 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| II. Misja wzrostu gospodarki narodowej
Cud gospodarczy w Japonii
Przygotowała: Olena Roi, III rok I stopień Specjalność: Biznes międzynarodowy
Spis treści: I. Wprowadzenie 3 II. Misja wzrostu gospodarki 5 III. Narzędzia, jakimi państwo oddziaływało na gospodarkę 9 IV. Podsumowanie 10 V. Literatura 13
I. Wprowadzenie Od zarania dziejów naukowej ekonomii, czyli od czasów Adama Smitha, w myśleniu o gospodarowaniu pojawia się pytanie o przyczyny bogactwa narodów. Dlaczego jedne kraje są bogate, inne biedne; dlaczego udziałem jednych jest awans cywilizacyjny, natomiast inne wydają się zapomniane przez historię? Jakie czynniki decydują o wzroście gospodarek? Japonia od lat 50. XX wieku do wczesnych lat 70. XX wieku była miejscem cudu gospodarczego. W ciągu bez mała dwóch dekad po II wojnie światowej z zrujnowanego przegraną wojną kraju rozwijającego się zmieniła się w jeden z najbogatszych uprzemysłowionych krajów[1]. Jak Japonii udał się bezprecedensowy szok do klubu najbogatszych? Co więcej, doświadczenia japońskie służyły jako swoisty „podręcznik” innym krajom z regionu Azji Południowo-Wschodniej, mianowicie Korei Południowej i Tajwanowi, którym dwie dekady później również udał się awans gospodarczy. Doświadczenia Japonii, a także innych krajów Azji Południowo-Wschodniej, które odniosły sukces gospodarczy (Hongkong, Singapur), stały się przedmiotem gorącej międzynarodowej debaty na przełomie lat 80. i 90. XX wieku. W tym czasie najbogatsze gospodarki europejskie i gospodarka USA znajdowały się w recesji. Wówczas świat zachodni przekonał się o tym, że keynsistowski model sterowania popytem przestał się sprawdzać, i przeżył rozczarowanie skutkami makroekonomicznej polityki podażowej. Od początku lat 70. stopa inwestycji w najbogatszych krajach utrzymywała się na niskim poziomie w porównaniu ze „złotym okresem” w latach 60., co nie rokowało dużej dynamiki wzrostu gospodarczego. Tymczasem we wspomnianych krajach azjatyckich, które już odniosły spektakularny sukces, udział inwestycji krajowych w produkcie krajowym brutto (PKB) oscylował wokół rewelacyjnego poziomu 30% (tab.1).
Tabela 1. Udział inwestycji krajowych brutto w PKB (w %)
Źródło: Wg: Wade (1990), s. 48, tab. 2.11, na podstawie danych Banku Światowego
Sukcesy gospodarcze Japonii i innych szybko uprzemysławiających się krajów Azji Południowo-Wschodniej stały się wyzwaniem dla ekonomistów z krajów wysoko rozwiniętych. Bogatym krajom bardzo potrzebna była recepta na sukces i wskazówek poszukiwano w doświadczeniu nowo uprzemysłowionych krajów Azji, a zwłaszcza Japonii. Właśnie w tym czasie powstało najwięcej najbardziej znaczących książek o Japonii. Wielu japońskich ekonomistów i badaczy z krajów zachodnich przekonywało, że awans cywilizacyjny Japonii i wschodnioazjackich „tygrysów” ma ścisły związek z interwencyjną polityką wobec przemysłu. W ostatnich dziesięcioleciach japońska gospodarka przeżyła bardzo gwałtowny rozkwit. Baza przemysłowa Japonii przeszła od przemysłu lekkiego do ciężkiego, chemicznego i elektronicznego, które razem stanowią dwie trzecie ogólnego eksportu rocznego Japonii. Japonia jest jednym z czołowych producentów elektrycznych i elektronicznych produktów, stali oraz samochodów. Bardzo ważny dla japońskiej ekonomii jest handel zagraniczny. Wewnętrzny rynek nie jest w stanie absorbować wszystkich dóbr produkowanych przez przemysł, dlatego od wielu lat posiada znaczną nadwyżkę eksportu nad importem. Japonia handluje prawie ze wszystkimi krajami świata. Jedna trzecia eksportu trafia do Stanów Zjednoczonych. Także ok. 30% Japonia eksportuje do krajów azjatyckich. Są to głównie: Hongkong, Singapur, Korea Płd., Tajwan, Chiny, Indonezja. Japoński przemysł przetwórczy zalicza się do najnowocześniejszych i najbardziej wydajnych na świecie. Pod względem potencjału gospodarczego Japonia zajmuje drugą pozycję za Stanami Zjednoczonymi. W 1993 wśród 25 największych przedsiębiorstw przemysłowych świata 6 pochodziło z Japonii. Były to koncerny Toyota, Nissan, Honda (samochodowe), Hitachi (elektroniczny), Matsushita, Toshiba (elektryczne). Ich łączne obroty w 1993 wyniosły 365 mld USD. Niezwykle silnie rozwinął się japoński przemysł hutnictwa stali, produkujący w 1992-98 132 mln t stali surowej, będący podstawą przemysłu stoczniowego i samochodowego. Głównymi ośrodkami hutniczymi są miasta: Jawata, Amagasaki, Nagoja, Kobe, Kawasaki. Japoński przemysł okrętowy od wielu lat zajmuje przodującą w świecie pozycję, pomimo wyraźnie rysującego się trendu spadkowego w tej branży. Przemysł stoczniowy skoncentrował się w regionie miast: Nagasaki, Sasebo, Nagasu, Osaka, Jokohama, Jokosuka. Japoński przemysł samochodowy, który w 1992 wyprodukował 9374 tys. samochodów osobowych oraz 3106 samochodów ciężarowych i autobusów, zajmował zdecydowanie pierwsze miejsce w świecie. Najważniejsze ośrodki przemysłu samochodowego znajdują się w miastach Toyota, Hiroszima, Szizuoka, Nagoja, Jokosuka, Oppana. Japonia przoduje w dziedzinie produkcji obrabiarek i robotów przemysłowych. Szczególną renomą cieszy się przemysł elektroniczny, optyczny i mechaniki precyzyjnej. Ponad połowa komputerów produkowanych na świecie pochodzi z Japonii. Zasłużone uznanie, ze względu na swą wysoką jakość, zdobyły japońskie aparaty fotograficzne, zegarki, lornetki, maszyny do szycia. W Japonii produkuje się szereg urządzeń przemysłowych powszechnego użytku, m.in.: telewizory, radia, pralki, lodówki. Niezwykle dobrze rozwinęły się zakłady branży chemicznej, głównie przemysł petrochemiczny i produkcja nawozów sztucznych. Waga przemysłu włókienniczego w gospodarce narodowej kraju w ciągu ostatnich dziesięcioleci relatywnie zmalała, choć Japonia pozostaje nadal znaczącym eksporterem wyrobów włókienniczych. Charakterystyczną cechą przemysłu japońskiego jest koncentracja jego najważniejszych ośrodków wzdłuż wybrzeża i wokół największych ośrodków miejskich. Znaczna część japońskiego potencjału przemysłowego skupiła się w 4 rejonach: Tokio-Jokohama, Osaka-Kobe, Nagoja i na północy wyspy Kiusiu. Do największych partnerów handlowych kraju należą: Stany Zjednoczone, Chiny, Tajwan, Indonezja, Hongkong, Korea Południowa, Niemcy. Obroty z zagranicą w 1992 wynosiły: import - 240 600 mln USD, eksport - 360 900 mln USD. Dochód narodowy w 1992 wynosił 28 190 USD na 1 mieszkańca. Średnia stopa inflacji w latach 1980-1992: 1,5%. II. Misja wzrostu gospodarki narodowej Misja wzrostu gospodarczego władz Japonii była naturalnym następstwem szoku społecznego, spowodowanego przegraną w II wojnie światowej i reakcją w obliczu powojennego niskiego poziomu globalnej podaży. W ostatnim okresie wojny produkcja przemysłowa w Japonii stanowiła zaledwie 10% tego, co średnio co roku osiągano w latach 1935-1937. W roku 1950 dochód narodowy na mieszkańca w Japonii stanowił 20% tego, co w USA. Gospodarka Japonii była zrujnowana i jej odbudowa wymagała ogromnych nakładów. Prywatny sektor przedsiębiorstw nie był w stanie samodzielnie zmobilizować funduszy koniecznych do zakupu maszyn i kapitału obrotowego. Kapitał własny i zyski były niewielkie, przy bardzo wysokiej po wojnie inflacji. Wzrost cen (między innymi z powodu spłaty odszkodowań wojennych) przerodził się w hiperinflację, którą bank centralny próbował zahamować, radykalnie ograniczając podaż kredytu w kraju. Możliwości korzystania z oszczędności zagranicznych w formie pożyczek czy inwestycji zagranicznych dla ubogiego kraju były wówczas niewielkie. Przy tym ani stanowisko rządu, ani postawa wielkich japońskich firm nie odznaczały się chęcią do współpracy z zagranicznym kapitałem. Występował tak poważny niedobór kapitału, że zachodziła obawa, iż gospodarka Japonii się załamie. Tak by się z pewnością stało, gdyby nie zwrot w polityce Stanów Zjednoczonych, pod których okupacją znajdowała się Japonia po przegranej wojnie, w latach 1945-1952. Początkowo USA zamierzały utrzymać byłego agresora na poziomie słabo rozwiniętych krajów Azji Południowo--Wschodniej. Jednak obserwując wzmacnianie się komunizmu w Chinach, Amerykanie doszli do wniosku, że w ich strategicznym interesie leży uczynienie z Japonii wiodącego sojusznika i pośrednika w tym regionie. W związku z tym w polityce władz okupacyjnych (Supreme Commander for the Allied Powers - SCAP) wobec Japonii nastąpił zwrot. Jej celem stało się stworzenie regionalnego mocarstwa, pozbawionego jednak przemysłu zbrojeniowego. Uruchomienie amerykańskich programów pomocy pomogło uniknąć masowego głodu w Japonii. Między innymi dzięki pożyczkom Banku Odbudowy i Rozwoju pod koniec roku 1946 można było również rozpocząć odbudowę podstawowych gałęzi przemysłu: górnictwa węgla kamiennego i przemysłu hutniczego. Władze okupacyjne wymusiły zarazem reformy społeczne i instytucjonalne, dzięki którym wyłoniła się nowa koalicja władzy w Japonii. W celu rozbicia kompleksu przemysłowo-zbrojeniowego, za sprawą którego Japonia stała się agresorem w II wojnie światowej, przeprowadzono dekoncentrację kapitału w przemyśle. Skutkiem był między innymi upadek potężnych konglomeratów (zaibatsu), będących własnością rodzinnych klanów przemysłowych, które popierały przedwojenny reżim. Rozbicie armii oraz wyeliminowanie klasy posiadaczy ziemskich dzięki reformom rolnym dopełniło rozpadu starego układu władzy. W przedwojennej Japonii wojskowi i Przy tym SCAP wywierał wręcz naciski, aby więcej władzy znalazło się w rękach biurokracji rządowej, którą amerykańscy wojskowi uważali apolityczną. Radykalne czystki SCAP nie ominęły środowiska polityków i biznesmenów. Natomiast biurokracja cywilna, w przeciwieństwie do innych grup zaangażowanych we władze, nigdy nic została naznaczona przez SCAP jako wymagająca fundamentalnych reform. Z wysokich stanowisk w ekonomicznych ministerstwach pod zarzutem odpowiedzialności za udział w wojnie odeszło zaledwie kilkadziesiąt osób. Nowe prawa narzucone przez Amerykanów okazały się sprzyjające dla nowych polityków (i tych „oczyszczonych" z odpowiedzialności za udział w wojnie) oraz dla nowych biznesmenów. Reformy rolne stworzyły klasę fermerów, na której poparciu wyrosła potęga nowej partii politycznej — Partii Liberalno-Demokratycznej (LDP). Ruch związkowy, po tym, jak zaczął przejawiać niebezpieczne tendencje lewicowe, został poddany ograniczeniom, co posłużyło umocnieniu „nowego" biznesu. Wprawdzie władze okupacyjne w celu stworzenia ładu korporacyjnego na modłę amerykańską narzuciły restrykcyjne prawo antymonopolowe, ale wraz z odzyskaniem niepodległości w 1952 roku pojawiło się nieoficjalne przyzwolenie na jego omijanie. W rezultacie na miejscu dawnych korporacji pojawiły się nowe grupy przemysłowe. Reasumując, powojenne polityczne zagrożenie zewnętrzne ze strony komunizmu w Chinach i Związku Radzieckim zapewniło Japonii znaczną pomoc ze strony amerykańskich władz okupacyjnych, zarówno na rzecz tworzenia „cywilizowanego" prawodawstwa, kompetentnej, centralnej biurokracji, jak i w sensie zaopatrzenia aparatu państwowego w fundusze na odbudowę gospodarki. Działania te miały na celu stworzenie stabilnego gospodarczo i politycznie państwa w strefie chronicznego międzynarodowego napięcia. W szczególności sprzyjały umocnieniu pozycji administracji rządowej względem organizacji niepaństwowych. Sieć związków personalnych spajała wzmocnioną biurokrację państwową, nową partię rządzącą (LDP) i nowy wielki biznes (keiretsu) w „żelazny trójkąt władzy'. Kadry biurokracji państwowej zasilały LDP, która z kolei jako polityczna partia dysponująca większością w parlamencie, sankcjonowała pracę państwowej administracji. Prawie wszyscy powojenni premierzy z ramienia dominującej przez blisko czterdzieści lat Partii Liberalno-Demokratycznej rekrutowali się z byłych wyższych funkcjonariuszy biurokracji państwowej. Wielki biznes z jednej strony hojnie sponsorował LDP, tym samym przyczyniając się do nieprzerwanego od roku 1955 aż po rok 1993 sprawowania przez nią rządów. Z drugiej strony potężne grupy interesów utrzymywały uprzywilejowane stosunki z państwową biurokracją. Liczni emerytowani wysocy urzędnicy ministerialni zasilali kadry bankowości i przemysłu (praktyka amakudari). W ten sposób również LDP zyskiwała ludzi wraz z ich koneksjami w kołach przemysłowych. W rezultacie polityka gospodarcza była uprawiana przez ludzi, z których wielu było w jednej osobie na różnych etapach swej kariery prominentnymi postaciami państwowej biurokracji, polityki i wiekiego biznesu. Podstawowym celem, który zespalał trójczłonową koalicję władzy, był wzrost gospodarki opierający się na uprzemysłowieniu. Japonia, uboga w bogactwa naturalne, w wyniku klęski w II wojnie światowej straciła kolonie zamorskie, a wraz z nimi kontrolę nad zasobami surowców w Mandżurii, Korei, na Tajwanie. Wobec całkowitego rozbrojeniu narzuconego przez zwycięzców, możliwość rozwiązania tego problemu drogą podbojów została zamknięta. Odtąd Japonia musiała płacić za surowce, zamiast transferować je z kolonii. Zarobić na nie mogła, tylko sprzedając produkty przemysłu przetwórczego. Produkcje rolną utrudniają bowiem wyjątkowo niesprzyjające warunki naturalne. Ocenia się, że – poza górami zajmującymi większą część kraju – około 14% areału w ogóle nie nadaje się pod uprawy z powodu niekorzystnych warunków atmosferycznych i sejsmicznych. Tym samym industrializacja kraju stała się racją stanu. Była konieczna, aby mieć czym się wymieniać ze światem, aby przezwyciężyć problemy płatnicze i zapewnić zaopatrzenie w niezbędne surowce, źródła energii i żywność, a tym samym – zapewnić przetrwanie blisko stumilionowego narodu. Trzeźwa ocena twardych realiów po przegranej wojnie, nakazująca „ucieczkę do przodu”, szła w parze z interesami dominujących członów struktury władzy. Uprzemysłowienie wiązało się nie tylko z większym bezpieczeństwem ekonomicznym, lecz również z rosnącymi inwestycjami i w konsekwencji – ze wzrostem produktu krajowego. Wzrost gospodarczy obiecuje korzyści dla wszystkich. Realizacja tego celu zapewnia wiodącej partii politycznej popularność, poparcie wyborców i utrzymanie się przy władzy bez nadmiernych politycznych wstrząsów. Głoszenie i wykonywanie misji rozwojowej państwa leżało również w interesie biurokratów rządowych. Podnosiło prestiż tej grupy zawodowej i wymagało rozbudowy instytucji państwowych, co zawsze się wiąże z nowymi miejscami pracy i nowymi możliwościami awansu zawodowego i materialnego. W związku z rozlicznymi zadaniami, które się pojawiły przed rządem, tylko w pierwszych trzech latach powojennych liczba biurokratów wzrosła tak, że o 84% przekroczyła rekordową liczbę z czasów wojny. Idea doganiania Zachodu została również dobrze przyjęta przez wielki biznes. Szybki wzrost gospodarki rokował ekspansję w interesach. Ponadto, wynikający z niego wzrost poziomu życia obiecywał osłabienie wpływu idei lewicowych – w okresie, gdy komunistyczna orientacja polityczna zdobywała władze w coraz nowych krajach Azji Południowo-Wschodniej. Interesująca w tym kontekście wydaje się następująca uwaga: w Azji Południowo-Wschodniej wspólne narodowe poczucie zagrożeń zewnętrznych pomagało rządzącym skupiać uwagę na środkach poprawiających wyniki ekonomiczne, gdyż, traktowali je jako środki własnego przetrwania. W ten sposób Robert Wade (1990, s. 377) wyjaśnia znakomite wyniki Tajwanu i Korei Południowej w porównaniu z wynikami gospodarczymi w ramach podobnych systemów politycznych (państwowy korporacjonizm) w Portugalii Salazara i Argentynie Perona. Nie bez kozery rządy japońskie, podobnie jak wiele rządów na świecie, w dynamicznym wzroście produktu krajowego upatrywały rozwiązania problemów społecznych. Mimo ukierunkowania polityki na produkcję, nie tylko producenci, lecz również pośrednio konsumenci i oszczędzający bardzo zyskali dzięki dynamicznemu wzrostowi gospodarki. Od polowy lat 50. do połowy lat 70. zarobki, dochody gospodarstw domowych i w rezultacie konsumpcja i poziom życia w Japonii rosły jak nigdy dotąd. Przy tym nierówności w podziale dochodu nie tylko nie rosły, ale się zmniejszały, a liczba ludzi o średnich dochodach zwiększała się (tab.2). Tabela 2. Podział dochodu Japonii (w %)
Źródło: World Bank (1996), tab.A5.4, s.248. W rezultacie doszło do swego rodzaju kontraktu społecznego. Społeczeństwo japońskie akceptowało potrzebę koordynacji działalności gospodarczej przez państwo i wyrzeczenia związane z realizowaną przez nie misją rozwojową. Gospodarstwa domowe godziły się na niską jakość życia, związaną ze stanem budownictwa mieszkaniowego, zanieczyszczeniem środowiska, przepełnieniem miast, z limitami nałożonymi przez państwo na oprocentowanie depozytów i z niskimi dochodami z oszczędności powierzonych bankom, zadowalając się zwiększającymi dochodami z pracy. W ten sposób na początku okresu powojennego w Japonii zmiany geopolityczne oraz wewnętrzne reformy polityczne doprowadziły do konsolidacji „państwa prorozwojowego”. Spajała je, podzielana zarówno przez elity, jak i masy, świadomość, że wzrost gospodarczy opierający się na industrializacji jest koniecznym warunkiem przetrwania narodu. Kluczowym jego elementem był nowy ośrodek władzy, na którego siłę składała się wspólnota interesów głównej partii politycznej, biurokracji rządowej i wielkiego biznesu. W owym „żelaznym trójkącie władzy” wiodącą rolę odgrywała rządowa biurokracja ekonomiczna. Badacze stosunków społecznych w Japonii przyznają zgodnie, że cechą wyróżniającą ten kraj na tle powojennej historii gospodarczej innych społeczeństw była determinacja. Japonia wyróżniała się intensywnością, z jaką rząd współpracował z biznesem na rzecz odbudowy przemysłu, intensywnością działań podjętych w celu odbudowy nowej architektury systemu finansowego, intensywnością wpływu na kierunki i stosunki produkcji. Można by powiedzieć, że powojenna historia Japonii jest przykładem mądrości Sun Yat-sen’a, jednego z azjatyckich przywódców, który swego czasu stwierdził: „Naród, który nie ma zewnętrznych wrogów i zagrożeń, zawsze popada w ruinę” (Wade 1990, s. 341).
III. Narzędzia, jakimi państwo oddziaływało na gospodarkę Współczesny państwowy interwencjonizm obejmuje tak sferę alokacyjną, która się opiera na zasobach jakie finansuje państwo, jak i sferę regulacyjną związaną w o wiele mniejszym stopniu z pieniężnymi przepływami. W Japonii dużo bardziej jest widoczna obecność państwa w drugiej dziedzinie. Państwo oraz przedsiębiorstwa wybierają wspólnie gałęzie przemysłu, jakie rokują szczególne nadzieje na rozwój, następnie zaś wspierają je przy pomocy rożnego rodzaju narzędzi fiskalno-finansowej polityki. Tak się dzieje dopóki branże typowane nie osiągną całkowitej samodzielności a także nie zaczną eksportu. Także dziedziny, które podlegają problemom strukturalnym albo restrukturyzacji znajdują się pod państwową "opieką". Jest to tzw. Industrial Targeting. Ważną orientację w ekonomicznej sytuacji stanowią trzy, cztero letnie prognozy gospodarczego rozwoju, jakie sporządza Agencja Planowania Ekonomicznego (EPA). Nie posiadają one wiążącej natury czym się poważnie różnią od planowania centralnego w państwach socjalistycznych, za to ułatwiają planowanie decyzji indywidualnych. Japońskie państwo nie wkracza w obszar tradycyjny produkcyjno- handlowej działalności. W zakresie finansów można określić jego miejsce terminem "gwaranta". Pomimo, że główne środki na rozwijanie się przemysłu pochodzą z komercyjnych banków jednak to Bank Japonii (BOJ) odgrywał rolę fundamentalną jako ubezpieczyciel kredytów prywatnych dla rozwijających się bardzo dynamicznie firm. Równie wyjątkowo istotną rolę spełniało Ministerstwo Finansów (MOF). Pod względem fiskalnej polityki posiada ono niemal absolutną władzę. Wszystkie kwestie zasadnicze reguluje MOF, zaś zmiany w budżecie, jakich dokonuje rząd maja charakter raczej kosmetyczny. Ministerstwo Finansów zmierzając do utrzymania swej władzy biurokratycznej, starało się powszechnie stosować zasadę inkrementalizmu to znaczy automatycznego zwiększania przydziału odpowiednich środków na każdy z dotychczas istniejących celów, tak aby uniknąć niepotrzebnych niesnasek i tarć pomiędzy poszczególnymi ministerstwami. Ministerstwo Finansów za wyjątkiem okresów wyjątkowej prosperity oraz z tym związanych znacznych wpływów do budżetu, na ogół opowiadało się za polityką tzw. "trudnego pieniądza". Głównym jednak instrumentem wpływu japońskiego państwa na rozwijającą się gospodarkę był tzw. Program Inwestycji i Pożyczek Budżetowych FLIP. Stanowi on trzecią cześć budżetowego systemu. Dwie pozostałe obejmują centralny budżet, który dotyczy rządowych wydatków przeznaczonych na realizację 13 najważniejszych programów, a także zespół wyspecjalizowanych rachunków utworzonych aby finansować określone przedsięwzięcia albo gospodarować specjalnymi funduszami. FLIP głównie przeznaczany był na finansowanie infrastrukturalnych projektów państwowych, inwestycyjnej działalności 48 korporacji państwowych a także pożyczkowej działalności instytucji finansowych rządu. Tenże Program inwestycji i pożyczek budżetowych jest co roku na nowo opracowywany przez MOF, następnie zaś zostaje dyskutowany przez rząd oraz parlament. Ministerstwo Finansów może dokonywać niewielkich zmian w przeciągu roku o ile uzna, iż wymaga tego ekonomiczna sytuacja. Dokonując analizy rozdysponowania FLIP w pięćdziesiątych i sześćdziesiątych latach widać, iż średnio ok. 23,6 procent środków jest przeznaczane na rozwijanie się kluczowych gałęzi japońskiego przemysłu, natomiast ok. 22,9 procent jest wydawane na finansowanie socjalnej infrastruktury. W powojennym okresie gospodarka japońska była obciążona hiperinflacją. Aby zapewnić jej bez inflacyjny wzrost wprowadzono dwie zasady: budżetu zrównoważonego oraz tzw. regułę 20 %, jaka stanowi, iż podatkowe wpływy państwa mają sięgać ok. 20 % narodowego dochodu. Japoński rząd przestrzegał zasad rynkowego mechanizmu. Kapitałowe wydatki firm były pokrywane z zysków netto i uzupełniane kredytami. Tylko w przypadkach tzw. ważnych społecznie, które charakteryzowały się wyjątkowo dużymi nakładami, pewnym ryzykiem jak również długim czasem zwrotu FLIP uzupełniał kapitał komercyjny aby zapewnić odpowiednią alokację środków. Następnym elementem państwowej polityki, jaki wpływa na gospodarkę jawi się system podatkowy. Nowa polityka podatkowa japońskiego rządu w stosunku do przedsiębiorstw swój początek bierze w powojennym okresie. Zwiększony podczas Koreańskiej Wojny podatek od wszelkich korporacji wynosił 42 %. Od momentu zakończenia wojny był on stopniowo obniżany by w 1966roku osiągnąć poziom 35 %, jaki bez wielkich zmian zdołał się utrzymał do końca roku 1971. W latach 1955 - 1966 dokonanych zostało szereg innych posunięć, między innymi wprowadzono dla niewielkich przedsiębiorstw znacznie niższe opodatkowanie a także zmniejszenie podatku od dywidend, jakie wypłacano akcjonariuszom. Te zabiegi bardzo pobudziły gospodarkę i korzystnie wpłynęły na inwestorów. Oprócz podatku od korporacji polityka fiskalna Japonii opiera się tradycyjnie na bodźcach wyspecjalizowanych przyśpieszonej amortyzacji i wydzielaniu części dochodów poszczególnych przedsiębiorstwa, nie zaliczanych do podstawy tegoż opodatkowania. W pięćdziesiątych i sześćdziesiątych latach te metody stanowiły bardzo istotne instrumenty przemysłowej polityki, ukierunkowując rozwój pewnych gałęzi przemysłu oraz eksportu. Jednak osiągnięte korzyści ze stosowania takiego systemu przez poszczególne przemysłowe branże były bardzo różne. Dla przykładu w latach 1962 - 1971 średni wskaźnik dla całego japońskiego przemysłu (czyli stosunek finansowych korzyści przy użyciu metod preferencyjnych liczenia deprecjacji trwałego majątku do całości inwestycyjnych wydatków ogółem) wyniósł 8 %. Powyżej tej średniej znalazły się: p. stoczniowy (15 %), p. maszynowy(12 %) oraz włókienniczy (10 %), zaś poniżej p. chemiczny (5 %). Wyjątkowo wysokie amortyzacyjne odpisy na przykład ok. 20 % dotyczyły przemysłu stoczniowego i stalownictwa w latach 1960 - 1969. właściciele zaibatsu byli głównymi rywalami „urzędników Cesarza" w walce o wpływy polityczne. Wyeliminowanie jednych i znaczne osłabienie drugich przez władze okupacyjne wzmocniło pozycję ekonomicznej biurokracji państwowej. Paradoksalnie przyczyniło się do tego nie tylko zlikwidowanie źródeł japońskiego militaryzmu, ale również militaryzm sam w sobie. Mianowicie, wojna japońsko-chińska i II wojna światowa, która po niej nastąpiła, przygotowały grunt pod ponowną koncentrację kontroli w rękach państwa.
W siedemdziesiątych latach w wyniku nasilających się coraz bardziej trudności przy zrównoważeniu państwowego budżetu Ministerstwo Finansów zdecydowało się zlikwidować selektywne korzyści i coroczne obniżki z podatku od wszelkich korporacji. Jednak wcale to nie oznaczało, że państwo rezygnuje z metod fiskalnego oddziaływania. Jedynie zmieniły się jego instrumenty: z instrumentów podatkowych na instrumenty pożyczkowe. Kredyt wg subsydiowanej procentowej stopy stał się głównym narzędziem dla kontroli prywatnego sektora. IV. Podsumowanie Podsumowując działania fiskalnej polityki Japonii należy zwrócić szczególną uwagę na oszczędność oraz zjawiska decydujące o tym. Rząd japoński realizował długoletni program ograniczania zatrudnienia w administracji państwowej poprzez ustalanie corocznych wskaźników redukcji istniejących etatów. Funkcje centralnego budżetu jak inwestycje państwowe a także stymulowanie gospodarki podczas recesji, przejął w pewnym wymiarze FLIP. Rząd dzięki temu systematycznie mógł unikać deficytów, zaś rozmiary FLIP rosną systematycznie, ponieważ powiększają się oszczędności rachunków pocztowych oraz funduszy z emerytalnych składek. Poza tym wydatki na wszelkiego rodzaju społeczne cele utrzymywały się stale na niezbyt wysokim poziomie porównując z innymi państwami rozwiniętymi. Polityka monetarna jest drugim dużym filarem finansowego systemu Japonii. Pieniężna polityka, jaką realizuje państwo ma wyjątkowe znaczenie pośród metod, które oddziaływają na tenże prywatny sektor. Owa polityka wykorzystuje wszystkie współcześnie dostępne mechanizmy, tak te właściwe dla innych krajów jak również specyficzne dla Japonii. W czasie przyspieszonego gospodarczego wzrostu struktura owego systemu była dosyć stabilna. Przede wszystkim wyróżniała się raczej niewielkim poziomem aktywów w prywatnych rękach, jak również małymi rozmiarami państwowego długu wobec dochodu narodowego. Podstawowym celem finansowego systemu stała się transformacja ludzkich oszczędności w długoterminowe kredyty dla potrzebującego przemysłu. Bojąc się inflacyjnego wzrostu w gospodarce rząd prowadził politykę, w której ograniczał emisję obligacji na rynki kapitałowe. Jak również obniżał sztucznie ich oprocentowanie. Aż do połowy sześćdziesiątych lat, dosyć wyraźnym źródłem z jakiego finansowano wydatki inwestycyjne były zwykłe akcje przedsiębiorstw, zaś zasób ich w prywatnych rękach stanowił 20 % z całości aktywów owego sektora. Ciągłe utrzymywanie się japońskich, niedojrzałych rynków kapitałowych podczas wzmożonego stałego inwestycyjnego popytu przyczyniło się, z końcem lat sześćdziesiątych do wzmocnienia się banków jako głównego ogniwa przy realizacji inwestycyjnych zamówień przemysłu. Tabela3 przedstawia stopień pokrycia pieniężnych potrzeb biznesu na przeciągu lat: 1953 – 1972.
Tabela 3. Zewnętrzne źródła przemysłowych funduszy 1953 - 1972 (przeciętne roczne, w procentach).
Źródło: J. Ananda, A.Hiriuchi, The political economics of financial market, University Press, Stanford 1987. Właśnie dlatego państwowa działalność w sferze monetarnej głównie sprowadziła się do podejmowania regulacji handlowych banków. Japońska pieniężna polityka w okresie tzw. "cudu" oparta była na bezpośrednim kontrolowaniu kredytów, jakich BOJ udzielał bankom handlowym. Pierwszą podstawową cechą owego systemu stał się wyjątkowe ułożenie stóp oprocentowania wszelkich oszczędności, bankowych pożyczek oraz papierów wartościowych. Owe stopy podlegały regulacji państwowej, pod postacią górnych limitów tego oprocentowania. Pewną sztywność, jaką się charakteryzowały stopy procentowe utrzymać się starano przy pomocy prawnych środków, jak również perswazji moralnej ze strony centralnego banku. Wyraźnie system preferował pozycje handlowych banków jako instrumentu finansowania inwestycji. Oprocentowania krótkoterminowych handlowych kredytów ustawiane były na równi albo wyżej niż oprocentowania wszelkich obligacji z dosyć długim terminem do wykupu. Podsumowując finansową politykę należy zwrócić baczną uwagę, iż państwo przez swe związki z handlowymi bankami, a więc jako kredytodawca, jak również jako tzw. "samodzielny bankier" (czyli gwarant zagranicznych kredytów), odgrywa zasadniczą w nim rolę. Poza wymienionymi wcześniej narzędziami oddziaływania państwa wobec gospodarki, Japonia ponadto stosuje nadzór administracyjny. Wyróżnić można 4 odrębne kategorie tego nadzoru. Pierwsza z nich obejmuje wskazania, które dotyczą ograniczenia produkcji albo poziomu cen, z reguły to się sprowadza do stworzenia kartelu. Drugi rodzaj nadzoru jest prowadzony przy pośrednictwie zrzeszeń przemysłu oraz odnosi się do całości gałęzi. Zaś trzecia kategoria wyraża się w ograniczeniu wolnej konkurencji prowadząc niekoniecznie do powstawania kartelu (np. pomoc, jaka jest udzielana wielkim przedsiębiorstwom, jak również popieranie fuzji bardzo dużych firm, subsydia bezpośrednie, czy też zakaz wchodzenia na rynek tzw. outsiderów). Typ czwarty nadzoru obejmuje natomiast zalecenie wydawane albo zamiast albo przed odwoływaniem się do prawnego postępowania (np. ostrzeżenia nieformalne FTC w stosunku do przedsiębiorstw, jakie naruszają prawo antymonopolowe). Nadzór administracyjny w praktyce był stosowany rzadko wobec prestiżowych gałęzi gospodarki. Częściej zdarzało się to w schyłkowych branżach albo podlegających restrukturyzacji. Jednak największą popularność posiada nieoficjalna kontrola rządu w zagranicznym handlu. Nadzór administracyjny, który realizuje MOF charakteryzuje się bardzo dużym zasięgiem, wyznaczając praktycznie decyzje zakupu słabo oprocentowanych przez handlowe banki obligacji skarbu państwa, udzielając bankom wskazówek w istotnych sprawach jak np. kwartalna akceptacja pożyczkowej strategii banku, po tak błahe sprawy jak np. prośba o nie przydzielanie pożyczki osobie, która jest podejrzana o dokonywania spekulacji ziemią. Szczególne zaangażowanie się MOF, jeżeli chodzi o nadzór administracyjny jest związany z prowadzoną przez owo ministerstwo budżetową funkcją a także funkcją akceptującą w stosunku do działalności banków. Duży oraz chłonny krajowy rynek, który dysponował rosnącymi dochodami, był zasadniczym bodźcem dla wzrostu produkcji jak również wydajności pracy. Przeznaczona na eksport produkcja trafiała najpierw na wewnętrzny rynek, bez którego nie byłoby możliwości osiągnięcia tak doskonałych wyników na światową skalę, nawet przy prowadzeniu doskonałej polityce. Ale najlepszy nawet program potrzebuje zaangażowania uczestniczących w nim ludzi. Takimi bodźcami są np. : system promocji, stałe zatrudnienie i wzrost płac opierający się na wieku oraz stażu pracy. Również nie bez znaczenia była konkurencyjność gospodarki japońskiej. Ministerstwo Handlu Zagranicznego i Przemysłu, wspierając koncentracje produkcji, nie dążyło nigdy do monopolizacji jej, zaś nawet organizowanie w okresach "zapaści" anty recesyjnych karteli tłumaczyć można jako nieuchronne dążenie do unikania potencjalnych monopolistycznych sytuacji. Biurokracja japońska podkreśla szczególnie własne motywy wspólnego działania oraz nie zamierza ukrywać dążenia do zatrzymania wpływów pośród przedsiębiorstw, pomimo procesów liberalizacji obrotów kapitałowych i handlu. Przede wszystkim wyróżnia ją poczucie dużej odpowiedzialności za kolejne losy kraju oraz świadomość wyjątkowej pozycji, którą zajmuje w funkcjonującym systemie wartości. Również nie bez znaczenia są wyczekiwane profity, pochodzące z realizacji zasad wieloletniej współpracy. Nakładanie się okresu ekonomicznej ekspansji Japonii na fazę wysokiej koniunktury jaka istniała w świecie zagwarantowało pojawienie się popytu na produkty eksportowe tego kraju. Zaś start do przeprowadzenia uprzemysłowienia w późniejszym okresie, w porównaniu z istniejącymi już gospodarczymi potęgami, pozwolił uwzględnić ich doświadczenia. V. Literatura 1. Takafusa Nakamura: Gospodarczy rozwój współczesnej Japonii, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Japonii 1987. 2. Jan Bossak: Japonia . Strategia rozwoju w punkcie zwrotnym. PWN Warszawa 1990. 3. Jerzy Grabowiecki: Japonia. Powojenna dynamika i równowaga gospodarcza. SGH Warszawa 2000. 4. Robson Wade, Governing the Market. Economic Theory and the Role of Government in East Asian Industrialization, Princeton University Press, Princeton 1990. 5. Jolanta Młodawska: Państwo a sektor prywatny. PWN Łódź 1999. 6. Jerzy Grabowiecki, Japonia. Powojenna dynamika i równowaga gospodarcza, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2000. 7. Mateusz Kowalik, Japonia – kraj więdnącej wiśni? Od sukcesu do stagnacji gospodarczej, Prace i Materiały, Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Ekonomiczno-Społeczne, instytut Studiów Międzynarodowych, Warszawa 2004.
[1] Pod względem produktu krajowego netto na mieszkańca (w USD) Japonia w 1962 roku zajmowała 30. miejsce, między Francuską Polinezją i Argentyną; w 1986 roku była już 11. krajem świata, za Szwecją i przed Danią |
