ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

Арнайы функциялар мен процедуралар

Hi(i) немесе high(i) Lo(i) немесе low(i) paramcount paramstr(n) size(ot) swap(i)

Integer integer word word integer

Byte byte string string integer

Нәтиженің төменгі байтын i- дің жоғарғы байтымен алмастырады, нәтиженің жоғарғы байты нөлге теңеледі. Нәтиженің төменгі байтын i- дің төменгі төменгі байтымен алмастырады, нәтиженің жоғарғы байты нолге теңеледі. Командалық жолдағы программаға жіберілген параметрлер санын береді. Командалық жолдың көрсетілген параметрін береді. Көрсетілген тип не айнымалының жад көлемін анықтайды. I параметрімен берілген әр нүктенің жоғарғы және төменгі байттарын алмастырады.

18. Стандартты процедура мен функцияны іске қосу:

Процедура деп белгілі бір идендификатормен аталып, сол атпен программаның кез-келген жерінен шақырып, белгілі бір есептеулерді орындауға болатын программаның тәуелсіз бөлігін айтады. Процедураның құрылымы программа құрылымына ұқсас келеді.

Процедураның құрылымы:
(тақырыбы:)
PROCEDURE аты (формальды параметрлер типтері);
Сипаттамалар бөлімдері; (бұл бөлімдер болмауы да мүмкін)
BEGIN Операторлар; (процедура денесі)
END;

Программада процедураны пайдалану үшін процедураның атын нақты параметрлермен бірге жазып шақырады, ол жерді процедураны шақыру нүктесі деп атайды. Прграмма процедураның шақыруын оқыған заматта процедураның орындалуы басталады. Мысалы прпограмма тақырыбы төмендегідец болса:

PROCEDURE SUMMA (N,M,X:INTEGER);
Онда процедуранв програмада мынадай жолмен шақыруға болады.

Summa (19,A,50);
Жақшадағы 19 Ф 50-нақты параметрлер болып табылады. Нәтижеснде процедурадағы формальды параметрлер мынадай мәндерге ие болады:

N=19, M=A, X=50.
Процедура шақыру процесінде формальды параметрлердің мәндері нақты параметрлердің мәнін қабылдайды да, процедура денесіндегі есептеулерде сол жаңа мәндер пайдаланады.
Процедураның параметрлері мәндік және айнымалы болып екіге өлінеді. Мәндік (аргументтік) параметрлер тек қана нақты параметрлердің мәнін өзіне қабылдайды да, қайтып оларға өзінің мәнін бере алмайды. Процедураның бір орындалу барысында негізгі программаның бірден бірнеше идендификаторлары жаңа мән қабылдай алады. Айнымалы параметрлердің алдына VAR қызметші сөзі қойылып жазлады.
Мысалы:

PROCEDURE Misal (A,B:Integer; VAR X,Y: Longint);
Var S: Integer;
Begin S:=A+5*B;
X:Sqr(S); Y:Sqr(X); END;

Бұл процедураны программалық текстте төмендегідей жазып шақыруға болады:

Misal (10,5,K,l);
Проограмма орындалу барысында Misal (10,5,K,l) шақыру идендификаторын оқып, басқаруды Misal процедурасына жібереді де, төмендегідей әрекеттер орындалады.
1.процедураның А, В, Х, Ү формальды параметрлері (10,5,K,l) нақьы параметрледің мәнін қабылдайды:
А=10, В=5, Х=K, Ү=I,;
2.процедура денесіндегі операторлар орындалады;
S=10+5*5=35, X=35*35=1225,
Y=1225*1225=1500625;
3.VAR қызметші сөзінен кейінгі жазылған формальды Х және Ү параметрлері процедураның орындалу барысында меншіктеген өздерінің жаңа мәндерінің нақты К-мен І параметрлеріне бергеннен кейін, басқару Misal (10,5,K,l) шақыру идендификаторынан кейін тұрған операторға өтеді;
К=X=1225, I=Y=1500625
4. әрі қарай программаның есептеулерінде К және І айнымалылары жаңа меншіктеген мәндерімен қатысады.

Функциялардың атқаратын қызметі мен жұмыс принциптері процедураларға ұқсайды. Функциялардың процедуралардан негізінен екі айырмашылықтар бар:
Функциялар өрнек операндалары ретінде қолданыла береді;
Функция шақыру нүктесіне бір ғана өзінің атына меншіктелген скалярлық шаманы қайтарады. Процедуралар шақыру нүктесіндегі бірнеше идендификаторға жаңа мәндер қайтарып бере алса, ал функциялар бір шақыру нәтижесінде бір ғана идендификаторға жаңа мән бере алады.

Функциялар құрылымы:

Functioon аты (Формалды параметрлер: Типтері):типі;
Сипаттамалар бөлімдері; (*бұл бөлімдер болмауы да мүмкін*)
BEGIN Операторлар бөлімі;
Аты:=(*функция жаңа мән меншіктейді*) (*функция денесі*)
END;

Функциялар да процедуралар сияқты шақырылады. Негізгі программа жаңа мән беру үшін функция денесінде функцияның идендификаторы кемінде бір мән меншіктеуі тиіс. Шақыру нүктесіне функцияның соңғы меншіктеген нәтижесі жаңа мән болып қайтарылады.

Функция құру мысалдары.
Екі (х1,ү1) және В(x2,y2) нүктелерінің координаталары бойынша ара қашықтығын анықтау функциясын құру.

PROGRAM Func 1;
VAR X1,X2,Y1,Y2:Integer;
FUNCTION Ara: Real; (Қашықтық табу функциясы)
Begin Ara:=Sqrt (Sqr(X2-X1)+Sqr(Y2-Y1)) End;

Begin Readln (X1,X2,Y1,Y2); (негізгі программа)
Writeln (‘Екі нүктенің ара қашықтығы=’, Ara:4:1);
Readln END.

19.Программа, ішкі программа түсінігі:

Белгілі бір атпен жеке программа түрінде бөлек жазылған, қажет кезінде оны қайталанып отыруға болатын негізгі программаның арнайы бөлігі ішкі прорамма деп аталады.
Ішкі (көмекші) программаның екі түрі бар. Паскальда біріншісін процедура деп, екіншісін функция деп атайды. Көмекші программа толық программа түрінде құрылып, негізгі программаның VAR бөлімінен соң орналастырады. Олардың саны бірнеше болуы да мүмкін.
Белгілі бір әрекеттерді орындау мақсатында алдын ала бекітілген аты бойынша шақырылып орындалатын прорамманың тәуелсіз бөлігі процедура деп аталады. Процедурада жұмыс нәтижесі бірнеше мәнге ие болуы мүмкін. Процедура тақырыбы көмекші программаны анықтаушы PROCEDURE қызметші сөзінен басталып, оның оң жағына процедураның атауы енгізіледі. Одан әрі жай жақшалар ішінде формальды параметрлер сипатталады да, тақырыптың соңына нүктелі үтір символы қойылады. Ол – процедура тақырыбын өзінің басқа бөлімдерінен ажырату белгісі. Тақырыптан соң негізгі программадағы сияқты сипаттау бөлімдері енгізілуі мүмкін. Бұдан әрі BEGIN, END қызметші сөздерімен шектелген операторлар бөлімі жазылады да, END-тен соң нүктелі үтір таңбасы қойылады:
procedure <аты> (типтері сипатталған формальды параметрлер тізімі);
сonst …;
type…;
var …;
begin
<операторлар>
end.

20.Процедуралар мен функциялар:

Функциялар

Функцияның ерекшелігі, оған қатынасуға болатын атының болуында және осы ат(осы функцияның орындалуы нәтижесінде) қорытынды мәге ие. Басқаша айтқанда, функция аты айнымалы ретінде қызмет атқарады. Мұнда функция бірнеше параметрлерге тәуелді болғанмен, ал оның нәтижесі-бір ғана сан екендігін астын сызып айтамыз(әзірше сандық функция туралы). Функцияны сипаттау функцияның аты, ол тәуелді болатын параметрлер тізімі және типі көрсетілген functionқызметші сөзімен орындалады:

function функцияаты (параметрлер тізімі: 1-тип): 2-тип

Мұнда функция аты әдеттегідей (бірінші символы әріп болатын латынның 63-ке дейінгі әрпінен және цифрлардан тұратын символдар жиынтығы), параметрлер тізімі –функция тәуелді болатын(1-тип) типтері көрсетілген айнымалылар тізімі, 2-тип- функция типі(мұнда функцияның қорытынды мәні көрсетіледі) беріледі.

Бұдан бөлек, функция бұл да программа сияқты, онда тақыры-бынан басқа, оның ішінде қолданылатын айнымалылардың сипат-тамасы және begin, endқызметші сөздері бола алады. Оның ішінде Паскальдың кезкелген операторларын қолдануға болады. Соңғы оператордың функцияның қорытынды мәнін функция атына меншіктеуі маңызды.

Функцияны сипаттау негізгі программа басталғанға дейін, яғни негізгі программаның айнымалыларын сипаттаудан кейін, бірақ негізгі программадағы begin-ге дейін орындалуы керек.

Қабырғалары мен екі диагоналының ұзындықтары

белгілі бесбұрыштың ауданын есептеңіз.

Бесбұрыштың ауданы қабырғалары белгілі үшбұрыш

аудандарының қосындысына тең. Әр үшбұрыштың

ауданын есептеу үшін Герон формуласын қолданамыз

(қабырғаларын шартты түрде x,y,z деп белгілейік).

S= , мұнда p=(x+y+z)/2.

Program mys10_1;

var a,b,c,d,f,g,h,s1,s2,s3,ssum:real;

function yshb(x,y,z:real):real;

var p:real;

begin p:=(x+y+z)/2; yshb:=sqrt(p*(p-x)*(p-y)*(p-z))

end;

begin write(‘a,b,c,d,f,g,h-қа мән бер:’);readln(a,b,c,d,f,g,h);

s1:=yshb(a,b,h); s2:=yshb(h,c,g); s3:=yshb(f,g,d);

ssum:=s1+s2+s3; writeln(‘Бесбұрыш ауданы=’,ssum);

end.

Осы программа бойынша есептеу жүргізсек, онда a =1,5, b =1, c =2, d =2,5, f =1, g =2,5, h =2 болғанда, бесбұрыш ауданы =3.90 (шамамен) болады.

Процедуралар

Процедураның функциядан басты айырмашылығы, процедура бірнеше параметрлерге тәуелді болып қана қоймай, оның нәтижелік мәні де бірнешеу болуы мүмкін. Сондықтан да параметрлер тізімі шартты түрде мән-параметрлер және айнымалы-параметрлер деген екі типке бөлінеді. Бұлардың бір-бірінен айырмасы мынада, мән-параметрлер мәліметтерді «оған»(процедураға) жеткізуге қызмет етсе, ал айнымалы-параметрлер мәліметтерді «оған» да және «кері» де жеткізуге қызмет жасайды. Сонымен мән-параметрлер берілген мәліметтерді процедураға жеткізуге, ал айнымалы-параметрлер процедура жұмысының нәтижесін негізгі программаға жеткізуге арналған.

Негізгі программадан процедураға қатынас оның аты бойынша жасалады. Процедура да негізгі программа басталғанға дейін көрсе-тіледі. Процедураның тақырыбы былай жазылады:

Procedure процедура аты(1-параметрлер: 1-тип; var 2-параметрлер: 2-тип). Мұнда 1-параметрлер – мән-параметрлер, ал 2-параметрлер – айнымалы-параметрлер, ол міндетті түрде varқызметші сөзінен басталады. Параметрлердін әрбір түрінің типі(1-тип және 2-тип) көрсетіледі.

10.2-мысал. Үш үштік: a1,b1,c1; a2,b2,c2; a3,b3,c3 сандары берілген.

Әр үштіктің ең үлкені мен ең кішісін, сонан соң

табылған үлкендері мен кішілерінің ішінен олардың

ең үлкені және ең кішісін жеке-жеке табыңыз.

Program mys10_2;

var a1,b1,c1,a2,b2,c2,a3,b3,c3:real;

varmax1,max2,max3,min1,min2,min3,max4,min4,max5,min5:real;

procedure maxmin(x,y,z:real; var max,min:real);

Begin

if (x>=y) and (x>=z) then max:=x;

if (x<=y) and (x<=z) then min:=x;

if (y>=x) and (y>=z) then max:=y;

if (y<=x) and (y<=z) then min:=y;

if (z>=x) and (z>=y) then max:=z;

if (z<=x) and (z<=y) then min:=z;

end;

begin write(‘a1,b1,c1-ді енгіз:’);readln(a1,b1,c1);

write(‘a2,b2,c2-ні енгіз:’);readln(a2,b2,c2);

write(‘a3,b3,c3-ті енгіз:’);readln(a3,b3,c3);

maxmin(a1,b1,c1,max1,min1);

maxmin(a2,b2,c2,max2,min2);

maxmin(a3,b3,c3,max3,min3);

maxmin(max1,max2,max3,max4,min4);

maxmin(min1,min2,min3,max5,min5);

writeln(‘1-үштіктің ең үлкені-‘,max1,’ең кішісі-‘,min1);

writeln(‘2-үштіктің ең үлкені-‘,max2,’ең кішісі-‘,min2);

writeln(‘3-үштіктің ең үлкені-‘,max3,’ең кішісі-‘,min3);

writeln(‘Үлкендерінің ең үлкені-‘,max4,’ең кішісі-‘,min4);

writeln(‘Кішілерінің ең үлкені-‘,max5,’ең кішісі-‘,min5);

end.

Программада бірмезгілде бірнеше функциялар мен процедура-ларды сипаттауға(қолдануға да) болады. Оларды әдеттегідей бірі-нен кейін бірін тізбектеп жазып орналастырады.

21.Енгізу-шығару процедуралар. Шығару форматтары:

21. Шығару, енгізу процедуралары

WRITE– айнымалының мәнiн, өрнектiң мәнiн, текстi экранға шығарады.

Жазылу форматы: write(ln) (<параметр>);

Жазылу түрлерi:

writeln (өрнек); – өрнектiң мәнiн экранға шығарады. writeln (sqr(25));

writeln(x); –x айнымалының мәнi шығады.

writeln (‘текст’) –апострофтың iшiндегi текст шығады.

writeln ( өрнек, ’текст’, айнымалылар);

writeln; – бос жол шығарады.

read(ln)– сандық мәндердi, символдарды, жолдарды клавиатурадан енгiзедi.

Жазылу форматы: read(ln)(айнымалылар тiзiмi);

Жазылу түрлерi:

readln(x)– x-тiң мәнi енгiзiледi.

readln(a,b)– a,b мәндерi бос орынмен ажыратылып енгiзiледi.

readln- енгізу клавишасы басылғанын күтеді.

Read процедурасы орындалғанда, айнымалының мәнiн енгiзу үшiн бағдарлама жұмысында кiдiрiс болады. Айнымалының мәнiн оқушы клавиатурадан енгiзедi. Егер read процедурасында айнымалылар тiзiмi көрсетiлсе, онда тiзiмдегi айнымалылардың мәндерi клавиатурадан бос орынмен ажыратылып енгiзiледi. Әрбiр read процедурасынан соң Enter клавишасы басылады.

22.Меншіктеу операторы және шартсыз ауысу операторы:

Меншіктеу операторлары “Мəн меншікте ” деген бұйрықты орындайтын операторды меншіктеу операторы дейді. Жалпы жазылу үлгісі: W:=E; Мұнда: W-айнымалы атауы, “ :=”- меншіктеу белгісі; E-өрнек. Жалпы жағдайда арифметикалық өрнек Е={тұрақты, айнымалы атауы, функция, өрнек болуы мүмкін. 37 Меншіктеу операторы тек арифметикалық өрнектер үшін ғана емес, логикалық жəне символдық берілгендер үшін де пайдала- нылады. Мысалы: K:=A AND B, B:=’T’; B5=’9’; Меншіктеу операторын пайдаланғанда айнымалы атауының типі мен қабылдайтын мəнінің типі бірдей болуы қажет. Мысалы, егер VAR A, B, C, D:REAL; Мысалы: A:=15.7 т.с.с.

Шартсыз көшу операторы. Жазылу үлгісі: GOTO белгі; Белгі ретінде таңбасыз 1-9999 дейінгі бүтін сан пайдаланылады. Көшіру операторы қарапайым оператор қатарына жатады. Белгі LABEL – белгі бөлігінде өрнектеледі. Оның жазылу үлгісі: LABEL белгі; Белгіні былай жазуға да болады: LABEL 1–белгі , 2–белгі,..., N–белгі ; Мысалы, LABEL 10,99; . . . GOTO 99; . . . 99: WRITELN (‘АУЫСУ ОПЕРАТОРЫ ОРЫНДАЛАДЫ’);

23.Шартты операторы:IF … THEN шартты операторы берілген шарттардың орындалуын реттейді. Программалауда шартты операторларды мынадай варианттарда қолдануға болады.

1. IF <шарт> THEN <1 оператор>;

Егер шарт орындалса, онда басқару THEN операторына беріліп, 1 оператор орындалады, әйтпесе үтірлі нүктеден кейінгі операторға беріледі.

2. IF <шарт> THEN <1 оператор> Else <2 оператор>;

Егер шарт орындалса, онда басқару THEN операторына беріліп, 1 оператор орындалады, әйтпесе басқару Else операторына беріліп, 2 оператор орындалады.

3. IF <1 шарт> THEN <1 оператор> Else IF <2 шарт> THEN <2 оператор> Else IF <3 шарт> THEN <3 оператор> Else <4 оператор>;

Егер 1 шарт орындалса, онда басқару THEN операторына беріліп, 1 оператор орындалады, әйтпесе басқару Else операторына беріліп, 2 шарт тексеріледі, егер 2 шарт орындалса 2 оператор орындалады, орындалмаса 3 шарт тексеріледі, егер 3 шарт орындалса 3 оператор орындалады, әйтпесе 4 оператор орындалады.

Логикалық мәндерде келесі операциялар орындалады:

OR – или – немесе

AND – и –және

Егер THEN ELSE операторларында бірнеше оператор болса, онда олар операторлық жақшаға алынып жазылады. Егер IF операторында бірнеше шарт болса, онда олар жәй жақшаға алынып OR немесе AND қызметші сөзі арқылы бөлініп жазылады.

24.Таңдау операторы:CASE тандау операторының көмегімен берілген блоктардың кез-келген вариантын тандауға болады. Егер орындалатын блокта бірнеше оператор болса, онда олар операторлық жақшаға алынып жазылады.

CASE N OF

1:1 блок;

2:2 блок;

N:N блок

ELSE N+1 блок

END;

4-мысал. Апта күнінің номері бойынша экранға апта күннің атын шығару керек.

Var N: Real;

begin

writeln ('N апта күнінің номерін енгиз');

read(N);

CASE N OF

1: writeln('дуйсенбі');

2: writeln('cейсенбі');

3: writeln('сәрсенбі');

4: writeln('бейсенбі');

5: writeln('жұма');

6: writeln('сенбі');

7: writeln('жексенбі');

ELSE writeln('аптада ондай күн жоқ');

END;

end.

25.Цикл ұғымы. Циклдер операторлары:

22. Цикл — белгілі бір шарттар орындалған (кейде егер орындалмаса) жағдайда көрсетілген командалар жиыны бірнеше рет қайталанып атқарылады. Қайталау саны бүтін санмен беріледі.

Цикл операторы -белгілі бір әрекеттер тізбегінің бірнеше рет қайталанып орындалуы.

* қадамдар саны белгілі цикл

* қадамдары саны белгісіз цикл (шартты цикл)

Циклдік оператордың үш түрі бар

параметрлі цикл шартын алдын ала шартты соңынан

тексеретін цикл тексеретін цикл

ағылшынша for while repeat қазақша үшін әзір қайталау

FOR операторы цикл параметрі өзінің алғашқы мәнінен соңғы мәніне дейін бірлік қадаммен өзгеру барысында циклге кіретін бір немесе бірнеше операторды қайталау ісін атқарады.

Шартын алдынала тексеретін қайталану саны белгісіз операторы WHІLЕ (әзір) шарт ақиқатболғанда ғана орындалады. Егер шарт жалған болса, бұл цикл бір рет те орындалмауы мүмкін.

Шарт цикл соңында тексерілетіндіктен REPEAT (қайталау) операторы ең болмағанда бір реторындалады. Циклдің орындалу шарты ақиқат болғанда оның жұмысы тоқтатылды.

Цикл-Программаның белгілі бір бөлігінің орындалуын бірнеше рет қайталау үшін циклдік операторлар қолданылады. Әр қайталануда цикл параметрі өзгеріп, жаңа мән қабылдап отырады. Қайталану саны циклдің тақырыбында және цикл денесінде берілетін параметрлерге байланысты болады. Циклдерді ұйымдастыру үшін төмендегідей үш түрлі циклдік операторларды қолдануға болады.

- 1.FOR … DO циклдік операторы.- 2. WHILE … DO циклдік операторы.-3. Repeat … Until циклдік операторы.

26.Параметрлі цикл:

. FOR … DO циклдік операторы.

Цикл параметрін өзінің алғашқы мәнінен соңғы мәніне дейін бірлік қадаммен өзгеру барысында циклге кіретін бір немесе бірнеше операторды қайталау ісін атқарады.

Құрылысы:

FOR K:=M TO N DO

Цикл денесі;

I- циклдік айнымалы(есептеуіш) әр цикл орындалғанда I-ге 1 қосылады,

М – І айнымалысының алғашқы мәні,

N - І айнымалысының соңғы мәні.

Кері цикл болғанда:

FOR K:=N DOWNTO M DO

Цикл денесі;

K- Айнымалысының мәні соңғы мәннен асып кеткенше цикл орындалады.

27.Шартты соңынан тексерілетін цикл операторы:

Шартты соңынан тексерілетін цикл операторы

Келесі шарт бойынша циклді ұйымдастыру
Циклдің процестері ұйымдастыруда Repeat операторы циклдің
Repeat операторының жалпы жазылуы:

Repeat
Until

Мұндағы, қызметші сөздері Repeat- қайтала, Until-
Орындалу ережесі: Repeat сөзінен кейін жазылған
Repeat операторы алгоритмдік тілдегі “дейін” цикл
Жоқ

Құрылысы:

Repeat

Цикл денесі

Until шарт;

Шарттағы бастапқы К мәні циклге дейін беріліп, жаңа мәнінің өсімі цикл денесінде беріледі. Сонында көрсетілген шарт орындалғанша цикл орындалады.

28.Шартты алдын ала тексеретін цикл операторы:

WHILE … DO циклдік операторы.

While <қайталану шарты> Do <цикл тұлғасы>;

Құрылысы:

WHILE шарт DO

Цикл денесі;

WHILE NOT ELON DO операторы, егерде берілген амал

жолдың соңына жетсе true, әйтпесе false.

Шарттағы бастапқы К мәні циклге дейін беріліп,

жаңа мәнінің өсімі цикл денесінде беріледі.

Алдында көрсетілген шарт орындалғанша цикл орындалады.

29.Жол түсінігі. Жолдық типті деректерді сипаттау. Паскальда жолды сипаттау. Жол символымен жұмыс істеу. Жол ұзындығы:

Программаларда кездесетін әр түрлі символдардан тұратын тізбектерді жолдық қатарлар деп атайды. Өрнектерде жолдық қатарлар апострофқа алынып жазылады.

Turbo Pascal-да жолдық қатарларға компьютердің жадынан 0 байттан 255 байтқа дейін орын беріледі (жолдық қатар ұзындығына – 255 символ, ұзындықтың мәніне – 1 символ).

Жолдық қатарлардан тұратын идентификаторлар String типі арқылы сипатталады. Идентификатордың типінен кейін тік жақшаның ішінде осы идентификатордың ұзындығының мәні неше символдан тұруы мүмкін екені көрсетіліп кетеді. Егер бұл мән көрсетілмесе, онда жолдық қатар ұзындығына компьютердің жадынан 255 символға дейін орын беріледі.

Жолдық қатарлы идентификаторды типтер бөлімінде (TYPE) немесе бірден айнымалылар бөлімінде (VAR) сипаттауға болады. Сонымен қатар программалауда жолдық қатарлар тұрақты шамалар ретінде де қолданылады (таңдау селекторытұрақтысынан басқа).

Жолдық қатардың ұзындығын есептеу үшін LENGTH функциясы қолданылады, нәтиженің типі 0-ден 255-ке дейінгі бүтін сан (Byte) болып табылады:

X:=LENGTH (А); //Х иденфикаторы А жолдық қатарының

ұзындығын меншіктейді.

30.Жолдық деректермен операциялар:

31. Паскаль тілінде стандартты жолдық процедуралар мен функциялар:

Мәтін әр түрлі символдардан тұратын жолдар тізбегінен тұрады. Паскаль тілінде символдар тізбегінен тұратын тіркестік айнымалылар кен қолданылады, олардың типін көрсету үшін алдымен айнымалы атауы, одан кейін тік жақша ішінде жолдың ең ұзыны көрсетілген string түйінді сөзі пайдаланады.

LENGTH (ST) – INTEGER типті функция; ST тіркестік мәніндегі символдар санын береді.

CONCAT (ST1[ , ST2, …, STK ]) – STRING типті функция; жақша ішіндегі тіркестік айнымалылар мәндерін орналасқан орындары бойынша біріктіреді. .

COPY (ST, IND, COUNT) – STRING типті функция; ST сөз тіркесінің IND нөмірлік символынан бастап қатар тұрған COUNT символ көшіріліп алынады.

DELETE (ST, IND, COUNT) – процедура; COUNT символын жолдан ST нөмірінен бастап, IND нөміріне дейін өшіреді.

INSERT ( SUBST, ST, IND) – процедура; SUBST сөз тіркесін ST тіркесінің IND нөмірінен бастап кірістіріп орналастырады да, нәтижені IND мәні ретінде жазады..

POS (S1, S2) – INTEGER типті функция; S1 кіші сөз тіркесінің одан ұзынырақ S2 сөз тіркесіне кіретінін немесе кірмейтінін анықтайды. Бұл функцияның нәтижесі бүтін сан болады да, ол S1-дің S2 –дегі алғашқы символы нөміріне сәйкес келеді. Егер S1 тіркесі S2 тіркесіне кірмейтін болса, нәтиже 0-ге тең болады. Мысалы, .

STR (І, S) –І санын символдар тіркесіне ауыстырады да, нәтижені S мәні ретінде жазады.

VAL (S,І, COD ) – S сөз тіркесі ретінде берілген сандық мәнді бүтін немесе нақты санға ауыстырады да, нәтижені І айнымалысының мәні ретінде жазады. COD – бүтін типтегі айнымалы, егер түрлендіру кезінде қате болмаса, COD=0 нәтиже дұрыс, ал COD <>0 болса, онда нәтиже қате, оның мәні алғашқы қате кеткен орын нөмірін көрсететін санға тең болады да, мұндайда І-дің мәні анықталмаған болып саналады.

UPCASE(CH) –CHAR типті функция; латын алфавитінің кіші әріптерін сәйкесінше бас әріптерге ауыстырады.

32.Жиым, элемент, индекс ұғымдары. Жиымдармен амалдар:

Массив түсінігі
Паскаль тілінде типтер қарапайым және күрделі болып бөлінеді. Қарапайым типке – стандартты, саналатын, шектейтін типтер жатады. Күрделі типке – массивтер, жиындар, жазулар, жолдар және файлдар жатады. Күрделі типтің элементтері қарапайым немесе күрделі типтер болуы мүмкін. Күрделі типті енгізу программаны күшейтеді және күрделі есептерді шешуге мүмкіндік береді.
Тұрмыста тізбектелген сандарды, кестелерді, фамилия тізімдерін көп пайдаланамыз, олар бір өлшемді (жатық немесе тік жол), екі өлшемді (матрица) массив болуы немесе жиын болуы мүмкін.
Паскаль тілінде жеке айнымалыларды ғана өңдеп қоймай, айнымалылардың жиынын, тобын да өңдеуге болады.
Массив дегеніміз – бір типтегі берілгендер жиыны. Басқаша айтқанда, массив – бір атауға біріктіріліген айнымалылардың реттелген тізбегі. Айнымалылардың – массив элементтерінің типтері бірдей болады. Массив бір ғана атпен беріледі. Сөйтіп, Паскаль тіліндегі массив ұғымы алгоритмдік тілдегі кесте ұғымына сәйкес келеді. Егер массив атауында бір ғана индекс болса, онда ол массивті бір өлшемді, ал екі индекс болса – екі өлшемді және т.с.с. n инедексті болса, n өлшемді массив дейді. Бір өлшемді массив элементтері вектор, ал екі өлшемді массив элементтері матрица деп аталады.

Массив элементтерін кездейсоқ сандармен де енгізуге болады. Массивтерде қолданылатын амалдар:
• массивті толтыру;
• массив элементтерін алмастыру;
• массив элементтерін өшіру;
• массивке элементтер қосу;
• массив элементтерін сұрыптау;
• массивтерді түрлендіру.
ЭЕМ-нің жадында сандардың бір-бірімен байланысқан көптеген мәндерін сақтау үшін индексті айнымалылар, яғни массивтер қолданылады.

33. Бірөлшемді жиым. Бірөлшемді жиымды енгізу- шығару:

• Сызықтық (бірөлшемді) массив - элементтері бір индекспен анықталатын массив. Бірөлшемді массивтерде сызықтық кестелердің мәндері сақталады. Бірөлшемді массивтерді сипаттау мысалдары:

Var B:array [0..5]of real;

R:array[1..4] of char;

N:array[‘A’..’Z’]of integer;

• Массивті енгізу және шығару оның элементтерін біртіндеп енгізу және шығару арқылы орындалады. Әдетте бұл үшін параметрлі циклды қолданады.

Массивтерді программада қолдану үшін Turbo Pascal программалау тілінде оларды бірден var бөлімінде сипаттау жолы карастырылған.

Жалпы жазылу түрі:

Var

Массив атауы : array {индекс типі] of элемент типі;

Мысалы, бөлшек сандарға арналған он сегіз элементтен тұратын GR массивін сипаттау:

Var

GR : array [1..18] of real;

34. Екіөлшемді жиым. Екіөлшемді жиымды енгізу- шығару:

Кезкелген элементін беру үшін екі индекс талап етілетін жиым екі өлшемді жиым деп аталатынын еске саламыз. Әдетте, жиымды қатарлары мен бағандары бар кесте түрінде береді. Сонда қатар нөмірі-жиымның бірінші индексін, баған нөмірі-жиымның екінші индексін көрсетеді. Екі өлшемді жиым былай сипатталады:

var жиым аты: array[1..қатар саны, 1..баған саны] of типі

Мұнда, Бейсиктегі сияқты қатар мен баған индекстері бір-бірінен үтірмен ажыратылады

9.1-мысал. Жиым элементі олардың индекстерінің көбейтіндісі-екі

өлшемді жиым түрінде болатын көбейту кестесін жасау.

Program mys9_1;

var i,j:integer; a:array[1..9, 1..9] of integer;

Begin

fori:=1 to 9 do

begin writeln;

forj:=1 to 9 do

begin a[i,j]:=i*j;

write(‘a[‘,i,’,’,j,’]=’,a[i,j],’’);

End

end.

Программада екі өлшемді жиымды көбінесе қатарлары мен бағандары бірдей кесте түрінде шығарады.

35. Жиым элементтер мәндерін толтыру тәсілдері. (мысал келтіру):

36. Жиымдарды сұрыптау. Сұрыптау тәсілдері:

Сұрыптау (Селекция; selection; Сортировка; sorting) - жиым элементтерін белгілі бір заңдылықпен орындарын ауыстырып реттеу процессін айтамыз.

Мысалы, сандар жиымын өсуі, кемуі бойынша сұрыптау, жолдар жиымын алфавит бойынша сұрыптау және тағы басқа.

Сұрыптау мақсаты - көптеген сұрыпталған обьектінің ішінен белгілі бір элементті іздеуді оңайлату.

Бүгінгі таңда сұрыптаудың көптеген тәсілдері белгілі.

Олар:

Таңдау арқылы сұрыптау

Алмастыру арқылы сұрыптау

Индекстері арқылы сұрыптау

Енгізу арқылы сұрыптау

Біріктіру арқылы сұрыптау

37.Тікелей алмастыру сұрыптауы (Сортировка прямого обмена):

38.Шейкерлік сұрыптау:

Сұрыптаудың шейкерлі әдісі - ретсіздіктен құтылу арқылы сұрыптау.

Бұл әдіс 1959 жылы Donald Lewis Shell авторының атынан ұсынылды. Бұл алгоритмнің негізгі мәні мынада:

Массивтегі ретсіздіктен құтыламыз;

Бір-бірінен алшақ орналасқан элементтерді салыстырамыз;

Салыстырып отырған интервалдар бірте-бірте кемиді;

Соңғы қадамдарды элементтер жай ғана орые алмастырумен шектеледі

39.Сызықты іздеу:

40. Бинарлық іздеу:

Бинарлы іздеу.Жазулар таблицаға алфавит бойынша немесе өсу реті бойынша енгізіледі. Белгілі бір жазуды іздеу таблицаның ортасындағы сол жазуға сәйкес кілттік өрістің мәнін зерттеуден басталады. Егер кілттің мәні үлкен болса, онда таблицаның үстіңгі жартысының ортасындағы жазуға сәйкес кілттің мәні тексеріледі, осы процедура таблицаның үстіңгі жартысында сәйкес жазу табылғанша жалғасады да, егер іздеу сәтті аяқталса іздеу тоқтатылады. Егер кілттің мәні кішкентай болса, онда таблицаның төменгі жартысының ортаңғы жазуына сәйкес кілт мәні тексеріледі.

41.Жиындар. Негізгі түсініктері мен анықтамалары. Жиындарды сипаттау:

42.Жиындармен орындалатын операциялар:

43.Паскальдағы графика.Графикалық режим. Графикалық модуль:

44. Паскальдағы графика операторлары:

Дайындағандар:

1-5 Айдана

5-10 Сабина

10-15 Маржан

15-20 Жанат

ЕндІ Мінднтті түрде жасау керек:

Балауса

26-30 Нұрайым

31-35 Қалдығыз

Таншолпан

41-44Ақылжан