағдайда сапа менеджменті жүйелеріне талаптарды анықтайды жəне тұтынушыларды қанағаттандыруды жоғарылатуға бағытталған. - ҚР СТ ИСО 9004-2001 сапа менеджменті жүйелерінің нəтижелілігі, сонымен бірге тиімділігін қарастыратын нұсқаулықтарға ие. Осы стандарттың мақсаты болып ұйым əрекетін жақсарту жəне тұтынушылар мен басқа қызығушы тараптарды қанағаттандыру болып табылады. - ҚР СТ ИСО 19011-2002 сапа менеджменті жүйелерін жəне қоршаған ортаны қорғаудың аудиті (тексеру) бойынша əдістемелік нұсқаулықтарға ие. Осылардың барлығы бірге ұлттық жəне халықаралық саудада өзара түсіністікке жеткізетін сапа менеджменті жүйелеріне келісілген стандарттар кешенін құрайды. Сапа менеджменті принциптері Ұйымды тиімді басқару жəне оның қызмет етуі үшін оң бағыт сілтеп жəне жүйелі əдіспен басқарып отыру керек. Барлық мүдделер тараптар қажеттігін есептеп, əрекетті үнемі жақсарту үшін əзірленген сапа менеджменті жүйесін енгізу жəне жұмысшы қалыпта ұстау нəтижесінде ғана жетістікке жетуге болады. Ұйымды басқару сапа менеджменті жəне басқа да менеджмент аспектілерімен қоса жүзеге асады. Ұйым əрекетін жақсарту мақсатында басшылық жетекшілікке алу үшін сапа менеджментінің сегіз принципі анықталған. а) Тұтынушыға бейімделу Ұйымдар өздерінің тұтынушыларына мүдделі, сондықтан олардың ағымдағы жəне алдағы қажеттіктерін түсінуі керек, олардың талаптарын орындауға жəне олардың ойлағандарынан асып түсуге ұмтылулары керек. б) Басшылық жетекшілігі Жетекшілер ұйымның мақсат жəне əрекет ету бағыттарының бірлігін қамтамасыз етеді. Олар қызметкерлер ұйым тапсырмаларын шешуде толықтай берілуіне жағдай жасайтын ішкі ортаны құрулары жəне ұстаулары керек. в) Қызметкерлерді тарту Барлық деңгейдегі қызметкерлер ұйым негізін қалайды жəне олардың толық қызығушылығы ұйымға олардың мүмкіншіліктерін тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. г) Процестік тəсіл Ойлағандай нəтижеге əрекет жəне тиісті қорларды процесс ретінде басқарған жағдайда тиімді жеткізіледі. д) Менеджментке жүйелі тəсіл Өзара байланысты процестерді жүйе ретінде шығарып алу, танысу жəне менеджмент, ұйымның мақсатқа жетуіне нəтижелік жəне тиімділікке үлес қосады. е) Ұдайы жақсарту Ұйым əрекетін ұдайы жақсарту оның өзгермейтін мақсаты ретінде қарау керек. ж) Фактілерге негізделген шешімдерді қабылдау Тиімді шешімдер деректер жəне ақпараттар талдауына негізделеді. и) Жеткізушілермен өзара тиімді қатынастар Ұйым жəне олардың жеткізушілері өзара байланысты жəне өзара пайдалы қатынасы екі тараптың құндылықтарды құруға мүмкіндіктерін жоғарылатады. Осы сапа менеджментінің сегіз принципі ИСО 9000 топшасына енетін сапа менеджменті жүйелеріне арналған стандарттар үшін негіз құрайды.
Сапаға қатысты терминдер Сапа: өзіндік сипаттамалар жиынтығы талаптарға сəйкесетін деңгей. Талап: белгіленген қажеттілік немесе күту, əдетте болжалданады немесе міндетті болып табылады. Үдеу: бірдей атқарымдық қолдануға ие өнім, процестер немесе жүйелер сапасына қойылатын түрлі талаптарға берілген санат немесе класс. Мысалы - авиабилет класы немесе қонақ үй анықтамалығындағы қонақ үй санаты. Тұтынушылар қанағаттандырылуы: тұтынушылардың олардың талаптарының орындалу деңгейін қабылдауы. Əлеуетті мүмкіндіктер: ұйымның, жүйенің немесе процестің өнімге қойылатын талаптарға жауап беретін өнім өндіру қабілеті.
Менеджментке қатысты терминдер Жүйе: өзара байланысты жəне өзара əрекет ететін элементтер жиынтығы. Менеджмент жүйесі: саясат жəне мақсаттарды əзірлеуге жəне осы мақсаттарға жетуге арналған жүйе. Сапа менеджменті жүйесі: сапаға қолдануға қатысты ұйымды жетекшілікке алу жəне басқаруға арналған менеджмент жүйесі. Сапа саласындағы саясат: жоғарғы жетекшілік ресми нысандаған сапа саласындағы ұйымның жалпы жобалары жəне іс-əрекет бағыттары. Сапа саласындағы мақсаттар: сапа саласында жетуге ұмтылатын немесе жетуге тырысатын нəрсе. Менеджмент: ұйымды жетекшілікке алу жəне басқару бойынша үйлестірілген іс-əрекет. Жоғарғы басшылық: ұйымның жетекшілік ету жəне басқаруды жоғарғы деңгейде жүзеге асыратын тұлға немесе қызметкерлер тобы. Сапа менеджменті: сапаға қатысты ұйымды жетекшілікке алу жəне басқару бойынша қолданылатын үйлестірілген іс-əрекет. Сапаны жоспарлау: сапа саласында мақсатты белгілеуге бағытталған жəне өнімнің өмірлік циклінің қажетті пайдалану процестері мен сапа саласында мақсаттарға қол жеткізу үшін сəйкес ресурстарды анықтайтын сапа менеджментінің бөлігі. Сапаны басқару: сапаға қойылатын талаптарды орындауға бағытталған сапа менеджментінің бөлігі. Сапаны қамтамасыз ету: сапаға қойылатын талаптардың орындалатынына сенімділік ұялатуға бағытталған сапа менеджментінің бөлігі. Сапаны жақсарту: сапаға қойылатын талаптарды орындау мүмкіндіктерін арттыруға бағытталған сапа менеджментінің бөлігі. Ұдайы жақсарту: талаптарды орындау мүмкіндіктерін арттыру бойынша қайталанбалы іс-əрекет. Тиімділік:жоспарланған іс-əрекетті іске асыру жəне жоспарланған нəтижелерге қол жеткізу деңгейі. Нəтижелілік:қол жеткен нəтижелер мен пайдаланылған ресурстар арасындағы байланыс.
Ұйымға қатысты терминдер Ұйым: уəкілеттігі, қарым-қатынастары мен жауапкершілігі белгіленген тұлғалар мен құралдар тобы. Мысал - Компания, корпорация, фирма, кəсіпорын, мекеме, қайырымдылық ұйымы, жеке сауда кəсіпорны, қауымдастық, сондай-ақ олардың бөлімшелері немесе олардан құрамдастықтар. Ұйымдастыру құрылымы: қызметкерлер арасында жауапкершілік, уəкілеттік пен өзара қарым-қатынасты тарату. Инфрақұрылым: ұйымның қызмет етуі үшін қажетті құрал, жабдықтар жəне қызметтер жүйесі Өндірістік орта: жұмыс орындалатын жердегі жағдайлар жиынтығы. Тұтынушы: өнімді алатын ұйым немесе тұлға. Мысал - Тұтынушы, клиент, түпкі пайдаланушы, жеке саудагер, бенефициар жəне сатып алушы. Жеткізуші: өнімді жеткізуші ұйым немесе тұлға. Мысал - Өндіруші, өнімді көтерме саудагер немесе жеке сатушы, көрсетілетін қызмет немесе ақпарат жеткізуші. Мүдделі тарап: ұйым іс-əрекетіне немесе жетістігіне мүдделі тұлға немесе тұлғалар тобы. Мысал - Тұтынушылар, ұйым иелері, қызметкерлер, жеткізушілер, банкирлер, одақтар, серіктестер немесе қоғам. Шарт: міндет жүктейтін келісім
Процестер мен өнімге қатысты терминдер Процесс: кірісті шығысқа айналдыратын өзара байланысты жəне өзара əрекеттегі іс-əрекет түрлерінің жиынтығы. Өнім: процесс (3.4.1) нəтижесі.
Ескерту 1 Өнімнің жалпы төрт санаты бар: - көрсетілетін қызмет түрлері (мысалы, тасымалдау); - бағдарламалық құралдар (мысалы, компьютерлік бағдарлама, сөздік); - техникалық құралдар ( мысалы, қозғалтқыштың механикалық бөлігі); - қайта өңделген материалдар (мысалы, майлау). Өнімнің біраз түрлері өнімнің түрлі жалпы санаттарына жататын элементтерге ие. Өнімді көрсетілетін қызмет түрлеріне, бағдарламалық құралдарға, техникалық құралдарға, қайта өңделген материалдарға жатқызу басым элементке байланысты болады. Мысалы, ұсынылатын «автомобиль» өнімі техникалық құралдардан (мысалы, дөңгелек), қайта өңделген материалдардан ( жанғыш, суытқыш сұйықтық), бағдарламалық құралдардан (қозғалтқышты бағдарламалық басқару, жүргізушіге арналған нұсқаулық) жəне көрсетілетін қызмет түрлерінен (сатушы беретін пайдалану бойынша түсініктер) тұрады. 2 Көрсетілетін қызмет кем дегенде жеткізуші жəне тұтынушының өзара қарым-қатынастары арқылы жүзеге асырылған бір əрекеттің нəтижесі болып табылады жəне ол ережеге сəйкес материалдық емес. Қызмет көрсету, мысалы, мыналардан тұруы мүмкін: - тұтынушы ұсынған материалдық өнімге жүзеге асырылған іс-əрекет (мысалы, жөнделуі тиіс автомобиль); - тұтынушы ұсынған материалдық емес өнімге жүзеге асырылған іс-əрекет (мысалы, салық мөлшерін анықтауға керекті табыстар туралы өтініш); - материалдық емес өнімді ұсыну (мысалы, білім беру мақсатындағы ақпарат); - тұтынушы үшін игілікті жағдай туғызу (мысалы, қонақ үйлерде жəне мейрамханаларда). Бағдарламалық құралдар ақпараттан тұрады жəне əдетте материалдық емес болып табылады, сондай-ақ тəсілдер, операциялар немесе процедуралар нысанында бола алады. Техникалық құрал материалды болып есептелінеді жəне оның саны саналатын сипаттамамен көрінеді. Қайта өңделетін материалдар материалды болып табылады жəне олардың саны үздіксіз сипаттамамен көрінеді. Техникалық құралдар жəне қайта өңделетін материалдар көбіне тауар деп аталады. 3 Сапаны қамтамасыз ету негізінен болжалданатын өнімдерге бағытталған. Жоба: нақты талаптарға сəйкес мақсаттарға жету үшін қабылданатын жəне мерзімдер, құны жəне ресурстар бойынша шектеулерден тұратын бастапқы жəне ақырғы күндермен үйлестірілген жəне басқарылатын іс-əрекет түрлерінің жиынтығынан тұратын бірегей процесс.
ІІІ 9000 СЕРИЯЛЫ ISO БОЙЫНША САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ЖҮЙЕСІНІҢ НЕГІЗГІ ЕРЕЖЕЛЕРІ
3.1 Сапа менеджменті жүйелерінің қажеттігін негіздеу Сапа менеджменті жүйелері ұйымдардың тұтынушыларды қанағаттандыруын жоғарылатуға септігін тигізе алады. Тұтынушыларға мінездемелері олардың қажеттіліктері мен күтулерін қанағаттандыратын өнімдер керек. Бұл қажеттіліктер мен күтулер өнімге күтулер өнімге дайындалған техникалық шарттарда беріледі және тұтынушылар талаптары болып есептелінеді. Талаптар тұтынушымен шартта бекітілінуі немесе ұйымның өзімен анықталынуы мүмкін. Қай жағдайда болмасын өнімнің қолайлығын ақыры тұтынушы бекітеді. Тұтынушылардың қажеттіліктері мен күтулері ауысып отырғандықтан, ал ұйымдар талас және техникалық прогреспен негізделген қысым көретіндіктен, олар өздерінің, олар өздерінің өнімдері мен өздерінің үрдістерін үнемі жетілдіріп отырулары керек. Сапа менеджментіне жүйелі келісім, ұйымға тұтынушылар талаптарын талдауға, тұтынушыларға қолайлы өнімдерді алуға көмектесетін үрдістерді анықтауға, сонымен бірге осы үрдістерді басқарылатын жағдайда ұстап тұруға әкеліп соғады. Сапа менеджменті жүйесі тұтынушының, басқа да қызығушы тараптардың қанағаттануын арттыратын ықтималды көтеру мақсатында үнемі жақсартуға негіз бола алады. Ол ұйымның өзіне талаптарға толық сәйкес келетін өнімді тұтынушыларға жеткізу мүмкіндігіне сенімділік береді. 3.2 Сапа менеджменті жүйелеріне талаптар және өнімге талаптар ИСО 9000 стандарттар топшалары СМЖ талаптар және өнімдерге талаптар арасына өзгешіліктерді көрсетеді. СМЖ талаптар ҚР СТ ИСО 9001 бекітілген. Олар қай категорияда болмасын өнімнің өнеркәсіптің немесе экономиканың қандай да болмасын секторындағы ұйымдарға жалпы және қолданылатын болып табылады. ҚР СТ ИСО 9001 өнімге қандай да болмасын талаптар бекітеді. Өнімге талаптар топшыланатын тұтынушылар сұраныстарынан немесе нұсқаулықтар талаптарынан шығып, тұтынушылар немесе ұйымдармен бекітіле алады. Өнімдерге талаптар көп жағдайда үрдістермен байланысты, мысалы, техникалық шарттарға, өнімге стандарттарда, үрдістерге стандарттарда, келісім шарттарда және регламенттерде жазыла алады.
3.3 Сапа менеджменті жүйелеріне жүйелі амал
Сапа менеджменті жүйелерін әзірлеу және енгізу мыналарды қосып бірнеше босқыштардан тұрады: - тұтынушылар және басқа да қызығушылық танытқан тараптардың қажеттіліктері мен күтулерін бекіту; - сапа саласында ұйымның саясаты және мақсаттарды әзірлеу; - сапа саласында мақсаттарға жету үшін керекті үрдісте және жауапкершілікті бекіту; - қажетті қорды бекіту және анықтау және олардың сапа саласында мақсаттарға жетуді қамтамасыз ету; - әрбір үрдістің нәтижелігі және тиімділігін өлшеу үшін әдістер; - осы өлшеулердің нәтижелерін әрбір үрдістің нәтижелігі және тиімділігін анықтау үшін қолдану; - сәйкессіздіктің алдын алу және олардың себептерін жою үшін керекті тәсілдерді анықтау; - сапа менеджменті жүйелерін үнемі жақсарту үшін үрдісті әзірлеу және қолдану. Мұндай тәсілдеме сонымен бірге бар СМЖ жұмыс жағдайында ұстауға және жетілдіруге қолданылады. Жоғарыда көрсетілген келісімді қабылда |
