 ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ Сила воли ведет к действию, а позитивные действия формируют позитивное отношение Как определить диапазон голоса - ваш вокал Игровые автоматы с быстрым выводом Как самому избавиться от обидчивости Противоречивые взгляды на качества, присущие мужчинам Вкуснейший "Салат из свеклы с чесноком" Натюрморт и его изобразительные возможности Применение, как принимать мумие? Мумие для волос, лица, при переломах, при кровотечении и т.д. Как научиться брать на себя ответственность Зачем нужны границы в отношениях с детьми? Световозвращающие элементы на детской одежде Как победить свой возраст? Восемь уникальных способов, которые помогут достичь долголетия Классификация ожирения по ИМТ (ВОЗ) Глава 3. Завет мужчины с женщиной
Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.
| Металды банкілермен манипуляциялау
Ф. 7.03-18 УразбаеваК., ИскаковаС. ТАМАҚ ӨНІМДЕРІНІҢ ЗАМАНАУИ ҚАПТАМАСЫ Оқу құралы Шымкент, 2015 Қақастан Республикасының білім және ғылым министрлігі М.Әуезов атындағы Оңтүстік-Қазақстан мемлекеттік университеті Қазақстан Республикасының индустриалдық-инновациялық дамудың мемлекеттік саясаты УразбаеваK., Искакова С. ЗАМАНАУИ ТАМАҚ ӨНІМДЕРІНІҢ ҚАПТАМАСЫ Оқу құралы 6M072800 –Өңдеу өндірістерінің технологиясы мамандығының магистранттарына арналған ББ «Тамақ инженериясы және тамақтану өнімдерінің қауіпсіздігі» Шымкент, 2015
ББК 65.9(2)304.25 Рецензенттер: Мусулманова М.М., техника ғылымдарының докторы, И.Раззаков атындағы профессор ҚМТУ Шингисов А.У. техника ғылымдарының докторы, М.Әуезов атындағы ОҚМУ «Тамақ инженериясы» кафедрасының профессоры Кедельбаев Б.Ш., техника ғылымдарының докторы, М.Әуезов атындағы ОҚМУ «Биотехнология» кафедрасының профессоры УразбаеваK.,ИскаковаС. Тамақ өнімдерін қаптама. Оқу құралы. Шымкент: М.Әуезов атындағы ОҚМУ, 2015. – 232б. ISBN Оқу құралы 6М072800-Өңдеу өндірістерінің технологиясы мамандығының оқу жоспарымен «Заманауи тамақ өнімдерінің қаптамасы» пәнінің бағдарламасына сәйкесҚР ИИДМБ аясында «Тамақ инженериясы және тамақтану өнімдерінің қауіпсіздігі» білім беру бағдарламасы бойынша оқытылатын магистранттарына арналған. Сондықтан нақты тамақ өнімдеріне арналған ыдысты таңдау кезінде әртүрлі нұсқаулар болады, қаптама орамасын таңдау кезінде бөлек материалдарды, технологиялық процестерді және нарық талаптарын ескеру қажет. Құралда тамақ өнімдерін қаптамадің заманауи технологиялары қарастырылады, сақталу мерзімі, қаптама материалдары және жабдықтары анықталынады. Құрал қаптама шешімдерін жасауда қатысатын тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының технологтары және менеджерлері үшін пайдалы болады.
М.Әуезов атындағы ОҚМУ Оқу әдістемелік Кеңесімен баспаға ұсынылды, № 1 хаттама, «_01_» ___09___ 2015ж. ISBN
© УразбаеваK.,Искакова С. 2015 ж © М.Әуезов атындағы Оңтүстік-Қазақстан мемлекеттік университеті
Алғы сөз Бүгінгі күні қаптама материалдары және қаптау тәсілдері мен түрлері көп жағдайда тұтынушы таңдауына әсер етеді, бұл дегеніміз сату көлеміне және әлемдік саудаға, қорытындылағанда нарықтағы әр басқа компаниялардың ахуалдарына әсер етеді. Қаптамаларды жақсарта отырып компания нарықтағы бәскеге тұрақтылығын арттырады. Сондай-ақ белсенді дамып отырған сауда желілерінің, супер және гипер маркеттердің тауардың барлық түрлерінің және тамақтану өнімдерінің сапасына және қаптамаларының маркетингтік құрамдас бөлігіне қойылған талаптары жоғары болып отыр. Бүгінгі таңда қаптама өнімнің дәмін, хош иісін сақтап қана қоймай, сонымен қатар оның сақталу мерзіміне әсер ете отырып өнім мен өндіруші туралы қажетті ақпаратты да құрауы қажет. Оқу құралы 6М072800-Өңдеу өндірістерінің технологиясы мамандығының оқу жоспарымен «Заманауи тамақ өнімдерінің қаптамасы» пәнінің бағдарламасына сәйкесҚР ИИДМБ аясында «Тамақ инженериясы және тамақтану өнімдерінің қауіпсіздігі» білім беру бағдарламасы бойынша магистранттарды дайындауға арналған. Бұл оқу құралында біз оқырмандарды қаптау тәсілдерінің негізімен, тамақ өнімдерін қаптамаларын жасау және қолдануға арналған қаптамаларға, жабдықтарына және технологияларына қойылатын талаптармен танысады. 1 бөлім қаптама өндірісінің даму тарихына арналған. 2 бөлімде қаптаудың негізгі функциялары қарастырылған. 3-7 бөлімдерінде тамақ өнімдерінде қолданылатын әртүрлі материалдардан, яғни пластмассадан, шыны ыдыстан, қағаз бен картоннан, метал банкілерден жасалынған қаптаманың технологиялары мен техникасы талқыланған. 8 және 9 бөлімдерде қаптаманың «белсенді қаптамалар» және «модифицирленген газдық ортадағы қаптамалар» деп аталынатын заманауи түрлері ұсынылған. Бұл технологиялар әртүрлі тамақ өнімдерінің жарамдылық мерзімін ұзарту үшін және дәм, хош иіс пен түсі сияқты қасиеттерін тұрақтандыру үшін кеңінен қолданылады. Қосымшаларда қаптама тарихының глоссариі және хронологиясы көрсетілген. Біз бұл оқу құралында оқырмандарға соңғы ғылыми жетістіктер туралы мәліметтер қол жетімді болуы үшін барлық күш жігерімізді салдық. Кіріспе
Қаптама біздің өміріміздің ажырамас бөлшегі болды, ол өнімді өндіруші мен тұтынушы арасындағы байланыста үлкен рөл ойнады. Ғылыми-техникалық прогрес пен өндірістің кеңею ыдыстық қаптама саласын жетекші әлемдік индустриялық деңгейіне жеткізді. Қаптама өндірісі қоғамның тіршілік әрекетіндегі өндіріс (өнеркәсіптік кәсіпорын) пен тұтыну (көтерме және дара сауда) деп аталынатын екі негізгі сфераларын байланыстырады. Бұл коммуникативтік звеносыз ешқандай әлеуметтік даму сатысын елестету мүмкін емес. Қаптамалардың бар болғаны екі негізгі түрлері бар: біріншілей (тұтынушылық) және екіншілей (көліктік). Біріншілей қаптамалар – бұл өнімді тікелей жабатындар, ал екіншілей қаптамалар біріншілей қаптамалардағы бірнеше бірлігін пайымдауға болатындар және әдетте тасымалдауға қолданылатындарды айтады. Осыған орай қапталған өнім түріне байланысты үшінші және төртінші деңгейде қаптауға арналған қаптамалардың қосымша деңгейлеріне деген қажеттілік туындауы мүмкін. Біріншілей қаптамалар (тұтынушылық қаптамалар) ең маңызды тапсырманы орындап отыр. Ол өнімді немесе тауарлық марканы сәйкестендіруге көмектеседі. Сонымен қатар тұтынушыға барлық қажетті өнім туралы ақпаратты және қапталған өнімнің жарнамасының рөлін орындайды. Тарихи деректерге сүйенсек қаптаманың арқасында өзіне-өзі қызмет ету принципін пайдалану мүмкіндігі туды, сондай-ақ өзіне-өзі қызмет ету дүкендерінің арқасында өнімнің түрі және саны артты. Қаптаманы сатушы деп те қарастыруға болады. Қазіргі кезде тауарды қаптамасыз есестету мүмкін емес. «Қаптама» туралы түсінік бойынша шикізат пен қаптама материалдарының өндірісі, қаптама өнімдері мен тасымалдаушы ыдыстарды, машиналар мен жабдықтарды, пішіндік дизайыны мен сызбаларын өндіру және пайдалану сияқты экономика сфераларын біріктіреді. Көбіне қаптамалар тамақтану өнімдері өндірісімен және басқа да халық тұтынатын тауарларымен, көлікпен, қойма шаруашылығымен, тауар тарату жүйесімен, саудамен, тұтынумен, елдің ұлттық және мәдени ерекшеліктерімен тікелей байланысты. Сонымен қатар ол тауарлық нарықтың деңгейін анықтайды және өнімнің сапасы мен сақталуына әсер етеді. Өзінің негізгі мәні бойынша қаптама процесі барлық өнеркәсіп салалары үшін өндіріс–сақтау–тасымалдау–өткізу тізбегінде маңызды рөл атқарады. Қаптама орамалары өнім шығынын төмендетуге, оның сапасына кепілдік беруге, тауардың сақталу мерзімін ұзартуға, тұтынушыға тауарды жеткізуге мүмкіндік береді. Қаптама тамақ өндірісі мен қоршаған орта арасындағы кедергіден өндіріс факторына айналды. Оның көмегімен микротолқынды қыздыру жағдайында өнім температураларын реттеуге, тамақтандыру өнімдерін сақтау кезінде қаптама қабығы ішінде оптимальды газдық атмосферасын тудырады, шашыранды ферменттері бар биологиялық белсенді материалдарды қолдана отырып өнім құрамын бағытты түрде өзгертеді. Алайда ыдыстық қаптама ісі үшін қаптама технологиясын білу жетпейді. Міндетті түрде менеджмент, маркетинг, жарнамалық іс негіздерін, көркем құрастыру мен сызу элементтерін меңгеру қажет, ЭЕМ мүмкіндіктерін пайдалану қажет, заманауи ыдыстық қаптама жабдықтары туралы хабардар болу қажет Қаптама маркетинг пен жарнаманың маңызды құралы болып табылады, ол тауар туралы ақпараттың көзі ретінде кеңінен қолданылады. Қаптама материалы мен дизайнының сапасы тауардың өтуіне ауқымды ықпал етеді. Сонымен қатар тұтынушы өнімді таңдау кезінде құрастырылуы мен көркем безендірілуі үшін шешуші критериясы болып табылады. Кәсіпкердің басты мақсаты өзінің өнімін тиімді сату, сол себепті тұтынушылардың назарын аудару үшін қаптамалардың безендірілу тиімділігі жиі қолданылады. Алайда бизнесте тұрақты табысқа қол жеткізу үшін қаптамалардың көркем безендірілуі тауардың шынайы құндылықтарына сәйкес келуі керек, өйткені сатып алушының мақсаты басқа, яғни жоғары сапалы тауарды төмен бағада сатып алсам дейді. Қаптама өнім өндірудің соңғы сатысы болып табылады, сондай-ақ барлық өндірістік процестердің ұйымдық тапсырмаларын шешуі керек: өнім мен қаптаманы өндіру үшін шикізат пен материалдарды таңдау, оларды өндіру технологиясын, жабдықтарын, қаптама технологиясын, дайын өнімді тасымалдау және қоймалау сұрақтарын таңдау. Қоймалардағы дайын өнім немесе тікелей өндірушіден алынған өнім сатылымға жіберіледі, бұл кезде өнім өндірушілер де, оны тұтынушылар да қоршаған ортаны қорғауға міндетті. Қаптамалардың технологияларын таңдау фирмалардың стратегиялық таңдауы болып табылады, сондықтан ол бәсекелес артықшылықтарына жету үшін негіз бола алады. Мұндай артықшылықтарға соңғы тұтынушы қажеттіліктерін және мұқтаждықтарын қанағаттандыру арқасында, өнім сапасын жоғарылату және оны өткізудің жаңа каналдарын жасау арқасында қол жеткізеді, бұл өзіндік құнын төмендетуге, маржинальды шығынын жоғарылатуға, тауарлық маркілер мен сауда белгілерінің жылжуын нақтырақ орындауға, сондай-ақ клиенттерге логистикалық қызмет көрсетудің сапасын жоғарылатуға мүмкіндік береді Өнеркәсіптердегі сусындар мен тамақтанудырудағы өнімдерді қаптау үшін негізгі тапсырма ретінде бағаға, өнімділікке және нарыққа әсер етуді бірден шешудегі мақсат пен тұрақты принциптерді қабылдауды айтуға болады [CORRECTRUSSIANtext]. Идеалдық көз-қарас бойынша қаптамалардың дизайнын және инновациясын дизайнның бір бөлігі ретінде қарастырып, оны көрсетілген тұрақтылық сатысының «өнім концепциясы» ретінде брендтер иелері қарастыруы қажет. Жоғарыда көрсетілгендерді ескерсек қаптаманы және оның дизайнын жасауға қатысатындар әрдайым өзгеріп отыратын әлеуметтік, экономикалық, технологиялық, маркетингтік, құқықтық, техникалық және экологиялық талаптарын ескеру қажет. Сондықтан қаптама дизайнерлері мен жасаушыларына функциялардың кең спектріндегі қаптама орамаларына ықпал етудің кешендік көрінісін дамыту қажет, соның ішінде сапасын, өндірісін, машина жасауды, маркетингты, сусындар мен азық-түлік технологиясын, сатып алуды, құқықтық сұрақтарды, қаржыны, жеткізу тізбегін және қоршаған ортаны басқаруды жетілдіру қажет. Жоғарыда айтылғандардың бәрін қорытындылай келе қаптаманы жасау және жетілдіру аймағында жұмыс істейтін мамандарға әрдайым өзгеріске ұшырайтын технологиялық, маркетингтік, құқықтық, логистикалық және экологиялық талаптарынан хабардар болулары тиіс. 1 бөлім Қаптамалардың жалпы тарихы · Көнелік · Орта ғасыр · Жаңа уақыт · Жаңарған уақыт
Өз еңбегіңнің өнімін қалай сақтауға болады? – деген сұрақ «ақыл-естілік адамды» әрдайым ойландырған. Лайықты «жауап» шамамен 6 мыңжыл бұрын табылған. Ол қаптама еді. Қаптаманың жалпы тарихын келесі кезеңдерге бөлуге болады: Көнелік, Ортағасырлық, Жаңа уақыт и Жаңарған уақыт.
Көне заманда тауарлардың бірінші қаптамалары әртүрлі өңделмеген шикізаттардан, яғни саз балшықтан, қамыстан, жануар мен өсімдік талшықтарынан жасалған. Көне заманда саз балшық барлық отырықшыл халықтың ыдыс жасауға арналған негізгі материалдары болды. Бізге жеткен ең көне сазды «қаптамасы» ретінде 1922 жылы Иранның батысындағы тауларда шумерлердің қоныс мекендерінде жүргізілген қазу жұмыстарында табылған керамикалық су құюға арналған ыдыс болып есептелінеді. Табылған олжаның жас шамасы 5 мың жылдан кем емес еді. Бір жарым мың жыл өткеннен кейін Ежелгі Грецияда «саз балшықты» қаптамасының тағы бір нұсқасы – амфора табылды. Қалыпты амфораны 30 литрлік көлемде, жоғарғы жағында үлкендеу емес құлақтарымен жасаған. Амфора түбі домалақтанған еді, бұл полиэтилендік заманауи бөтелкелердегі сияқты қысымды анағұрлым біркелкі таратуға себепші еді. Амфоралар ежелгі логистика көз-қарасымен қарағанда мінсіз еді. Олар кеме трюмдарында бірнеше қабатқа оңай жиналатын, ал бүйірлеп байланғандары жүкті тиеу және түсіру жұмыстарын айтарлықтай жеңілдететін. Амфораларда әртүрлі өнімдерді, бірақ көбіне шарап, май, су сияқты сұйықтарды тасымалдаған және сақтаған. Шамамен б.э.д. 1500 жылы амфораларда мазмұны бойынша заманауи этикеткалардан кем келмейтін маркировка пайда болған. Жылтыратылған амфоралар бірнеше рет пайдалануға жарамды болған, ал жылтыратылмағандары бір рет пайдаланылатын болған және пайдаланылған соң жойылатын болған.
Шыны ыдыс – қаптама орамасының ең көне түрлерінің бірі. Алғашқы шыныдан жасалынған су құюға арналған ыдыстар Египетте және Сирияда б.э.д. 4 мыңжылдықтың екінші жартысында пайда болған. Бұл далаптарға, хош иістер мен бет бояуларына арналған бөтелкелер мен шиша сауыттар еді. Шыны үрлеу технологиясы Ежелгі Римде кеңінен қолдау тапқан. Рим империясының күйреуінен кейінгі қиын кезеңдерде бөтелкелер мен сауыттар үшін жақсы кезең емес еді.
XI ғасыр Египет бірініші рет қағаз қаптамаларының пайда болуымен тарихта қалған. Сондай-ақ осы Ортағасырлық кезеңде Солтүстік Еуропада бөшке жасау кәсібі дамытылған. Жаңа технологиялар мен «құпиялар» пайда болған. Мысалы, ылғал өнімдерді сақтау үшін бөшкелерді жасағанда еменді қолданған, ал құрғақ өнімдерді сақтағанда қарағайды қолданған.
1375 жылы қаптамалар салаларына қатысты бірінші нормативтер қабылданған: Ганзейлік одақтың шешімі бойынша майшабақ немесе май құйылған бөшкелердің көлемі 117,36 л құрауы қажет еді. XVIII ғасырдағы өнеркәсіптік революция кезінде тоқымадан, мақтадан немесе кендірден жасалған қаптар кең етек алды.
Қаптама саласының дамуындағы шарықтау кезеңі бұл қағаз дайындауға арналған станокты ойлап табу болды (1798 ж., Франция), содан кейінгісі орамадағы бумалы қағазды жасайтын станокты ойлап табу болды (1807, Англия). Өнертапқыш Лютер Кроуэлл тегіс түпті қағаз пакетін ойлап тапты және 1870 жылы оның жасалу технологиясын патенттеп алды. Жаңалық өзін жоғары деңгейде көрсетті. Алдымен пакеттер біртүсті болған, бірақ кейін оларға тегіс баспаны пайдаланып суреттер салған. Осылайша дүкен иелері қаптамаларға өз жарнамаларын орналастыруға мүмкіндік алды. Кейінірек пакеттерге бауларды орната бастаған. Пакет қалпы өзгертусіз қалған. Ресейде және Еуропада да қағаз пакеттері темекі, опа, ұн, астық және басқа бакалеяны қаптауға пайдаланған.
Бүгінгі күні қағаз пакет – қаптаманың бетке тұтарлық өкілі болып табылады. Ол жоғары талғамды, көркем, таңдаулы, қымбат көрінетін, дегенмен ол демократияшыл болып келеді.
XVIII ғасырдың соңында – XIX ғасырдың басында Еуропа мен АҚШ елдерінде ағаш пен картоннан қорап өндіру ерекше кәсіп болды. 1850 жылы алғашқы жиналатан қорап пайда болды. Нағыз ыңғайлы жиналатан қорапты 1879 жылы Роберт Гейер ойлап тапты. Жиналатын картон қорабына қапталған ең алғашқы өнім «Квакерлік сұлы» болды, ол Гейр өнертабысынан кейін 7жыл өткен соң пайда болды. Картондық қаптамадағы «суреттердің» сапасын айтарлықтай өзгертуге ақ ағаш картон өндірісіне ендірілген өнертабыс мүмкіндік берді. Бұл 1865 жылы Францияда орын алды. Жоғары сапалы полиграфия картон қорабын қаптама индустриясының алдыңғы қатарлысына айналдырды. XIX ғасырда қаптама қағаздарының арнайы түрлері пайда болды. 1827 жылы Францияда арзан өнертабыс, яғни бір жағы май сықпамен өңделген қаптама қағазы «балауыздалған» ойлап табылды, ал 1853 жылы Ұлыбританияда пергаменттік қағаз деп аталынатын өнертабысқа патент берілді. Гофрирленген картонның пайда болуы бұл қаптаманың материалын жасау қажеттігінен ғана туындаған жоқ, ол тауарды механикалық әркеттерден қорғау қажеттігінен де туындады. Алдымен 1871 жылы американдық Альберт Джонсон гофрирленген қағазды шыны колбалар мен бөтелкелерді қаптау үшін қолдануды ұсынды. Үш жыл өткен соң екі қабатты гофрирлі картон патенттелді. Патент иесі американдық Оливер Лонг болды, ол гофрирленген картонға тегіс қағаз қабатын жапсыруды ұсынды. 1881 жылы АҚШ-та екі қабатты гофрирлі картонды жасауға және оны бумаға жинауға арналған механикалық жетегі бар алғашқы машина жасалынды. Тағы бір жыл өткен соң америка елінің құзырындағы Роберт Томпсон үш қабатты гофрирленген картонды патенттеді.
Материалдың 1916 жылы бес қабатты, ал 1953 жылы жеті қабатты версиясы шығарылды. Уақыт өте келе гофрлердің түрі мен өлшемдері өзгеріп отырды. Қазіргі кезде де нарық әрдайым гофрирленген қаптама орамасына жаңа талаптар қоюда. Шамамен осы кезеңде бірінші консерві банкісі пайда болды, сондай-ақ шыны ыдыстардың мойны және корпусы сияқты қалыптар пайда болды. Қаңылтырдан жасалған қаптама орамасының массалық өндірісі XIX ғасырдың ортасында байырғы Англияда өз жұмысын бастады. Алдымен бұл бисквитке арналған сериялы қораптар болды. Кейін «қаңылтырларда» шай, печенье, тас кәмпиттер және т.б. тамақтану өнімдері сатыла бастады. Қаңылтыр қораптар мен банкілер шебер безендірілді, нәтижесінде олар қаптама орамасы мен асханалық интерьердің бұйымы сияқты бірден екі функцияны орындады. 1810 жылы ағылшын Питер Дюранд консервіленген өнімдердің қаптама орамасы ретінде қаңылтыр банкіні пайдалануды ұсынды. Осылайша консерві банкісі пайда болды. XX ғасырдың отызыншы жылдарында консерві банкісі бізге жеткен заманауи түріне ие болды.
Жұмсақ металды құбырлар сықпаларды (туба) ойлап табушы Джон Ренд (JohnGoffeRand) 1841 жылы «бояуларды сақтауға арналған жетілдірілген ыдыс» ретінде замануи сықпалардың (тюбик) түп бейнесін патенттеп алды. 1892 жылдан бастап тіс пастасы үшін сыйымдылық ретінде сықпа кеңінен қолданылды (Шеффилд докторының "тістерге арналған кремдер). Бірнеше жылдар өткеннен кейін Нью-йорктік дәріхана қызметкері Колгейт Шеффилдтің тәжірибесін қабылдап тіс пастасына арналған сықпаны патенттеп алды. Ұзақ уақыт бойы сықпаларды қалайы мен қорғасыннан жасаған, бірақ біртіндеп бұл ауыр металдарды алюминий ығыстырып орнын басты (қорғасын улы, қалайы қымбат). Пластмассалардың технологиясын игеру пластикалық (экструзионды және коэкструзионды) және ламинаттық (беттік көп қабатты материалдан өндірілген) сықпалардың пайда болуына септігін тигізді. Сықпалардың «ғарыштық одиссеясы» 1964 жылы басталды.
Пластмассаны өте ұзақ уақыт бойы құралдар өндірісінде компонент түрінде ғана пайдаланған. Ал қазір барлық салада пайдалануда. Біз үшін бірегей және таптырмайтын болды. Біздің тұрмысымызға пластикалық бөтелкелер, контейнерлер және ыдыстар нық еніп алды. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін өлшеп оранған тамақ өнімдеріне, сәйкесінше өлшеп қаптама қызметіне деген сұраныс бірден өсті, бұл қолданылатын қаптама орамалары материалдарының және конструкцияларының диапазонын айтарлықтай кеңейтті Бұның бәрі тамақ ғылымы және қаптама орамаларының материалдары мен жабдықтарының технологиясы саласындағы жетістіктерінің арқасында болды.
Соңғы жылдары тамақ дайындауға уақыты жоқ «жұмыс басты тұтынушыларға» бағытталған қаптама орамасына үлкен көңіл бөлінуде, мұндай жоғары сапалы өнімдердің қаптама орамасы ең алдымен ыңғайлы болу керек.
1980-ші жылдары газдарға қатысты жоғары кедергілік қасиеттері бар полимерлік материалдар негізіндегі қаптама орамалары кеңінен таратылды, олар десерттерге, сорпаларға және соустарға арналған асептикалық контейнерлер, кесілген ет деликатестеріне арналған әртүрлі науалы қаптама орамалары, сондай-ақ микротолқынды пештерде жылытуға шыдайтын, қоршаған орта температурасында сақталынатын дайын өнімдер үшін залалсыздандыруға болатын контейнерлер
Соңғы жылдары СВЧ-пештерінде жылыту үшін арнайы қаптама орамасындағы өнімдер пайда болды. Бүгінгі күні олардың танымалдығы таңқаларлық жоғары. Осылайша жылдам дайындалатын жұмыртқаның қаптама орамасы пайда болды. Жұмыртқа үшін әр жеке пакет бірнеше қабатты өңделген картоннан жасалынған.
Статистика бойынша 35 тен 50 жасқа дейінгі жас шамасындағы 72% тұтынушылар микротолқынды пеште тікелей жылыту үшін жарамды ыдысқа буып-түйілген тоңазытылған етті жартылай дүмбілдерге ерекше таңдау береді.
СВЧ-қаптама орамасын жасау үшін винилды спирті бар(СЭВОН, немесе EVAL –этиленвинилалкоголь) этиленнің полимерлестер, поликарбонаттар, полиамидтер негізіндегі полиэтилен-терефталат пен ламинаттарды, сондай-ақ кешенді материалдарды қолданады. Мысалыға жоғары дисперсті слюданы құрайтын СЭВОН негізінде арнайы қабықшалы материал жасалынған. Ол көмірқышқыл газын және ауа оттегісін өткізбейді, себебі слюданың арқасында жоғары жылуөткізгіштікке ие болып отыр. СВЧ пештерінде жылыту үшін өнімдер ішінен пайдалануға келесідей дайын өнімдерді алады: пицца, гамбургерлер, тауық пен мал етінен, сүт және көкөністерден дайындалған тағамдар, сорпалар, бәліштер, ұзақ мерзімге жарамды өнімдер, төмен калориялы және көкөністі тағамдар, тоңазытылған және басқа да тамақ өнімдері. СВЧ-ні дайын өнімдерді жылытуға ғана қолданбайды, сонымен қатар жартылай дүмбілдерді толық қуыруға немесе пісіруге және балғын өнімдерді толық дайындауға да қолданады.
Тамақ қаптама орамасында полимерлі нанокомпозитті материалдарды пайдалану кедергіні, механикалық пен термиялық қасиеттерін және басқа да маңызды сипаттамаларын жақсартуға көп мүмкіндіктер береді. Төменде қаптама орамасының кедергілік қасиетін және нанокомпозит негізіндегі қаптама орамасымен дәстүрлі икемді қаптама орамасының салыстырмасын жоғарылататын нанокомпозиттерді қосу арқылы түзілген полимерлі қабықшаның түзілу схемасы көрсетілген (көбіне силикатты нанотопырақтар).
Нанотехнология тамақ өнімдерін өңдеуге, өндіруге, тасымалдауға, есептеуге, сақтауға, қорғауға айтарлықтай әсері бар. Нанотехнология тамақ өнімдерініңқаптама орамалары үшін 3 түрлі артықшылықтарды ұсынады: • тосқауылға кедергі болу •функционалды тиімділігін қамтуға арналған белсенді компоненттерді қосу • сәйкес ақпараттарды қабылдау Оның бұл салада қолданылуы ары қарай дамуға мүмкіндік алды, яғни тамақ өнімдерінің дәмі, түсі, иісі, текстурасы және консистенциясы жақсарды; денсаулыққа пайдалы қоректік заттар мен қоспаларды сіңіруі және биологиялық қол жетімділігі ұлғайды; тамақ өнімдерін қаптама саласында механикалы, кедергілі және бактерияларға қарсы қасиеттері бар жаңа материалдар жасалды; тамақ өнімдерін тасымалдау және сақтау кезіндегі күйін бақылауға және есепке алуға арналған нано-датчиктерді жасады. Құрамында синтетикалық нанокомпоненттері құрайтын ПЭТ-бөтелкелер алюминилі банкілер мен шыны бөтелкелерге қарағанда анағұрлым экологиялық қауіпсіз. TA-SWISS (Берн, Швейцария) технологиялық қатерлерді бағалау Орталағының тапсырмасымен жүргізілген зерттеулер барысында германдық «Эко-Институты» атты қолданбалы экология институты осындай шешімге келді. 2006 жылы дүниежүзілік бренді бар майонездерге арналған пластмассалық сықпалы бөтелкелердің ішкі қабатының беттік қасиеттерін өзгерту үшін нанотехнологиялар қолданылды, бұл құты ішіндегі өнімді оңай шығаруға мүмкіндік берді және өнім қалдығын төмендетті. Ұлыбританияда WalkersTM чипстері компаниясы тұтынушылық тауардың этикеткасында көмір қышқыл газ орнының төмендетілгені туралы көрсеткен әлемдегі ең алғашқы компания болды.
2007 жылы Ұлыбританиялық «innocent R (Невинный R)» брендінің «Смузи» жеміс сусыны үшін 100%-дық ПЭТ-бөтелкелері өңделді. Нанотехнологияларды пайдаланып жасалынған жаңа икемді қаптама орамасының маңызды артықшылықтары ретінде консерванттарды айтарлықтай аз қолдануға және тамақтану өнімдерін сақтау мерзімдерін жоғарылатуға мүмкіндік беруін айтуға болады. Фольга қолданылмаған жаңа буындық икемді қаптама орамасы СВЧ-пештерінде өнімді бумасын шешпей температуралық өңдеуге және жылытуға мүмкіндік береді. Негізінен «нано қаптама орамасы» деген атпен белгілі қаптама орамасы жоғары кедергілі болып келеді Тамақ өнімдерінің орынды (смарт) қаптама орамасы. Соңғы жылдары қаптама жүйелерінің орнын пакеттегі смарт-қаптама жүйелері мен наноматериалдары кіретін инновациялық қаптама жүйелері басты. Орынды қаптама орамасы нақты химиялық заттардың тасталынымдарын айқындауға мүмкіндік беретін нано датчиктерді қолдану жолымен жақсартылады. Жасалынған қаптама орамасы түсін өзгерте отырып тұтынушыға өнімдердің патогендік микроағзалармен ластанғандығы және бұзылғандығы туралы ескертеді. Жобаланған электронды «шүмектер» мен «тілшелер» оларға «иісі» немесе «дәмі» бойынша анықтау үшін адами сезіну мүмкіндіктерін ұқсатуға жағдай туғызады. «Орынды (смарт)» қаптама орамасы терминіне белсенді және зиятты қаптама түсініктерін жатқызуға болады. Қазіргі уақытта бұдан басқа қосымша әсершіл және функционалды қаптамаді ұйымдастыруға болады.
Радиожиілікті сәйкестендіруі орнатылған этикеткалар логистикалық операциялардың сәйкестендірілуін жылдамдататын ауқымды топты тауарларды сәйкестендіруге мүмкіндік береді. Радиожиілікті сәйкестендіру (Radio Frequency Identification (RFID)) тамақ өнімдері мен сусындарда кездесетін жеткізілім жүйелеріндегі қалдықтар, бос сөрелер, ұрлық, жасандылық және биоланкестік инциденттен немесе тамақ тектес аурулардың тарауынан кейінгі жарамсыз немесе қауіпті өнім пікірлері секілді проблемаларды шешуге көмектеседі. Өйткені экологиялық проблемалар өсуде, сонымен қатар қаптама орамасы тамақ өнеркәсібінің және сусын индустриясының тұрақты даму саласындағы күн тәртібінде аса маңызды рөл атқаратын боладыКөбіне тұтынушылар экологиялық немесе әлеуметтік белгілері негізіндегі брендтерді қолдайтынын немесе қарсы екендігін шешуде. Сондықтан компанияларға өз клиенттерін ұтып алу және сақтау үшін тұрақты даму саласындағы саясатты жетілдіру және тиімді жүзеге асыру қажет болады, өйткені ол саясатқа климат өзгеруі, ресурстарды басқару, қоршаған орта мен қалдықтардың ластануы сияқты проблемаларды шешу кіреді Қорытынды. Соңғы 200 жыл ішінде қаптама орамасы өнімдерге арналған қарапайым контейнерден жалпы дизайнның маңызды элементіне айналды, мысалыға алсақ, кетчупті қаптама үшін қолданылатын қарапайым шыны бөтелкелерінен оттегіге қатысты жоғары кедергілік қасиеті бар соэкструдирленген полимерлік материалдардан тұратын көп қабатты қаптама орамасына ауысуын айтуға болады, бұл өз кезегінде кетчуптың жарамдылық мерзімін ұзартуға мүмкіндік берді.
2 бөлім Қаптамадің негізгі функциялары · Қаптама рөлі · Сақталуы (контейнмент) · Қорғалуы және сақталуы · Ыңғайлылық · Коммуникативтік функциясы · Маркетингтік функциясы · Көліктік функциясы · Нормативті – заңнамалық функциясы · Экологиялық функциясы · Тамақ өнімдерін қаптамаге қойылатын талаптар · Қаптама материалдарының түрлері
«Қаптама ыдысы» мен «қаптама» түсініктері өте көлемді және олардың арасында ешқандай нақты айырмашылық жоқ. «Қаптама ыдысы» терминi итальяндық «tara» сөзінен алынған және тауарларды сақтауға, қаптамаге және тасымалдау ға арналған сыйымдылықтар деген мағынаны білдіреді; ыдыстарға бөшкелерді, бөтелкелерді, жәшіктерді, шыны сыйымдылықтарды, картон қораптарды, қаптарды және тағы басқаларды жатқызуға болады. Қаптама деп бұл тауарды тікелей байланыста біріншілей ыдыстарға орау болып табылады және оларды қорғау мен сәндеу функцияларын атқарады. Қаптама технологиясы тамақ өнеркәсібінде маңызды орын алады(Coles соавт., 2011). Қаптама материалдары мен функциялеріне тиісті таңдау тамақтану процестерінің және өнім дизайнының ажырамас бөлігі болып табылады. Робертсон (2005) қаптамаге келесідей төрт функцияларды қосады: өнім сақталуын, қорғалуын, ыңғайлылығын және ол туралы ақпаратты қамту. Негізінен осы функциялардың әрқайсысына әр түрлі технологиялық, инженерлік және коммерциялық мақсаттардың бірқатары кіреді.
Сақталуы - орамның негізгі мақсаттарының бірі және айқын кезде өнімнің мазмұны. Тамақ өнімдері бір жерден басқа жерге тасымалданар алдын сақталуы керек. Бұл өнімнің тиімді тасымалдануы, сақталуы және таратылуы үшін маңызды болып табылады. Сонымен қатар, өнімнің сақталуы қорлық есептеуді және тауарды сатып жылжытуды (тауартану) жеңілдететін белгілі салмағы немесе көлемін бөлікке бөлуге мүмкіндік береді (мерчендайзинг). Ораманың пішіні мен өлшемдері көбіне сақтау, тасымалдау және көрсету үшін қажет кеңістік талаптарымен анықталады. Термошөгінді қаптама қабаттамалары түптік өнімдер топтамасын нығыздау үшін бағалы ортаны қамтамасыз етеді. Қаптама ыдыстары қойма ғимараттарын және тасымалдау құралдарын (тиімділеу функциясі) оңтайлы пайдалану мақсатындағы формалар ретінде, сондай-ақ пакеттегі құрам мөлшерін стандарттау (мөлшерлеу функциясі) мүмкіндігі ретінде зерттелуі керек.
Қорғау – өнім туралы жағдайда, қаптама функциясінің арасындағы ең маңыздысы екендігі сөзсіз. Тамақ өнімдері және қоршаған орта арасындағы тиімді тосқауыл құруда пайдаланылатын қаптама үрдісі арқылы тамақ өнімін физикалық, химиялық, микробиологиялық және макробиологиялық шабуылдардан қорғауға болады, сонымен қатар бұл өнімнің жарамдылық мерзіміне шешуші әсер етеді. Сонымен қатар қаптамаді қоршаған ортаны босатылудан, иістен, шаңнан және т.с. алдын алу үшін қолданады. Тамақ өнімдерінің сапасының төмендеуіне әсер ететін климаттық факторлар 1.1 кестеде көрсетілген
Термоөңдеу кезінде пакет өңдеу түрін талап етеді, және керісінше болуы да мүмкін. Пакет бұл жылумен өңделіп тұрақталған тағамды қайта залалдауынан сақтайтын металдық ыдыс, шынылы банка немесе пластикалық сөмке деп қарастырылады. Соңғы жылдары, құрамында консерванттар кездесетін қаптама материалдары жасалынды, бұл «белсенді» қаптама ретінде белгілі жаңа перспективалы саланың дамуына алып келеді. Сонымен қатар арнайы тасымалдау қасиеттері бар қаптама материалдары «өзгертілген атмосфера техникасы» ретінде танымал болған сақтау тәсілінің негізгі факторы болып табылады. Кесте 2.1 Тамақ өнімдеріне әсер теуші климаттық факторлар
Термоө |
Вакуумдалған қаптама (vacuum packaging – VР).
Көнелік
гофрирленген картон
пергамент
балауыздалған қағаз
Бірінші картонды қабатының астында екінші қабат катализатор болып табылады. Сондай-ақ біршама орынды материалды катализатордан бөліп тұратын мембрана бар (орынды материал – бұл үшінші қабат). Сіз мембрананы суырып алғанда катализатор мен орынды материалды қабат арасында химиялық реакция басталады (металдық ұшты өткізе отырып) және жұмыртқа пакетінің жабынын ашқанда бірнеше минуттан кейін қыза бастайды, яғни Гогольмен Моголмені бар жеңіл таңғы ас – піскен жұмыртқаға ие боласыз.
АҚШ-та коммерциялық көзқараспен әлем бойынша алғаш рет полиактид немесе полисүтті қышқылынан (PLA) алынған биоыдырағыш жүгері крахмалынан дайындалған суға қолданылатын бөтелкелер жасалынды.
