ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

Серпімді айналмалы буынды машина моделі

0-қозғалтқыш роторы,

1-4-тісті беріліс дөңгелектері

5-атқарушы орган

I₀ –I₅ – айналу осіне қатысты массалардың инерция моменті

С₀₁-С₄₅-серпімді элемент қаттылығы

Ө₀₁-Ө₄₅- біліктің айналдыру бұрышы

q-ротордың бұрылу бұрышы

Сурет. Серпімді айналмалы буынды машина моделі

13. КТ механизмдеріндегі жұмыс процесі кезіндегі жүктемелер

Пайдалану процесі кезінде КТ әр түрлі жүктемелермен жұмыс істейді жане оларды келесі топтарға бөледі.

а) қозғалыс күштері (моменттері)

б) кедергі күштері (моменттері)

в) жел, қар, тайғанау күштерінің әсерінен болатын жүктемелер

г) инерциалық жүктемелер

д) механизмнің серпімділік байланыстарындағы динамикалық жүктемелер

14. Автомобильдердің вертикальды және бойлық бұрыштық тербелісінің дифференциалдық теңдеуі

Автокөліктің рессорланған массасының серпімділік центрінің бос вертикаль тербелісінің дифференциалды теңдеуі (тербеліс жүйесінде кедергі болмағанда):

md²z/dt² + (C₁+C₂)z = 0

mρ²d²α/dt² + C₂z₂a – C₁z₁в = 0

мұндағы ρ-массаларды инерциялық радиусы, α-бұрылу бұрышы, m –автокөліктің рессорланған бөлігінің массасы; d²z/dt² –серпімділік центрінің үдеуі; C₁ + C₂ –алдыңғы және артқы аспалардың қосынды келтірілген қатаңдық коэффициенті; z – вертикаль ығысу не жылжу.

15. Кран жебесінің инерция моменті

m_ст-жебенің массасы, p_к-айналу осіне қатысты осы массалардың ауырлық күштерінің иіндері

16. Машинаның динамикасын зерттеудегі физикалық модель

Динамиканы зерттеу үшін іс жүзіндегі машинаны бірнеше шоғырланған массалардан немесе физмкалық моделмен ауыстырады. Ол модель шоғырланған массалардан(қозғалтқыш роторы, қозғалтқыш маховигі, редуктор, тежеуіш шкиві, жетекші дөңгелектер ) және т.б. және массалық емес серпімділік байланыстардан тұрады.

0-қозғалтқыш роторы,

1-4-тісті беріліс дөңгелектері

5-атқарушы орган

I₀ –I₅ – айналу осіне қатысты массалардың инерция моменті

С₀₁-С₄₅-серпімді элемент қаттылығы

Ө₀₁-Ө₄₅- біліктің айналдыру бұрышы

q-ротордың бұрылу бұрышы

17.Кузов тербелісінің схемасы,әсер етуші күштер мен моменттер

Кузовтың эквивалентті тербелу сұлбасы

G_п-рессорланған m масса салмағы P_j cол массаның инерция күші. А^' және В^' нүктелерінде

мұндағы G₁, G₂ алдыңғы және артқы аспаларға келетін салмақ. z₁ және z₂ – А және В нүктелерінде орын ауыстыруы.

Инерция моменті M_j

мұндағы p-массалардың инерциялық радиусы, α-бұрылу бұрышы.

18.Динамикалық есептеу схемасын қанағаттандыратын талаптар

1) механизмнің келтірілген есептік немесе баламалы схемасын құру

2) жүйеге келтірілген жүктемелердің өзгеру сипаттамасы мен шамасын анықтау

3) серпімділік байланыстардың қаттылығын анықтау

4) жүйе массаларының қозғалысының диффериенциалдық теңдеу құру

5) механизм буындарындағы серпімділік күштер мен моменттерді табу.

19.Серпімді байланысты бір массалы жүйе және оның теңдеуі

- осы ығысулардың уақыт бойынша 2-туындыларының сәйкесінше үдеулері.

Р_р-массалы жүйеге қозғалмалы күш, Р_с-статикалық кедергі күш, І-айналмалы массалы инерция моменті, М_р-қозғалмалы момент.

20. Динамикалық есептеу схемасын құрудағы ескерілетін физикалық параметрлер

Динамикалық есептеу машинаның есептi динамикалық сұлбасының құрастырылуы және сұлбаны кiретiн массалардың қозғалысының теңдеулерiмен бастайды. Есептi динамикалық сұлбаға нақты машиналардан сол нақты есептi тәртiп үшiн алатын физикалық факторлар маңызды емес. Есептiк сұлба таңдау жұмыс есептеудiң есебiмен анықталады. Есептi динамикалық сұлбадағы машиналардың нақты параметрлерi (масса, қаттылық, көнбістiктiң коэффициенттерi тағы сол сияқтылар), сонымен бiрге сыртқы жүктемелер есептi теңдеулердiң жеңiлдетуi және олардың арақатынасы келтiрiлген шамалармен алмастырады. Параметрлер және жүктемелердiң келтiруi келтiрiлген жүйенiң теңдiк негiзiнде ортақ энергиялары өндiрiп алады. Келтiру iлгерiлемелi қозғалысқа немесе тетiк массаларының айналма қозғалысынан да өндiрiп алады.

Есептiк сұлбадағы қабылданған ақиқат критериялары теориялық есептеулер мен тәжірибе нәтижелерiн салыстыру болып табылады.

21.Автомобиль массаларының серпімділік центрі және оның тербеліс жиілігі

Автомобиль массаларының серпімділік центрі деп– кез-келген рессорланған жүйедегі келесідей қасиеті бар нүктені айтады: егер де берілген нүктеге вертикальды кушті келтірсек, онда барлық жүйе тек вертикальды жылжитындай болатын л нүктені еркіндіктің 1 дәрежесі ретінде қарастырады. Егер туындайтын куш серпімділк центрінен тыс жерден келтірілсе, онда жүйе вертикальдан тыс бқрыштық тербеліске ұшырайды.

серпімділік центрінің вертикальді тербелісі мына жиілікте болады:

ω =

g- Кузов үдеуі

f- келтірілген иілу

(C₁+C₂)/m=ω² болғандықтан , теңдеуді былай жазамыз:

d²z/dt² + ω²z = 0

22. Кранмен қармап жүкті көтеру

Бұл жағдайда кран конструкциясының қаттылығын ғана ескереді К_к , яғни кран массасын m_k және жүк массасын m_г тек бір масса ретінде қарастырады. (1 сурет, b).

1- сурет. Жүктi қармап көтеруде динамикалық жүктеудiң сұлбасы: а - жебелі кран; б - көпірлік кран типтес; в - бiр массалы жүйенiң есептік схемасы; г - екi массалы жүйенің есептік схемасы.

Лагранждың қағидасын қолдана отырып, қозғалыстың теңдеуiн аламыз

Шешімі –

Мұндағы: статикалық жүктемеден конструкцияның иiлiмi; жүкті көтеру жылдамдығы; еркiн тербелiстердi айналу жиiлiгі.

sin pt= -1 болғанда максимал динамикалық күшi

23. Автомобильдің вертикальды тербелісінің дифференциалдық теңдеуі

md²z/dt² + (C₁+C₂)z = 0

мұндағы m –автокөліктің рессорланған бөлігінің массасы; d²z/dt² –серпімділік центрінің үдеуі; C₁ + C₂ –алдыңғы және артқы аспалардың қосынды келтірілген қатаңдық коэффициенті; z – вертикаль ығысу не жылжу.

24. Массаға әсер ететін момент теңдеуі

М_пр- келтiрiлген момент, - илік буынға әсер етуші күштің проекциясы, - илік буынға әсер етуші момент.

25. Күштерді және күштік моменттерді келтіру теңдеулері

Мұндағы және М_пр- келтiрiлген күш пен момент, - илік буынға әсер етуші күштің проекциясы, - илік буынға әсер етуші момент.

26.Автомобиль аспасы мен шинасының жалпы қаттылық коэффициенті

Аспа мен шинаның біріккен деформациясын ескеретін жалпы қатаңдық коэффициентін G жүгі әсерінен олардың қосынды иілу шартынан анықтауға болады:

f = f_п + f_ш = G/C_п + G/C_ш

мұндағы f_п –аспаның иілуі; f_ш –шинаның иілуі.

Осыдан жалпы қаттылық коэффициентін табамыз:

С = G/f = G/(G/C_п + G/ C_ш) = C_п C_ш/( C_п + C_ш).

27. Драглайн қозғалысын Лагранж тәсілімен анықтау

Лагранж әдісін драглайн шөмішін кенеттен босату жағдайына қолданамыз, 1 суреттегі сұлбаға сәйкес келетіндей.

Кенеттен босатудан кейінгі, арқанның келтірілген массасын ескергендегі шөміштің кинематикалық энергиясы:

Потенциалдық энергия арқан ұзындығы қысқарған кезде шөмішті көтергеннен пайда болады, сондай-ақ шөмішті босату кезінде, көтергіш арқанның деформациясының потенциалдық энергиясы азайған кезде де пайда болады.

Тапсырманы шешу үшін, шөміш тербелісінің жоғарыда келтірілген мәндерін қабылдаймыз.

Шөмішті биіктікке көтерген кезде, босату әсерінен потенциалдық энергия көбейеді:

Екінші жағынан, иілгіш дене ретінде арқанның бастапқы потенциалдық энергиясы мынаны құрайды:

;

Соңғысы .

Бұл жағдайларда бұл шамалардың айырмашылығын арқанның потенциалдық энергиясының азаюмен анықталады:

Осылайша потенциалдық энергияның толық өсуі мынадай болады:

(5)

Лагранж теңдігінің барлық мүшелерін анықтаймыз:

;

(6)

(6) формуладан және басқа да көптеген практикалық тапсырмалардан шығатыны, жүйенің кинетикалық энергиясы жалпыланған жылдамдыққа тәуелді және жалпыланған координаталарын өзгерткен кезде де өзгеріссіз қалады:

Алынған формулаларды Лагранж теңдігіне қоя отырып, табатынымыз:

немесе .

Бірақ болғандықтан, ізделіп отырған бос шөміш қозғалысының теңдігі мынадай болады:

(7)

Даламбер принципі бойынша алынған (7) және (4) теңдіктер ұқсас.

Лагранж әдісімен құрылған (7) теңдік, бұл жағдайда әрекеттегі күштерді және инерция күштерініңқозғалыс бағытын талап етпейді. Осы себептен де үдеудің және инерция күшінің бағыты белгісіз болған кезде Лагранж әдісі қиын жүйелер үшін жақсырақ,осы себептен де жоғары да келтірілген Даламбер әдісі қолданылмауы керек.

28. Күштер мен моменттердің келтірілу ережелері

1) Қозғалтқыш білігінен атқарушыорган бағытына қарай күштік режим кезіндегі жетек жұмысына әсерлерді (куштер мен моменттер ) келтіргенде оны қозғалтқыш пен келтірілген буын арасындағы беріліс саны мен ПӘК- ке көбейту қажет.

2) Атқарушы органнан қозғалтқышқа қарай әсерлерді келтіру кезінде буын мен атқарушы органы арасындағы беріліс саны мен ПӘК-ке бөлу қажет

3) Атқару органыннан қозғалтқышқа қарай әсерлерді келтіргенде оны беріліс санына бөліп келтірілген буынға атқарушы орган берілісінің ПӘК- ін көбейтеміз.

29. Драглайн қозғалысын Даламбер тәсілімен анықтау

Экскаватор шөмішінің тербелуін қарастырайық – көтеру атанағы тежелген кездегі, драглайнның арқаннан кенеттен түсірілуі (сурет 1).

Сурет 1. Драглайн қауғасының немесе шөмішінің арқаннан түсірілу кезіндегі тербелу есебінің сұлбасы

жүктеме жоқ кездегі және нүктелерінің арасындағы арқанның бос ұзындығы (см).

Онда арқандағы – бөлігіндегі сызықтық қаттылық:

(1)

Мұндағы - арқанның иілгіштік модулі, ; - оның қиылысу ауданы, .

1 суретте белгіленген:

- шөміштің ауырлық күші;

Мұндағы - шөміштің және арқанның келтірілген массасы; - ауырлық күшінің үдеуі.

- шөміш салмағынан арқанәсері,

Мұндағы - арқанның сызықтық қаттылығы; - бос шөміш кезіндегі арқанның деформациясы; - шөміштегі массалы топырақ салмағынан арқандағы қосымша деформация.

Шөмішті кенеттен түсіру моментін қарастырайық. Осы моментте шөмішке әсер етеді: - төменнен жоғарыға бағытталған, арқанның иілгіш күші

;

- бос шөміштің ауырлық күші және - төменнен жоғарыға бағытталған, инерциялық күші. Қозғалыс теңдігі мынадай түрде болады:

немесе (2)

Шөміш бос кезде, оған және күштері әсер етеді, бұл жағдайда қозғалыс теңдігі мынадай түрге ие болады:

немесе (3)

Онда бос шөміштің қозғалысының шешуші соңғы теңдігі (2) және (3) формуладан анықталады:

(4)

Бұл – шөміш тербелісінің өшпейтін дифференциал теңдеуі.

30. Инерция моменттері мен массаларын келтіру теңдеулері

Келтірілген масса (және инерция моменті) үшін,кинетикалық энергияның келтірілген массасының кинетикалық энергия массасымен теңестіру шартынан шыққан, оны ауыстыратын сөйлемді жазамыз:

Мұндағы және келтірілген масса және келтірілген инерция моменті;

және келтіру буынының сызықтық және бұрыштық жылдамдығы;

және механизмнің i-ші буынының массасы және инерция моменті;

және механизмнің i-ші буынының сызықтық және бұрыштық жылдамдығы.

Осы теңдеулерден табатынымыз:

(1)

(2)

31. Автомобильдің тербелу жүйесі

Автомобильдің тербелу жүйесін қарастырайық, ол тербелісті сезінетін массалардан тербеліс әсерін қабылдайтын және жұмсартатын элементтерден және тербелісті туындататын кедергілерден тұрады.

Автомобиль тербелісі жүйесінің сұлбасы

Мұндағы m- машинаның рессорланған эементінің массасы

m₁,m₂- алдыңғы және артқы дөңгелектің рессорланбаған массалар

С_П1, С_П2- алдыңғы және артқы аспалардың қаттылық коэффициенттері

СШ₁, СШ₂- алдыңғы және артқы шиналардың қаттылық коэффициенті

К_а1, К_а2- тербелісті өшіргіш амортизаторлар

КШ₁, КШ₂- тербелісті өшіргіш шиналар

32. Біліктің с₁ және с₂ қаттылықтарын с_пр қаттылығына келтіру

Қаттылықты келтіруде келтірілген жүйенің потенциалдық энергиясы шын мәніндегі серпімділік жүйесінің потенциалдық энергиясына тең болуы қажет.

Мысал ретінде өзара тісті беріліспен байланысын с₁ және с₂ қаттылықты екі біліктен тұратын жүйе берілісін, оны келтірілген қаттылықты с_пр бір серпімді элементті жүйеге ауыстыру қажет.

2.1-шi сурет. Бiр бiлiктiң қаттылығына тiстi берiлiстің бар екi бiлiктерiнiң қаттылығына келтiру сұлбасы.

Егер 1-ші бiлiкке M₁ моментi келтірілсе, онда 2-ші білікке келтiрiлген момент

М₂= М₁^.U

Келтірілген жүйеде М₂^'

М₂^'= М₁

Бiздiң мысалда: нақты жүйенiң потенциалдық энергиясы

П = 0,5М₁^.φ₁ +0,5 М₂^.φ ₂ = 0,5М₁(φ ₁₊φ ₂^.U) ,

Мұндағы φ₁ және φ₂ - бiлiктердiң бұралуы бұрыштарының
оларға қосымша моменттердiң тiркелген әсерi,

φ ₁ = M₁/C₁; φ ₂ = M₂/C₂; U - тісті берілістің беріліс саны .

Келтірілген жүйенің потенциалдық энергиясы:

П=0,5 М₁^.φ _пр ,

мұндағы φ_пр – келтірілген жүйенің бұрылу бұрышы.

Екі теңдеуді теңестіре отырып ,алатынымыз:

φ _пр = φ _{1 +}φ ₂^.U. (2.4)

Ережеге сәйкес келтірілген қаттылығы :

C_пр= М₁/ φ _пр = М₁/( φ _{1 +}φ ₂^.U).

Осы теңдеуді мына мәнге қойып М₁ = φ₁^.С₁ және φ ₂ = φ ₁C₁U/C₂, алатынымыз 1/C_пр = 1/C₁ +U²/C₂ және C_пр = C₁ ^. C₂ / (С₁U² + C₂). (2.5)

33. Тежеу кезіндегі кранның бұрылыс бөлігіне әсер етуші тежеу моменті

Мұндағы -статистикалық момент;

-жүктің массасы;

-жүк центрінен бұрылыс бөлігінің айналу осіне дейінгі қашықтық;

-кранның бұрылу бөлігінің айналу осіне қатысты инерция моменті;

-тежеу кезіндегі уақыт;

34. Автомобиль қозғалысының тербелістерінің түрлері

Трактор және автокөліктің басты пайдалану сапасы жүрістің бірыңғайлылығы болып табылады, жеткіліксіз жүріс бірыңғайлылығы зиян тербелістің пайда болуынан көрінеді. Тербелістер келіспейтін күштерден туады ,жалпы компоновка, машинаның құрылымдық ерекшеліктерінен және т.б.факторларжүйесіне байланысты болады.

Автокөліктің подрессорлау бөлігі кеңістіктегі әр бос дене секілді, бостандықтың 6 деңгейінен тұрады және келесі тербелу қозғалысынан тұрады ( 15.1,а-сурет):

сызықтық:

z-z –осі бойымен секіру,

x-x –осі бойымен тарту,

y-y –осі бойымен шайқалу;

бұрыштық:

y-y- осі бойымен галорирлену,

x-x – осі бойымен тербелу,

z-z –осі бойымен выляние (рыскание).

Автокөлік тербелісінің түрлері (а)

35)Есептік жүктемелер

Пайдалану процесс кезінде көліктік техникаәр түрлі жүктемелермен жұмыс істейді және оларды келесі топтарға бөледі;

1 Қозғалыс күштері

2 кедергі күштер

3 ала көп техникалар

4 инерциялық жүктемелер

5 механизмнің серпімділік байланыс динамикалық жүктемелер

Қозғалыс күші және моменттері

Машина қозғ күш, машина қозғалтқыш моменттері поршенге әсер етүші газ күштері жатады. Оларды анықтау үшін қозғалатын массалардың инерция күштерін технологиялық пайдалы және зиянды кедергі күштерді білу қажет.

Машинадағы кедергі күштер

Машинадағы тех-лық кедергі күштер машинаның арнаулығына жұмыс істеу жағдайына тәуелді болып әрбір жағдайда нақты формулалармен және эксперимент арқылы анықтайды.

Инерциялық жүктемелер механизмдерден инерция күштерінің жүктемелері қозғалыстың орнатылмаған периодында пайда болады.

36)Бульдозердің динамикалық сұлбасы және әсер етуші күштер

Жүріс жетегінің мысалы бульдозердің трансмиссия элементтеріндегі динамикалық жүктеме қарапайымдалған екі массалы есептік сұлба көмегімен анықталады (12.1,а), мұнда С₁ –С_пр кедергісінің және С_р.о жұмыс жабдығының қосынды қатаңдығы ; С₂ – трансмиссия элементінің қосынды келтірілген қатаңдығы; m₁ –жұмыс жабдықтарының және трактордың массасы; m₂ –қозғалтқыштардың, маховиктердің трактор трансмиссиясы мен қозғағышының айналу элементтерінің қосылуы келтірілген массасы; R –машинаның кедергімен соқтығысқанға дейінгі қозғалыс кедергісі; P_д(t) – қозғағышының келтірілген қозғалыс күші.

12.1 – сурет. Стопорения кезіндегі ЖҚТМ-нің есептік сұлбалары

а –элементіндегі жүктеме есебі үшін; δ – қозғағыштардың топырақпен ілінісуінің шектеусіз қоры кезіндегі жұмыс жабдығына жүктеме есебі үшін; в – қозғағышты буксалау кезінде жұмысжабдығына жүктелу есебі.

Берілген сұлба кезекті қозғалыс массаларына барлық массаны, ал қатаңдықты сызықты қатаңдықты келтіру арқылы алынды.

Есептік сұлбалар 12б суретте немесе 12в суретте көрсетілген түрге дейін өзгеруі мүмкін. Бұл сұлбаларда С₁ жұмыс жабдығының және кедергінің қосынды келтірілген қатаңдығы.

12.1а суретінде келтірілген сұлбада С_пр шамасымен жұмыс органының бірден тереңдетілуі кезінде топырақ массивінің қатаңдығын түсінеміз. Есптік сұлбада (12.бсуретті қара ) m_п массасымен машинаның кезекті қозғалыс массасы және қозғалтқыштың, маховиктің, т.б. келтірілген массаларының қосындысын түсінеміз.3-ші жағдайда (12.в суретті қара) m_п массасы m₁ және m₂ –ге бөлінген, олар қозғағыштың топырақпен фрикционды байланысынан әр жақта орналасады.

Тәжірибеде мыналар белгіленген бульдозердің жұмыс органы мен кедергінің қатынасының үрдісінің негізгі бөлігі толық буксалау режимінде болады. Үдеу максимал шамаға жеткенде жыылдамдық 0-ге төмендейді және металл констукциясы мен кедергі деформациясының негізгі бөлігі жүреді..

Бірінші кезеңде үдеуді буксалаудың алғашқы моментінде j_max 0 қабылдайды, ал жылдамдық v_нач.. Онда тоқтау кезінде пайда болатын максимал үдеу ,

j_max - v_нач (12.1)

мұндаұы С_пр – келтірілген ұатаңдық; m – бульдозер салмағы.

Бульдозердің жұмыс органына динамикалық жүктелу

P_дин=mj_max=v_нач (12.2)

Ал жұмыс органына нәтижелік жүктелу

P_р.о= Т_φ – Р_о + Р_дин, (12.3)

Мұндағы Т_φ – ілінісу күші; Р_о – машина қозғалысына бастапқы кедергі. Кездейсоқ жүктеме әсерінен болатын динамикалық жүктеменің төмендеуі ЖҚТМ-ң навесті жабдығының қатаңдығының төмендеуі арнайы серпімді элементтерді енгізу жолымен іске асырылуы мүмкін.

Серпімді элементтің қатаңдығын мына тәуелділікте анықтауға болады:

С_у.э= С·С_мк/(С_мк- С), (12.4)

Мұндағы С – серпімді элементі бар металконструкциясының жалпы келтірілген қатаңдығы; С_мк –металконструкция қатаңдығы.

37 Автомобиль тербелесінде қарастырылатын массалар

15.1,б-суретте машинаның подрессорлы элементтері ауырлық центрінде 0 шоғырланған m массасы мен көрсетілген. Ал подрессор-бөгендер- ббіріншісі алдыңғы дөңгелек массасы, ал екіншісі – артқы дөңгелек массасы болатын 2 массамен m1 және m2 көрсетілген.

15.1 –сурет. Автокөлік тербелісінің түрлері (а),оның тербелу жүйесінің сұлбасы (б), кузовтың эквивалентті тербелу сұлбасы (в).

15.1,б-суретінде көрсетілген автокөліктің тербелу жүйесінің сұлбасы 4 серпімді элементтен тұрады: келтірілген C_п1 және C_п2 қатаңдық коэффициентімен алдыңғы және артқы аспалар, C_ш1 және C_ш2 қатаңдық коэффициентімен алдыңғы және артқы шиналар.

Подрессорленген массаның подрессорленбегендерге қатынасын подрессорлы масса коэффициенті μ_м деп аталады:

μ_м = m/(m₁+m₂),

бұл тербеліс жүйесінің басты сипаттамасы болып табылады. Подрессорленбеген масса салмағы төмендегенде подрессорлы массамен берілетін түрткі күші азаяды. Ал салмақ өскенде олардың берілген түрткіге сезімталдығы азаяды.жүк автокөлігі үшін: μ_м = 4…5.

38 Айналмалы қозғалысты 2 массалық жүйе

Айналмалы жылжымалы механизм динамика есебі үшін нақты жүйені айналмалы есептеу схемасын келтіру қажет.

Айналмалы тербеліс жасайтын екі массалық жүйелік дифференциалдық теңдеу келесі түрде жазылады.

Мұндағы J1-жетектің айналмалы массасы (ротор, тежеу шкифі,муфта ,жалпы инерция моментін)

J2-кронштейн айн-инерция моментінің қозгалыс бөліктері екінші массаның қозғалтқыш бөлігіне келтірілген инерция моменті

Φ1 , Φ2 –бірінші және екінші массалардың бұрылу бұрышы

С-келтірілген айналмалы каттылық

М1-электроқозғалтқыштың іске қосу моменті

М2-кран қозғалысына кедергі моменті

39 Қаттылықтарды келтіру ережесі

Қаттылықтардың келтiрілуi жүйенің потенциалды энергиясы нақты серпiмдi жүйенiң потенциалдық энергиясына тең болатындай етіп алынады. Қаттылық бiлiкке 1 келтiрілу керек.

2.1-шi сурет. Бiр бiлiктiң қаттылығына тiстi берiлiстің бар екi бiлiктерiнiң қаттылығына келтiру сұлбасы.

Бiлiкке 1 егер M₁ дiң моментi келтірілген, онда M₂ = M₁ . U-нiң бiлiгiне 2 қосымша тiркелген момент келтiрiлген жүйеде M₂ = M₁ болады.

Бiздiң мысалда: нақты жүйенiң потенциалдық энергиясы

П = М₁^.φ₁ /2+ М₂^. φ ₂ /2= М₁(φ ₁₊ φ ₂^.U) /2,

Мұндағы φ₁ және φ₂ - бiлiктердiң бұралуы бұрыштарының
оларға қосымша моменттердiң тiркелген әсерi,

φ ₁ = M₁/C₁; φ ₂ = M₂/C₂; U- тісті бернілістің беріліс саны .

Келтірілген жүйенің потенциалдық энергиясы:

П= М₁^. φ _пр /2,

Мұндағы φ_пр – келтірілген жүйенің бұрылу бұрышы.

Екі теңдеуді теңестіре отырып ,алатынымыз:

φ _пр = φ _{1 +} φ ₂^.U.

Ережеге сәйкес келтірілген қаттылығы :

C_пр= М₁/ φ _пр = М₁/( φ _{1 +} φ ₂^.U) .

Осы теңдеуді мына мәнге қойып М₁ = φ₁^.С₁ және

φ ₂ = φ ₁C₁U/C₂, алатынымыз 1/C_пр = 1/C₁ +U²/C₂ және C_пр = C₁ ^. C₂ / (С₁U² + C₂).

40 ЖҚТМ деформациясын анықтау

ЖҚТМ элементіне динамикалық жүктемені анықтауға есептік сұлбаларды құру кезінде кедергі қатаңдығын және жұмыс жабдығының қатаңдығын білу қажет. Қол жетпейтін кедергілерге жататындар: мұз топырақтарының массиві немесе тастар, балкалар, свандар және т.б.

ЖҚТМ жұмысында кездесетін кедергілер қатаңдығы өз кедергісінің және топырақтың деформациясын ескергенде тәжірибе кезінде анықталады. Навесті жқмыс жабдығының металл конструкциясының қатаңдығы да тәжірибе жүзінде анықталады. Бульдозер үшін оны келесі тәуелділікте анықтауға болады.

С_мк = α·Q,

мұндағы Q –трактор салмағы; α –0,9…1,0 – ге тең коэффициент.

Кедергі С_пр және металл конструкция С_мк қатаңдығын екі кезекті байланысқан қатаңдық ретінде қарастыруға болады, ал С_п қатаңдығын келесідей табамыз

1/С_п = 1/С_мк+1/С_пр

ЖҚТМ массаларын келтіру механиканың жалпы ережелерімен жүргізіледі. Келтіру центрі ретінде қозғалтқыш білігі, жетекші жұлдызша немесе дөңгелек білігі, сонымен қатар агрегаттардың қозғалыс массасы таңдалады (11.1-сурет).

11.1-сурет. Бульдозердің эквивалентті динамикалық сұлбасы.

41. Бір массалы жүйенің дифференциалдық теңдеуі?Бір массалы жүйенің дифференциалдық теңдеуі ретінде серпімділік байланысты жүйе қозғалысының теңдеуін қарастырайық:1.Ілгерлемелі қозғалысты m массалы жүйесіне;2.Айнымалы массалы айналу осьне қатысты инерция моменті бар Ј жүйесіне. 1. 2. .Ілгерлемелі қозғалатын m массалы жүйесіне қозғаушы күш Р_р және статикалық кедергі күші Р_с келтірілген, ал айналмалы массалы инерция моменті бар Ј жүйеге қозғаушы момент М_р әсер етеді.Ойа серпімділік байланысты қиып қарастырып, массаға олардың әсерін бір жағдайда серпімділік күшімен F ауыстырсақ,ал екінші жағдайда серпімділік күшінің моментерімен М_F қосып, схема нәтижесінде қозғалыстың дифференциадық теіңдеуін құрастырамыз: ; Ј_φ+ М_F - М_р=0. Мұндағы х және φ бұл масса ығысуын анықтайтын коордтнаттар немесе деформациялануын сипаттатайды. Серпімділік күші серпімді буын қаттылығының оның деформациясының көбейтіндісіне тең.Сондықтан F=kx, M_F=cφ.Осы шамаларды ескере отырып, дифференциалдық теңдеуді келесіше жазамыз: mẍ+kx=P_p-P_c=P_изб ; Јφ+сφ=M_p.

42. Жүйе қозғалысының Даламбер тәсілі? Даламбердiң қағидасына сәйкес, кез келген уақытта инерция күштердiң тепе-теңдiгi, белсендi сыртқы күштері және байланыс реакция күштері орын алады, жүйе қозғалыста болады. Осы жағдайда қажеттi және жеткiлiктi тепе-теңдiк шарттары A-ның кез келген нүктесi туралы күштердiң геометриялық қосындысы және бұл күштердiң моменттерiнiң қосындысының нөлiне тең болып табылады, яғни Мұндағы P_u = m_i. a_i - инерция күшi; P_i - белсендi күш; R_i – байланыс реакция. Даламбердiң қағидасының кемшiлiгi инерция күшi және жұмыс iстейтiн үдеулердi әрдайым бағыты оны қолдану қажеттілігі үшiн керек болып табылады.

43. Келтірілген инерция моментінің теңдеуі? Динамикалық есептеу машинаның есептi динамикалық сұлбасының құрастырылуы және сұлбаны кiретiн массалардың қозғалысының теңдеулерiмен бастайды. Есептi динамикалық сұлбаға нақты машиналардан сол нақты есептi тәртiп үшiн алатын физикалық факторлар маңызды емес. Келтiрiлген инерция моментi оны алмастыратын массалардың кинетикалық энергияларының қосындысына кинетикалық энергияның теңдiк шартынан анықтайды. Бұл ережелер аналитикалық теңдеулермен өрнектеледi: мұндағы ω_пр - келтiрiлген масса және келтiрiлген инерция моментi; m_i және J_i - масса және тетiктiң і-ші буынының инерция моментi; және - тетiктiң і-ші буынының бұрыштық және сызықтық жылдамдығы.Бұл теңдеулерден табамыз;

44 Жүйе қозғалысының Лагранж тәсілі? Жүйенiң қозғалысының дифференциалды теңдеулерi әр түрлi әдiстермен құрауға болады, яғни Эйлер-Ньютон, Даламбер және т.б. қағидаларымен. Еркiн емес жүйелер үшiн динамиканың есептерiнiң шешiмдерi жалпылама және қарапайым әдiске негізделген. Лагранж әдiсi арқылы қозғалыстың дифференциалдық теңдеулерiн алу үшiн таңдаулы қорытылған координаталардың функциясындағы жүйенiң кинетикалық және потенциалдық энергиясы үшiн өрнек құру керек. X-тың қорытылған координатасы үшiн Лагранждың теңдеуi төмендегідей болады Мұндағы жалпылама жылдамдық; К және П - сәйкесiнше зерттелетiн жүйенiң кинетикалық және потенциалдық энергиясы; P_x - қозғаушы жалпылама күш. Айналмалы және iлгерлемелi қозғалатын массалардың кинетикалық энергиясы Мұндағы және инерция моментi, кез келген айналмалы элементтiң бұрылу бұрышы және бұрыштық жылдамдығы; m, S және сәйкесiнше қаралатын жүйенiң кез келген iлгерлемелi қозғалатын элементiнiң масса, жол және сызықты жылдамдығы.Жүйенiң потенциалдық энергиясы Мұндағы C және K – х жүйесінің (бұрауда) бұрыштық және сызықтық қаттылық элементі; φ және S – бұрыштық бұралуы және x-тың элементiнiң орын ауыстыруы. X қорытылған координаталар ұғыммен Px-тың қорытылған күшiнiң ұғымы байланысты. iшкi де бұл күштер dAның қарапайым жұмысының бөлуiнен бөлiндiге, шығарылған барлық күштерге (iшкi күштер, сол сияқты сыртқы күштерде)яғни күш жүйелеріне тең. P_x = dA/dx

45 Екі массалы жүйе жетек берілісіндегі серпімділік күш момент? Массалардың инерция моменті мен күштік моменттерін қозғалтқыш немесе жүріс бөлігінің білігіне келтіру қажет. Жетек берілісіндегі серпімділік күш моменті келесі теңдеумен анықталады:М_Д=M_П(1-cosʋᵼ); М_П=(Ј₂М₁+Ј₁М₂)/(Ј₁₊Ј₂).Динамикалық коэффициент- К_д=M_max/M_c. Максимал күш моменті- M_max=M_c+2(M_Пmax-M_c)Ј₂/(Ј₁+Ј₂).

46. ЖҚТМ массаларын келтіру? ЖҚТМ элементіне динамикалық жүктемені анықтауға есептік сұлбаларды құру кезінде кедергі қатаңдығын және жұмыс жабдығының қатаңдығын білу қажет. Қол жетпейтін кедергілерге жататындар: мұз топырақтарының массиві немесе тастар, балкалар, свандар және т.б. ЖҚТМ массаларын келтіру механиканың жалпы ережелерімен жүргізіледі. Келтіру центрі ретінде қозғалтқыш білігі, жетекші жұлдызша немесе дөңгелек білігі, сонымен қатар агрегаттардың қозғалыс массасы таңдалады (11.1-сурет). Бульдозердің эквивалентті динамикалық сұлбасы. Массаларды кезекті қозғалыс массаларына келтіру кезінде агрегаттың қосынды келтірілген массаларын анықтау келесі түрде болады: M_пр= +m : Мұндағы n – агрегат қозғалыс кезінде айналатын тетік саны; J_z_т – айналу осіне қатысты тетіктің инерция моменті; m – қозғалатын кезекті агрегат массасы; r_к – жетекші жұлдызшаның немесе дөңгелектің радиусы; i – келтіру центріне жүргізілетін аймаққа дейінгі беріліс қатынасы.

47. Келтірілген момент теңдеуі

48. Таспалы конвейердің S1 – S 5 керілулерін анықтау

S₁=S_T

S₂=S₁+W₁

S₃=S₂+(q₀+q_p’)gl₁

S₄=S₃+W₂

S₅=S₄+(q₀+q_p’)gl₂ -q₀gH

49. Бульдозер аспалы жабдығының әсер етуші күштер және қаттылығын төмендету жолдары

Бульдозер аспалы жабдығының бекітілетін жерлеріндегі әсер етуші қауіпті динамикалық жүктемелерді төмендету үшін, ол жерлердің қаттылығын төмендету жолында арнайы серпімді элементтер енгізу қарастырылады.Бұндай элементтерге метал құрылымдарға тізбектеліп енгізілген серіппелер мен торциондар жатады. Сол себептен алдын-ала с шамасына тең болатын бульдозердің тартымдық рамасының метал құрылымының жалпы келтірілген қаттылығын анықтау керек.

50. Динамикалық жүктемелердің салдары

Айнымалы күштердің әсері бөлшектердің қажып-қирауына, үйкелісте болатын тісті берілістердің тез қарқынды тозуына бөлшек құрамындағы қалдықтық дефармациялық қалдықтық жағдайдан күрт артуына және т.б басты себепкер болады.

51. Таспалы конвейердің S6 – S 13 керілулерін анықтау

S₆=S₅+W₃

S₇=S₆+(q₀+q_p)gl₃ + q₀gH₁

S₈=S₇+W₃_y

S₉=S₈+(q₀+q_p+q)gl₄ +(q₀+q) (H -H₁)g

S₁₀=S₉+W_қ.с.

S₁₁=S₁₀+(q₀+q_p+q)gl₅

S₁₂=(S₁₁+qgh_T)c_б²

S₁₃=S₁₂+(q₀+q_p+q)gl₆

S₁₃=S_е

52 Майыспалы аспалы жүкті арбашаның қозғалыс теңдеуі

Жүк көтеру машинасы жұмысы кезінде жүк арқанға ілінеді сондықтан оның шайқалуы бақыланып отырады. Сондықтан жүк көтеру машиналарының нақты есептері кезінде жүк тербелісінің осы эффектісін бағалай білу керек. Жүктің маятникті тербелу жиілігі кранмен салыстырғанда кран металл конструкциясымен қозғалыс механизм трансмиссиясының серпімді жиілігінен анағұрлым төмен. Жүктің маятникті тербелуі кранның серпімді тербелуіне тәуелсіз және оны бөлек есептеуге болады. Аспалы жүктің иіліміне баға беру үшін қозғалыс механизм динамикасын екі массалы жүйенің есептік сұлбасы ретіндеқабылдаймыз.

Жүктiң аз тербелiстерiнiң қарастыруымен шектелеміз,жүктi аспалыны өзгерiссiз ұзындықта қарастырамыз. Бұл жорамалдың есепке алуымен, жүктi салпыншақтағы күш және салпыншақтағы керiлiстiң көлденең проекциясы

Арбаның қозғалысының теңдеуi

53 Келтірілген күш теңдеуі

Келтiрiлген күштер өздері ауыстыратын жұмыс шартты теңдеуінің сол жұмыс күштерінің қосындысымен анықтайды, яғни

Мұндағы - келтiрiлген күш, - і-ші буынға әсер ететін күштің осы буын қозғалыс центр бағытына әсер ету проекциясы, - і-ші буынға әсер ететін момент.

Бұл теңдеуден табамыз:

54 Машинаның динамикалық параметрлері мен баламалы схемасы

Динамикалық параметрлерді (момент, инерция, масса және т.б.) келтіру және олардың жиынтық мағынасын анықтау ережелерін еске аламыз.

1. Қозғалтқыштан инерция моменті және массаны орындаушы құрал механизмі жағына келтірген кезде, сәйкесінше әр бір ескерілетін элементтің өлшемдерін осы элементтердің беріліс санының квадратына және келтірілген орнына көбейту керек, осылайша алынған өлшемдердің мәнін қосу керек.

2. Орындаушы құралдан инерция моменті және массаны қозғалтқыштың жағына келтірген кезде, сәйкесінше әр бір ескерілетін элементтің өлшемдерін осы элементтердің беріліс санының квадратына және келтірілген орнына бөлу керек, осылайша алынған өлшемдердің мәнін қосу керек.

Сурет 1. Жүкті көтеру механизмінің сұлбасы.