ПОЗНАВАТЕЛЬНОЕ

Оси и плоскости тела человека - Тело человека состоит из определенных топографических частей и участков, в которых расположены органы, мышцы, сосуды, нервы и т.д.

Отёска стен и прирубка косяков - Когда на доме не достаёт окон и дверей, красивое высокое крыльцо ещё только в воображении, приходится подниматься с улицы в дом по трапу.

Дифференциальные уравнения второго порядка (модель рынка с прогнозируемыми ценами) - В простых моделях рынка спрос и предложение обычно полагают зависящими только от текущей цены на товар.

Олигосахаридтер (дисахаридтер)

Олигосахаридтер дисахаридтер, трисахаридтер, тетрасахаридтерге т.б. бөлінеді. Дисахаридтер күрделі заттар, гидролизденгенде екі моносахарид молекулаларына ыдырайды. Моносахарид молекуласындағы жартылай ацеталь тобы екінші молекуладағы жартылай ацеталь тобы немесе спирттік гидроксил тобымен әрекеттесіп, дисахарид молекуласын құрады. Егер дисахаридтегі жартылай ацеталь гидроксил тобы альдегид тобына айналса, онда альдегидтерге тән химиялық қасиеттер, яғни тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді. Дисахаридтер де моносахаридтер сияқты жай және күрделі эфирлер түзеді. Тотықсыздандырғыш қасиет дисахаридтің арасында мальтоза, лактоза, целлобиозаларға тән. Ал сахароза тотықсыздандырғыш қасиет көрсетпейді.

Мальтоза, целлобиоза, түзілу жобасы және гидролизі. Жартылай ацеталь тобының қасиеті

Мальтозаны крахмалдан алуға болады. Мальтоза екі молекула α-Д-глюкопираноза қалдықтарынан құралып, α (1,4) - гликозидтік байланысы арқылы жалғасқан.

Мальтоза альдегидтер мен спирттерге тән барлық реакцияларға қатысады және тотыөсыздандырғыш қасиеті болғандықтан Троммер реакциясына түседі.

Целлобиозаны полисахарид – целлюлозаны жартылай гидролиздеу арқылы алады. Целлобиоза екі β-Д-глюкопираноза молекуласы қалдықтарынан β-1,4-гликозидтік байланысы арқылы құрылған. Целлобиоза да тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.

Лактоза, сахароза, түзілу жобасы және гидролизі

Лактоза (сүт қанты) сүтте кездеседі, көбінесе сүттің сары суынан алынады. Лактоза β-Д-галактопираноза мен α-Д-глюкопираноза қалдықтарынан тұрады, 1-4- гликозидтік байланыс арқылы жалғасқан. Лактозаның альдегидтік формасы:

Лактоза молекуласында жартылай ацеталь гидроксил тобы болғандықтан тотықсыздандырғыш дисахаридтерге жатады. Лактоза ас қорыту процесі кезінде, ішек клеткаларында болатын лактаза ферментінің әсерінен ферменттік гидролизге ұшырайды:

Сахароза α-Д-глюкопираноза және β-Д-фруктофураноза молекулалрынан α-1-2- гликозидтік байланысы арқылы құрылған.

Сахарозаның басқа дисахаридтерден ерекшелігі, оның жартылай ацеталь гидроксил тобы болмайды, сол себепті тотықсыздандырғыш қасиет көрсетпейді.

Басқа дисахаридтерге қарағанда, сахарозаның гидролизі жеңіл жүреді, себебі оның құрамындағы фруктозаның бес мүшелі тұйық тізбегі тұрақсыз болып келеді.

Полисахаридтер

Полисахаридтер үлкен екі топқа бөлінеді:

Гомополисахаридтер – құрамы бірдей моносахарид молекулаларнына тұрады. Оларға: крахмал, гликоген және декстрандар жатады.

Крахмал екі түрлі фракциядан : α –амилоза мен α –амилопектиннен тұрады.

α–амилоза α – (1,4) гликозидтік байланысымен тізбектеліп жалғасқан α-Д-глюкопираноза қалдықтарынан тұрады.

α–амилопектинде α-Д-глюкопиранозаның қалдықтары α – (1,4) гликозидтік және α – (1,6) гликозидтік байланыстары арқылы тармақталып жалғасқан.

Крахмал ас қорыту жолдарында ферметтердің әсерінен гидролизденіп,

α – (1,4) –және α – (1,6) – гликозидтік байланыстары үзіледі.

Крахмал макромалекуласының ұсақталған қалдықтарға айналған түрін декстрин деп атайды: (С₆Н₁₀О₅)_п – гидролиз - (С₆Н₁₀О₅)_m m<n

Бактериялық негізді полисахаридтер декстрандар деп атайды. Олар емдеу практикасында қансыраған кезде қан тоқтаушы ретінде қолданылады, себебі декстран ертіндісі жабысқақ, оның бұл қасиеті қан плазмасының тұтқырлығына сәйкес келеді және онкоқысымды бір қалыпта ұстайды.

Гликоген жануарлар организміндегі өсімдік крахмалының структуралық және функционалдық аналогы болып саналады. Құрылысы бойынша ол – α –аминопектинге ұқсайды, бірақ оның тармақталған тізбегі үлкен болады. Аминопектинге қарағанда гликогеннің тармақталған молекуласы екі есе көп. Гликогеннің тканьдерде ыдырауы арқасында, организм өзіне керекті энертияны аденозин үшфосфат (АТФ) түрінде қабылдайды. Гетерополисахаридтер құрамы әр түрлі күрделі моносахаридтерден құралған.

Гетерополисахаридтер тобының ішіндегі маңыздылары гиалурон қышқылы, хондроитин - сульфаттары және гепарин.

Гуалурон қышқылы β-1,4-гликозидтік байланыс арқылы жалғасқан дисахаридтерден, ал дисахаридтік фрагмент β-(1,3)-гликозидтік байланыс арқылы жалғасқан Д–глюкурон қышқылының және N ацетил, Д–глюкозаминнің қалдықтарынан тұрады. Гиалурон қышқылы ерітіндісінің тұтқырлық қасиетіне байланысты микробтарға қарсы қорғаныш қызметі жоғары болады.

Хондроитин сульфаттары глюкурон қышқылы және 4-ші жағдайда сульфаттанған N ацетил галактозаминнің қалдықтарынан β-1,3-гликозидтік байланыс арқылы түзілген дисахаридтерден тұрады. Ал дисахаридтік фрагменттер өзара β-1,4-гликозидтік байланыс арқылы жалғасқан. Хондроитин сульфаттары белоктармен комплекс түрінде шеміршектерде, теріде, көздің белокты мүйізгек қабығында кіндік бауындакездеседі. Гиалурон қышқылына қарағанда тұтқырлық қасиеті төмен.

Гепарин жануарлар мен адам организмінің тканьдерінде, әсіресе, бауырда, өкпеде, жүректе және қаңқа еттерінде кездеседі. Медицинада гепариннің маңызы өте зор, оны қанның ұюын төмендету үшін (антикоагулянт) қолданады. Гепарин молекуласы Д-глюкурон және һ-идурон қалдықтарынан тұрады. Гепарин бауыр клеткасында, тағы басқа органдарда синтезделіп, бүйректе ыдырау процесі жүреді.

Көмірсулардың биологиялық ролі

Көмірсулардың биологиялық маңызы өте зор. Көмірсулар тұқым- қуалаушылық хабарының негізін қалаушы ДНК, РНК-ның құрамына кіреді. Көмірсулар эритроцит құрамына кіретіндіктен қанның тобын анықтайды. Көмірсулар күрделі белоктардың, әртүрлі гормондардың құрамында болады. Олар қорғаныс қызметін атқарады. Иммунитетті сақтауға көмірсулардың маңызы зор.

Билет

1. Барлық стероизомерлер энантиомерлерге жэне диастереомерлерге бөлінеді.

Энантиомерлер- бір-бірімен беттеспейтін молекулалардың айнадағы бейнесі (оптикалық белсенді). Энантиомерлердің физикалық жэне химиялық қасиеттері бірдей, тек қана оптикалық белсенділіктері әр-түрлі.

Бізді қоршаған заттарды, олардың симметрия элементтерінің болу немесе болмауына байланысты -хиралды жэне ахиралды болып бөлінеді.

Өзінің айнадағы бейнесіне сэйкес келмейтін заттың ерекшелігін -хиральдыц (грекше сһеіг- қол) деп атайды. Хиралды молекулалардың симметрия жазығы және орталықтары болмайды, тек симметрия осі ғана болады. Осы осьті 180° бүрғанда молекула бастапқы күйіне қайта келеді.

Органикалық молекулалардың қүрамында бір немесе бірнеше хираль немесе ассимметриялыц орталықтары болады. Заттың оптикалық белсенділік көрсетуінің бір белгісі молекуланың қүрамындағы ассимметриялы көміртегі атомдарының болуына байланысты. Бір немесе бірнеше хираль орталығы болғанмен де кейбір молекулаларда (мезошарап қышқылы, цистин және т.б.), симметрия жазықтығы пайда болып, ол ахиралды болады.

Ассимметриялы көміртегі деп көміртек атомының төрт валенттілігі төрт түрлі орынбасарлармен байланысқан атомды айтады. Ассимметриялық көміртегі) «жүдцызшамен» белгіленеді - (С*).

Оптикалық белсенді молекулалардың конфигурациясын аныктау үшін глицерин альдегидін үлгі ретінде қодцанады. Глицерин альдегидінің екінші көміртек (С-2) атомы асимметриялық, себебі ол төрт түрлі орынбасарлармен: -СНО, -СН₂ОН, -ОН, -Н байланысқан. Демек, глицерин альдегидіндегі С-2 атомы хиралдық орталық болады. Хираль орталығының санына қарап, жалпы изомерлер санын N= 2° (п- хираль орталығының саны) формуласы арқылы анықталады. Глицерин альдегидінің екі оптикалық белсенді (D- және L-) изомері бар. Кеңістіктегі молекула бейнесін қағаз бетіне көшіру үшін Фишердің проекциялық формуласы қолданылады. Фишер проекциясы бойынша -ОН тобы оң жақта орналасса - ол D- генетикалық қатарға, ал -ОН тобы сол жақта орналасса (айнадағы бейнесі)- ол L - генетикалық қатарға жатады. Стрелка арқылы оптикалық белсенді заттьвд ерітіндісінен өтетін полярланған тіке сэуленің бағытының өзгеруі көрсетіледі, сэуле оңға бұрылса (+), солға бұрылса (-) болып белгіленеді. Теориялық түрде сәуле бағытыньщ өзгеруін орынбасарлардың көмегімен анықтайды. Сағат тілін кіші орынбасарлардан үлкен орынбасарға бағыттайды.

Энантиомерлердің бірдей қоспасын (D =L) рацематтар деп атайды. Рацематтар оптикалық белсенділік көрсетпейді.

Энантиомерлерге жатпайтын стероизомерлерді диастереомерлер деп атайды (молекуланың айнадағы бейнесі емес стереоизомерлер). Диастереомерлердің физикалық және химиялық қасиеттері эр-түрлі болады. Диастереомерлер екі маңызды топқа бөлінеді- а-диастереомерлер және п-диастереомерлер.

ст-Диастереомерлер. Жай қант эритрозаның (2,3,4-үшгидроксибутаналь) күрамында бірнеше гидроксил тобы мен екі асимметриялық көміртегі (С-2, С-3) атомы бар. Эритрозада екі асимметриялык көміртегі болу себебінен, оның төрт түрлі изомері болады.я-Диастереомерлерге- құрамында я-байланысы бар конфигурациялық изомерлер жатады. я-диастереомерия алкендерге тэн (цис- жэне транс -изомерия).

Егер қос байланыспен байланысқан көміртегі атомында бірнеше орынбасар болса, онда ол затты атау үшін Е, Z- номенклатурасын қолданады.

Е, Z - жүйесі қос байланыстағы атомдармен байланысқан орынбасарлардың үлкен-кішісі арқылы анықталады, егерде үлкен орынбасарлар қос байланыстың бір бетінде орналасса Z - деп (яғни немісше бірге деген сөздің бас эріпі), ал екі жағында орналасса Е - деп (яғни немісше қарама-қарсы деген сөздің бас эріпі) аталады.

2.Моносахаридтер гетерофункц-ды қосылыстар – полигидроксиальдегидтер не полигидроксикетондар. Құрамында альдегид болса альдоза, кетон болса кетозалар д.а. Суда жақсы, суда нашар, эфирде ерімейді.

Моносах- триоза, тетроза, пентоза, гексозаға бөлінеді.

Қарапайым триоза-глицерин альдегиді.

Карбонил тобымен көршілес орналасқан ассиметриялық көміртегінің орналасуында айырмашылығы бар альдозаларды эпимерлер д.а. Мыс: D-глюкоза D-манноза

Моносах-ге тән таутомерия түрін – цикло-оксотаутомерия (сақиналы-тізбекті) д.а.

Моносахаридтер-ң циклдік формулалары (Хеуорс формуласы) алты мүшелі гетероцикл – пиран мен бес мүшелі – фуран қаңқалары қрнектеледі.

альфа-Глюкоза

Хим қасиеті:

1 Гидроксил тобы бар қосылыспен әрекеттесіп циклді ацеталь – гликозид түзеді.

2 Сілтілік ортада монос-ң спирт тобы мен алкилгалогенид әрекеттескенде гликозид түзіледі, ал ол қышқылдық ортада гидролизденіп жай эфир түзеді.

3 Ангидриттермен ацилденіп күрделі эфир түзеді

4 тотықсызданып көп атомды спирттер – альдиттер түзеді

3. Конденсацияланған гетероциклдар

Индол құрамында бензол және пиррол ядролары болатын конденсацияланған гетероциклдарға жатады. Индолдың биологиялық маңызды туындыларына триптофан және оның метаболиттік өзгеру өнімдері жатады. Триптофан немесе α–амин–β–(β′– индолил) пропион қышқылы жануарлар мен өсімдік ағзаларындағы полипептидтердің құрамына енедіТриптофанның гидроксилденуі нәтижесінде 5–гидрокситриптофан, ал оның декарбоксилденуі барысында бас миының нейромедиаторларының бірі 5–гидрокситриптамин (серотонин) түзіледі. Оның қалыпты алмасуының бұзылуы шизофрениянытуындатады. Серотонин қалыпты жағдайда сірке қышқылына дейін тотығып, несеппен сыртқа шығадыТриптофанның келесі туындысына өсімдміктер әлемінде өсу факторы болып есептелетін гетероауксин (ИУК) жатады. Бициклды гетероциклдардың арасында пуринді және птеринді циклдар кең тараған. Тіршілік процестеріне қатысатын гидрокси және аминді пуриндердің маңызы жоғары. Мысалы, нуклеин қышқылдарының метаболизмі барысында жанды ағзаларда 6–гидроксипурин (гипоксантин), 2,6–дигидроксипурин (ксантин) және 2,6,8–тригидроксипурин (несеп қышқылы) пайда болады.

Пуринді қосылыстардың соңғы айналу өнімі болып табылатын несеп қышқылы ағзадан тәулігіне 0,5 г – 1,0 г мөлшерінде несеппен бөлінеді. Несеп қышқылының тұздары ураттар деп аталады, олар әртүрлі ауытқулардың барысында, мысалы, подагра дертінде буындарда, сол сияқты бүйрек тастары түрінде ағзада жиналады. Аса маңызды аминді пуриндерге нуклеин қышқылдарының құрамына енетін 6–аминпурин (аденин) және 2–амин–6–гидроксипурин (гуанин) жатады. Аденин мен гуанинге НNО₂ қышқылымен әсер еткенде, олардың дезаминделуі нәтижесінде сәйкес келетін гипоксантин және ксантин түзіледі. Конденсацияланған бициклды пиримидин және пиразиннен құралған гетероцикл птеридин деп аталады. Гидрокси және аминдіптериндер табиғатта кең тараған, мысалы, 2–амин–6–метил–4–оксоптеридиннің қалдығы фоли қышқылының, ал 2,4–диоксоптеридин жанды ағзалардың өсу факторы болып есептелетін витамин В₂ немесе рибофлавиннің құрамында болады.

4) цитидиннің құрылысы

Цитозин мен рибоза B N1 – гликолиздік байланыспен қосылады.

Билет 15

1.1. Спирттер– құрамында қаныққан көміртегі атомымен байланысқан бір н/се бірнеше гидроксил (ОН) тобы бар көмірсутек-ң туындылары

Жіктелуі:

1. Біратомды:

СН₃-СН₂-ОН – этанол

пропен-2-ол-1

2. Екі не үш атомды

НОСН₂СН₂ОН – этандтол 1,2

пропандиол- 1,2

ОН

пропантриол- 1,2,3

ОН

Хим-қ қасиеті:

Спирттер құрамында бірнеше реак-қ орталықтар бар, мұндай қасиеттің себебі, бөлінбеген электрон жұбы бар оттегі атомына б-ты:

β α

R-CH-CH₂

H OH – қышқ орт-қ

Электрофильдік орталық. Нуклеофильдік n-негізді орт-қ

Нуклеофилдік орынбасу р-сы кезінде нуклеофилді субстратқа өзінің жұп электронның бірін, субстратпен байл түзеді

Спирттерде СН қышқ орт-ға бейтарап элиминдену реак-сы тән ( . Бұл реак-я күшті қышқ орт-да жоғары темп-да өтеді

H H H H

Галоген туындылардың гидролизі. Сулы ортада галогенаалкандар мен сілтілердің нуклеофильді орынбасу реакциясы нәтижесінде спирттер түзіледі.

R-Br+NaOH R-OH+NaBr

Алкилдеу бұл реакция спирттер әлсіз нуклеофилдік қасиет көрсетіп жай эфирлер түзеді. Алкилдеуші агенттер ретінде галоген туындылар, диалкилсульфаттар ж/е алкилсульфонаттар қолд-ды.Мыс: Вильямсон синтезі: Алдоксид галоген туындылармен әрек-де жай эфир түзіледі

CH₃CH₂ONa+CH₃(CH₂)₃B ₃CH₂O(CH₂)₃CH₃

натрий бутил бутилэтил эфирі

этоксиді бромиді

2. Аминоқышқылдар (АМҚ)-радикалындағы бір немесе бірнеше сутегі атомдарын аминотоптар орынбасқан, карбон қышқылының туындылары.
Жалпы формула АМҚ:

немесе α-АМҚ
Яғни, АМҚ молекуласында бірнеше -NH2, -COOH топтары бола алады. АМҚ – жүйелеу немесе тарихи атау қолданады.

Альфа-аминоқышқылдарының жіктелуі.
1. Аминожәне карбоксил топтарының саны бойынша бөледі:
- моноаминокарбон қышқылы: глицин, аланин, валин, лейцин, изолейцин
- моноаминодикарбон қышқылы:глутамин қышқылы, аспарагин қышқылы
- диаминомонокарбон қышқылы:лизин, аргинин
2. Радикалдағы функционалдық топтын болуына байланысты
- гидроксиамин қышқылы:серин, треонин
- күкірт құрамды АМҚ:метионин, цистеин, цистин.

Радикалдың табиғаты бойынша:
- алифаттық АМҚ:глицин, аланин, лейцин
- араматтық АМҚ:фенилаланин, тироозин
- гетероциклды ароматты АМҚ:триптофон, гистидин
- гетероциклды АМҚ:пролин, гидроксипролин
АМҚ изомериясы.
Белоктардың құрамына кіретін (ГЛИ-дан басқа) барлық альфа-АМҚ оптикалық активті заттар болып табылады, өйткені ассиметриялық көміртегі атомы бар және энантиомер түрінде қызмет етеді,яғни D-және L- оптикалық изомерлер, мысалы:L-аланин және D-аланин

3.Амин тобы бойынша аминоқышқылдар реакциясы.
Формальдегидпен (альдегид) әрекеттесуі
R-CH-COOH + H2C= О ® R-CH-COOH
| |
N H2 N= CH2

Формальдегид NН2– тобын байланыстырады, -СООН тобы бос қалады және сілтімен титрленуі мүмкін.Сондықтан берілген реакция аминоқышқылдың сандық анық талуына (Cеренсен әдісі) қолданылады.

Азотты қышқылмен әрікеттесуі.
Берілген реакцияда азоттын N2 бөліну көлемі бойынша зерттелеін объектідігі азоттан сандық қүрамын анықтайды. Бұл реакция аминоқышқылдардың сандық анықталуына (Ван-Слайка әдісі) пайдаланылады.
R-CH-COOH + HNO2 ® R-CH-COOH + N2 + H2O
| |
NH2 OH
Бұл-ағзадан тыс АМҚ-ның дезаминирлену әдістерінің бірі.
Бұл - β-аминоқышқылдарының өзіндік қасиеті.

Амино-және карбоксилді топтардың өзара әрекеттесуіне байланысты реакциялар.
Пептидтердің түзілуі, a-АМК-ның ортақ қасиеті болып пептидтердің түзілуіне әкелетін поликонденсация процессі болып табылады.Осы реакцияның нәтижесінде бір АМҚ-ның карбоксилді тобы мен екінші АМҚ-ның аминотобының орналасуы бойынша әрекеттесуінен амидті байланыс қалыптысады.

3. Нуклеотидтер-пиримидинді неиесе пуринді негіздерден,пентозадан және фосфор қышқылы қалдыгынан тұрады.Нуклеотидтер пентозалардың табиғатына байланысты 2топқа бөлінеді:рибонуклеотидтер,дезоксирибонуклеотидтер. Дезоксирибонуклеотидтер организмдегі ДНК-ң түзілуіне қатысады,рибонуклеотидтер РНК-түзілуіне жұмсалады.Рибонуклеин қышқылында рибоза қалдығы,ал дезоксирибонуклеин қышқылында 2жағдайдағы көміртек атомында гидроксил тобы жоқ дезоксирибоза қалдығы бар.ДНК-генетикалық хабарды сактаушы полинуклеотид.РНК-ақсылдар синтезін бақылаушы полинуклеотид.ДНК екіншілік құрылымы.Екіншіілік құрылым деп полинуклеотидтік тізбектің кеңістіктік ұйымдасуын айтады.Оңға бұрылып қос спираль түзген екі полинуклеотидтік тізбектен тұрады.Нуклеиндік негіздер спираль ішіне бағытталған.Бір тізбектің пурин негізі мен екінші тізбектің пиримидин негіздері арасында сутектік байланыстар пайда болады.Бұл негіздер комплементарлы жұптарды құрайды.Сутектік байланыстар бір негіздің амин тобы мен екіншісінің карбонил тобы арасында,сонымен бірге амидтік және имидтік азот атомдары арасында түзіледі.Мысалы,аденин және тимин арасында екі сутектік байланыс түзіліп,бұл гетероциклдік негіздер комплементарлы жұптарды құрайды.

Нуклеин қышықылдарының бірінші реттік құрылымы.Нқ-ң 1 реттік құрылымы 3,5 фосфодиэфирлік байланыспен байланысқан мононуклетидтерден тұратын полимер.

Билет

1. Спирттер– құрамында қаныққан көміртегі атомымен байланысқан бір н/се бірнеше гидроксил (ОН) тобы бар көмірсутек-ң туындылары

Жіктелуі:

1. Біратомды:

СН₃-СН₂-ОН – этанол

пропен-2-ол-1

2. Екі не үш атомды

НОСН₂СН₂ОН – этандтол 1,2

пропандиол- 1,2

ОН

пропантриол- 1,2,3

ОН

Хим-қ қасиеті:

β α

R-CH-CH₂

H OH – қышқ орт-қ

Электрофильдік орталық. Нуклеофильдік n-негізді орт-қ

Спирттерде СН қышқ орт-ға бейтарап элиминдену реак-сы тән ( . Бұл реак-я күшті қышқ орт-да жоғары темп-да өтеді

H H H H

R-Br+NaOH R-OH+NaBr

CH₃CH₂ONa+CH₃(CH₂)₃B ₃CH₂O(CH₂)₃CH₃

натрий бутил бутилэтил эфирі

этоксиді бромиді

2.Карбонилді қосылыстарға альдегидтер мен кетондар жатады.

Радикалдың табиғатына байланысты альд. мен кетондар алифатты және ароматты болып б-ді. СnH2nO.

Карбонилді. Альдегидтер мен кетондар гидроксиаминмен әрекеттескенде – оксим түзіледі.

Альдегидтер мен кетондар әрекеттескен кезде гидрозан түзіледі.

Сілтілік ортада ацетальдегид немесе метилкетон галогендермен әрекеттесіп галоформдар (хлорформ, бромоформ, йодоформ) түзеді.

Биологиялық маңызы. ОРганикалық қосылыстарда альдегид тобының болуы, оларға наркотикалык ж/е дезинфекциялық касиет береді. Сондыктан альдегидтер мен кетондардын туындылары медицинада кеңінен қолданылады. М/ы: құмырска альдегидінің 40% сулы ерітіндісі формалин деп ат/ы, дезинфекциялау үшін ж/е анатомиялық препараттарды сақтау үшін қолд/ы. Гексаметилентетрамин( құмырсқа альдегидімен аммиактың әрекеттесу өнімі) уротропин деген атпен зәр жолдары ауруларына ем ретінде қолд/ы. Хлоральгидрат тыныштандырушы ж/е ұйықтататын дәрілік препарат. Ацетон адам организмінде қант диабеті кезінде патологиялық өнім ретінде түзіледі. Адам организмінде альдегидтерге тән альдольды конденсациялану реакциясы нәтижесінде лимон қышқылдары циклінің бастапқы реакциясы жүреді. Бұл реакция-ң көмегімен адам организмінің тіршілік көзі энергиямен (АТФ түрінде) қамтамасыз етіледі.

Таутомерия (грек. taufόs – соның өзі, meros – үлес, бөлік) – екі немесе бірнеше изомерлердің бір-біріне оңай ауысатын қайтымды изомерия құбылысы.

3.Моносахаридтер-химиялық тегі б\ша көп атомды спирттерге жатады сонымен катар молекуласында альдегидтік н\се кетондық топ болады. ОСы себептен моносахаридттер кетозаларгатж\е альдозаларғаболинеді

Көміртегі тізбегінің узындығына карай моногсахаридтер триозаларга ,тетрозаларга. Пентозаларга, гексозаларга болинед.

Стереоизомерия-оптикалык изомерия б.тМоносахарилтердің молекуласында ассиметриялык торт орынбасарлары торт трли комиртек атомдары бар б.тОларды хиралдык орталыктар дейди

Стереоизомерлер -атомдардың және атомдар тобының кеңістікте орналасуымен ерекшеленетін изомерлер.

«Хиральділік» сөзі(ағылшынша chirality, грекше. χειρ — қол) екі заттың айнадағы көрінісі түрінде болатын, кеңістікте бір біріне сәйкес келмейтін деген сөзді білдіреді.

АЛхиралдык орталыктары бар бирак симметриялы сызығы молекулалар хиралдык молекулалапр дейд

Моносахарид манызды өкілдері

Моносахаридтер Фишерь проекциясы б\ша жазылады

1,көміртек қанкасы тігінен орналасады

2,асссиметриялык комиртек атомдары корсетилмей нуктемен берилед

Хеуорстың перспективалык формуласымоносахаридтерді дурыс бейнейді Хеуорс б/ша моносахарид моносахарид горизанталь жазыктыкта орналаады .

Тутомерия-органикалык косылыстарды молекулаларындағы атомдардың өзара кайта топтасуы нәтежиесіндегі динамикалык тепе-тенді

Моносахаридтер суда жақсы, спиртте нашар, ал эфирде мүлде ерімейтін қатты заттар. Құрамында альдегид тобы бар моносахаридтер альдозалар,кетон тобы бар қосылыстар кетозалар

Көміртегі тізбегінің ұзындығына байланысты моносахаридтер - триозаларға, тетрозаларға, пентозаларға, гексозаларға бөлінеді.Стереоизомерлер - құрамы мен құрылысы бірдей бірақ атомдарының кеңістіктегі орналасу айырмашылығы бар изомерлер.Олар энантиомерлерге және диастереомерлерге бөлінеді.Түзу сызықты монозалардың Фишерлік проекцияларында корбоксил тобын жоғарғы жағынан орналастырып, жоғарыдан төмен қарай нөмірлейді.

Фруктоза гексозалардың өкілі CH2OH

Фишердің проекциялық формуласы және Хеуорс формуласы

Аминқанттар гидроксил тобының орнына амин тобы бар, олар негіздік қасиеттерге ие және қышқылдармен жақсы кристалданатын тұздар түзеді.Маңызды аминқанттар:Д - глюкозаның және Д - галоктазаның 2аминқанттары.

Нейрамин қышқылы-табиғи қосылыс. Малдардың денелерінде және кейбір вирустар мен микроорганизмдердің құрамында N жәнеN. О қышқылданған немесе метилденген туынды түрінде кездеседі.

Сиал қышқылы бірнегіздік полиоксиамин қышқылдары, нейрамин қышқылының туындысы.

Таутомерия - екі немесебірнеше изомерлердің бір біріне оңай ауысатын изомерия құбылысы.

Билет

Құрамында альдегид немесе кетон табы бар карбоксил тобы бар қосылыстарды – оксоқышқылдар деп атайды. Оксо - тобының орналасуына байланысты α, β, γ, - альдегидо, немесе кето қышқылдар деп бөлінеді. Альдегидті қыш. – құрамындағы радикалда альдегид тобы, ал кетонды кыш. – радикал құрамында кетон тобы бар қышқыл туындылары. Қымыздықсірке қышқылы – үш карбон қышқылы тізбегінде алма қышқылының тотықтырған кезде түзіледі. Ары қарай. А ацтилкоферментімен конденсацияланып лимон қышқылына айналады. α – Кетоглутар қышқылы бір мезетте α -ж/е-γ кетоқыш. жатады. Ол үш карбо қыш-ң цикліне қатысады ж\е қайта аминдеу реакциясына түсіп, маңызды амин қыш-ы – глутамин қыш түзіледі. Β- кетонды қыш-ң декарбоксилдену реакциялары Ацетосірке қышқылы сұйықтық, бөлме tº С СО2 бөледі. Осы кезде түзіген ацетон енол түрінде болып, соның кетон күйінде енеді.

Мұндай декорбаксилдену – β – кетонды қыш-ң жалпы қасиеті.

α – кетонды қыш-ң тотығып декорбоксилдену реакциялары. Пирожүзім қыш-н қыздырғанда Н2SO4 қатысында оңай декорбоксилденеді.

Кето-енолдық таутомерия- изомерлер түрі. Бұл – оксо топ корбоксилді топқа β – орынға орналасқанда және α- көміртегіндегі Н атомының қозғалғыштығы жоғары болғанда байқалады. Мысалы ацетосірке қыш-ң тил эфирінің таутомериясы.

Қабысқан тізбек ұзын болған сайын енол таутомері тұрақты болады. Қанықпаған көміртектердің реакцияларына енол таутомері қабілетті келеді.

Аскарбин қышқылы (С-витамині)- цинга ауыруына қарсы ем ретінде белгілі жаңа жеміс-жидектер құрамында С витамині не аскарбин қыш-ы деп аталатын көмірсулар жігінің туындысы сақталады. Бұл қосылыс шындығында қышқыл емес, ол γ-лактон, бірақ қышқылдық қасиет танытады (ж\е тотығуға бейімділігі бар), себебі оның құрамында ендиолды үзінді бар. Ол L-глицерин альдегидінің қатарына жатады.

3. Нуклеин қыш-ы д\з- гидрооиздену нәтижесінде гетероцикльді аминдердің бірдей мөлшері қоспасын, пентоза ж\е фосфор қышқылын түзетін жоғарғы молекулалы гетерополимерлер. Гетероциклді аминдерді басқанша негіздер деп атайды. Нуклеин негіздерінің 2 түрі бар.

а) Пиримидин негіздері: урацил, тимин, цитазин.

б) Пурин негіздері: аденин, гуанин.

Нуклеин қышқылының бірінші реттік құрылымында. Нуклейн қышқылдарының бірінші реттік құрылымы 3',5' фосфодиэфирлі байланыспен байланысқан мононуклеотидтерден тұратын полимер. Нук-н қыш-ы түзу сызықты полинуклеотидтерден тұрады. Полинуклеотидтердің соңдары құрылысы бойынша ерекшеленеді. Бірінші басында 5' – фосфатты топ, екінші соңы – 3' – бос –ОН топ. Әртүрлі төрт нуклеотидтерден тізбек құралады. Дезиксирибонуклеин қыш-ы – организмдегі ДНҚ түзілуіне қатысады. ДНҚ молекуласының нуклеотидтiк құрамы, құрылымы, тiзбегiндегi нуклеотидтердiң реттелiп орналасуы организмнiң ерекше қасиетiн анықтайды. ДНҚ молекуласының полинуклеотид тiзбегiндегi нуклеотидтердiң ретi – ұрпақтан-ұрпаққа берiлетiн генетикалық мәлiмет.ДНҚ нуклеаза ференті әсерінен гидролизге ұшырайды Әдетте мақсат үшін жылан уы қолданылады, онда фосфодиэфир байланыстыратын ыдыратып ферменттер бар. Мұндай ферменттер нуклеин қышқылдарының әртүрлі түрлеріне қатысты таңдамалылық көрсетеді. ДНҚ нуклеотидтерінің құрамы: тимин, аденин, гуанин, цитозин.

Билет

1. Көпатомды спирттер. Көп атомды спирттер көмірсутектердің құрамында бірнеше гидроксил тобы бар туындылары.

Көпатомды спирттерге этиленгликоль С₂Н₄4(ОН)₂, глицерин С₃Н₅(ОН)₃, ксилит С₅Н₇(ОН)₅, сорбит С₆Н₈(ОН)₆, т.б. жатады. Екі гидроксил тобы бар спирттерді гликолъдер немесе алкандиолдар деп атайды. Жалпы формуласы: С_nН_2n(ОН)₂_.Этиленгликоль – тәтті дәмі бар, тұтқыр, күшті улы зат. Полиэфирлі талшықтарды, мысалы лавсанды алуда кеңінен қолданылады. 50 % ерітіндісін антифриз ретінде пайд. Глицерин СН₂ОН — СНОН — СН₂ОН- тәтті дәмді, су мен сспиртте шексіз жақсы еритін, ал хлорформ мен эфирде ерімейтін тұтқыр сұйықтық. Глицерин парфюмерлік ж\е косметикалық препараттар мен майлардың негізгі компоненті ретінде қолданылады. Сонымен қатар тамақ, тері және тоқу өнеркәсібінде кеңінен қолд.

2. Моносахаридтердің циклдік түрлері химиялық табиғаты жаңынан цикльді жартылай ацеталды б\келеді. Бір молеклаға тиісті функционалдық топтардың әрекеттесу нетижесінде жаңа асимметриялық көміртегінде жартылай ацеталды н\е гликозидтік гидроксил түзіледі. Жаңа ассиметриялық көміртегін аномерлі деп, ал оның изомерлі түрлерін α- ж\е –β аномерлер деп аталады. О- гликозидтерден басқа агликон көміртек тізбегіне оттек атомы емес, басқа қандайда бір басқа атом арқылы байланысқан гликозидтер түрлері белгілі. Мысалы N-гликозидтерге агликон С-1 мен азот атомы арқылы қосылған. Моносахаридтердің аминдермен әсерлескенде жартылай ацетальды гидроксид амин тобына ауысып N– глкозидтер түзіледі.Ең маңызды N-гликозидтерге рибоза не дезоксирибоза ж\е гетероциклді аминен тұратын нуклеозидтер жатады. Моносахаридтердің фоосфаттары –табиғатта моносахаридтердің толық емес фасфаттары * монозалардың орта-фасфор қышқылымен Н3РО4 түзген күрделі эфирлері кездеседі ж\е олардың маңызы жоғары. Моносахаридтерді ацилдеу –қышқылдар ангидридтері не галогенангидридтермен әсер еткенде моносахарадтермен толық күрделі эфирлер барлық гидроксилдердегі сутектер ацил қалдықтарына алмасқан өнімдер пайда болады, яғна ацилдеу реакциясы жүреді.

22-1.КАРБКАТИОНДАР,КАРБАНИОНДАР.РЕАГЕНТ ТҮРЛЕРІ,РАДИКАЛДЫҚ,ЭЛЕКТРОФИЛЬДІК,НУКЛЕОФИЛЬДІК,ҚЫШҚЫЛДЫҚ.

Карбкатиондар-оң зарядталған көміртек атомдары,ковалентті байланыс,екі атомның арасында ортақ жұп электрон арқылыпайда болған байланыс карбкатиондар бос радикалдар сияқты тұрақсыз.Олар өз бойында электрон тығыздығы біршама артық толық және жартылай теріс зарядты,сондай-ақ бос электрон жұптары бар бөлшектермен жеңіл түрде реакцияға түседі.Ондай бөлшектерді-нуклеофильдер деп атайды.

Әдетте,электрофильдер-катиондар,карбкатиондар және бос электрон орбитальдары бар қосылыстар болып келеді.Ең қарапайым электрофильдер-H+;NO2+;SO3+;Br2

Өнеркәсіпте және табиғатта (карбкатиондар,карбаниондар) қатысуымен жүретін реакциялар көп.

Реагент дегеніміз-химиялық реакциялардағы бастапқы заттарды анықтайтын техникалық термин.

Пиридиндік ядро үшін орынбасу-электрофильдік,нуклеофильдік және радикалдық реагенттермен жүреді.

Азот атомы индукцияланған поляризация нитробензолдағы поляризациямен ұқсас болғандықтан,электрофильдік реагенттермен орын басу қатаң шарттар талап етеді және 3қалыпта өтеді.Осы сияқты себептің салдарынан-нуклеофильдік реагенттермен орын басу 2 және 4қалыптарда өтеді. Радикалдық реагенттермен-орын басу барлық мүмкіндік болатын 3қалыптарда өтеді.

1) Амин спирттер (коламин, холин, ацетилхолин). Aminophenol (допамин, норадреналин, эпинефрин). осы қосылыстардың және олардың туындыларының биологиялық рөлі туралы ұғым.

Аминоспирты молекуласы амин және гидроксил топтары екеуiне де ие қосылыстар болып табылады. Еркін аммиак немесе суға бөлшектемей әкеледі бір көміртек атомы, бөлінбеген Бұл екі функционалдық топтар. амин спирттер қарапайым өкілі 2-aminoethanol болып табылады - екі топ іргелес көмірсулардың бойынша болып табылатын sodinenie. Phosphatidylethanolamines - 2-aminoethanol (жалпы атауы kolamin) кешенді липидтердің құрылымдық компоненті болып табылады.

Күшті қышқылдармен, 2аминоэтанол тұрақты тұздары қалыптастырады.

Төрттік аммоний - гидроксиді 2'-гидроксиэтил триметиламмония [HOCH2CH2N + (СН3) 3] ОН- - май алмасуының реттейтін дәрумені сияқты зат ретінде маңызы зор. Оның катион холин деп аталады.
Денеде, холин метил топтарының тасымалдаушы болып табылады S-аденозилметиона, оның коферменті қатысуымен қалыптасады

Жағдайында табиғи холин тотығу, сондай-ақ метил топтары, аммоний топтардың бір бөлігін көзі ретінде бола алады биполярлық иондық бетаин, қалыптасады.

Холин туынды, түрлі биологиялық функцияларды бар. Ауыстырылсын; фосфат холин фосфолипидтердің құрылымдық негізі болып табылады - фосфатидилхолин - жасуша мембранасының ең маңызды құрылыс материалы. Холин және сірке қышқылының күрделі эфир - ацетилхолин - жүйке тіндерінің жүйке толқулар беру ең көп таралған делдалдық болып табылады Организмнің маңызды рөл құрылымдық фрагменті катехин қалдық ретінде бар Аминоспирты тиесілі. Олар ұжымдық катехоламинов деп аталады. Бұл топ биогенді аминдердің органының қалыптасқан өкілдері кіреді. Катехоламинов допамин, ацетилхолин ретінде жұмыс істейтін iadrenalin норадреналина, медиатор рөлін тиесілі. Адреналин ол қан («қорқыныш гормон») шығарылатын болып физиологиялық стресс жағдайында жүрек қызметін реттеу қатысады.

2) Моносахаридтерге

Моносахаридтерге карбонил (альдегидтiк немесе кетондық) тобын қамтитын многоатомный спирттер туынды ретінде қарастыруға болады. Карбонил тобы тізбегінің соңында болса, моносахарид aldose және альдегид деп аталады; осы топқа кез келген басқа айқындамада моносахарид кетондар болып табылады және кетоз шақырды. Фосфоглицеральдегидде гидроге және хлорацетол фосфат: триоза - Моносахаридтерге қарапайым өкілдері қатысты. Трехатомный спирттер біріншілік спирт топтардың тотығу - глицерин - қалыптасқан фосфоглицеральдегиддегидроге және орта алкоголь тобының тотығу хлорацетолфосфат қалыптастыру әкеледі.

Моносахаридтерге туралы стереоизомерлер. Барлық моносахаридов асимметриялық көміртегі бар: альдотриозы- асимметрия бір орталығы, Альдо-тетрозы - 2 альдопентозы- 3, альдоексозы- 4 және т.б. Ketoses көміртек атомдарының саны бірдей бір асимметриялық атом кем альдозы қарағанда бар. Демек, хлорацетолфосфат кетотриоза асимметриялық көміртегі атомдары бар емес. Барлық басқа моносахарид ретінде әр түрлі стереоизомеры өмір сүре алады. Стереоизомерлер саны және N - - асимметриялық көміртегі атомдарының саны N N = 2n, берілген кез келген моносахарид туралы стереоизомерлер жалпы саны. Атап өткендей, фосфоглицеральдегиддегидроге бір ғана асимметриялы көміртек атомы бар, сондықтан екі түрлі стереоизомерлер ретінде өмір сүре алады.

Оң жағында орналасқан асимметриялық көміртегі атомы кезінде ұшақ үлгісін OH тобы проекциясы-изомер фосфоглицеральдегиддегидроге, D-фосфоглицеральдегиддегидроге және көшірмені көрсету болып саналады - L-фосфоглицеральдегиддегидроге: Ол табиғи моносахаридов оптикалық белсенділігі белгілі. (Қант қоса алғанда) қосылыстардың ең маңызды ерекшеліктерін, көміртек атомы асимметриялы немесе тұтастай асимметриялық бар молекулалардың бірі - поляризацияланған жарық сәуленің ұшақ бұру мүмкіндігі. Жылжымайтын мүлік оңға полярлық сәуленің ұшақ бұру плюс белгісін (+) және қарама-қарсы бағытта көрсетеді - минус белгісі (-). Моносахаридтерге желілік және циклдік нысандарын арасындағы тепе болуы цикло-оксо--таутомерия тән деп аталды.
Таутомерной тепе-теңдікті орнату аяқталады біртіндеп таутомерной өзгерістердің сүйемелдеуімен кристалды моносахарид, еруі. Әрбір таутомерной нысаны оптикалық белсенді болып табылады, және нақты айналу мәні бар. Сондықтан, таутомерной өзгерістердің тепе құрумен аяқталады шешу, нақты айналу өзгеруіне кейін болады. Моносахаридтерге бастап цикло-оксо-таутомериясының бар екендігіне дәлелдер бірі.

3)Нуклеин қышқылдары— құрамында фосфоры бар биополемерлер. Табиғатта өте көп тараған. Молекулалары нуклеотидтерден тұрады, бір нуклеотидтіқ 5'-фосфор арасындағы эфирлік байланысы мен келесі нуклеотидтің углевод қалдығының 3'-гидроксилі арасы эфир байланысымен нуклеин қышқылдары углеводты-фосфатты қаққасын калайды. Нуклеин қышқылдары жоғарғы полимерлі тізбектері ондаған немесе жүздеген нуклеотидтің қалдықтарынан тұрады. Олардың м. с. 105—1010. Нуклеин қышқылдары құрамына кіретін мономерлерінің (дезокси- немесе рибонуклеотидтер) түріне қарай ДНҚ жәңе РНҚ деп бөлінеді.

Нуклеин қышқылдары тірі жасуша ядросының маңызды құрам бөлігі. Нуклеин қышқылдары (НҚ) рибонуклеин қышқылы (РНҚ) және дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) болып екі үлкен түрге бөлінеді. Тірі организмнің құрамына нуклеин қышқылдарының екі түрі де кіреді. Нуклеин қышқылдары жоғары молекулалы гетерополимерлі қосылыстар. Синтез үшін субстрат ретінде энергия көзі де болатын трифосфат формасындағы мононуклеотидтер алынады. Синтез барысында пирофосфат (ФФ) бөлініп, энергия бөлінуі жүреді. Жалпы процесс төмендегідей сипатта болады:

3’,5’-фосфодиэфирлі байланыс түзіледі. Пирофосфатаза көмегімен пирофосфат (ФФ) бөлінеді.

Синтез үшін субстрат ретінде трифосфатты формадағы мононуклеотидтер қолданылады, сонымен қатар оларды энергия көзір ретінде пайдаланады. Синтез кезінде ФФ бөлінеді де энергияның босансуы жүреді:

Нуклеин қышқылдарының синтезі үшін ферменттер мен субстраттардан басқа міндетті түрде субстрат-мононуклеотидтердің қосылу ретін анқтайтын матрица қажет.

РНКсинтезінің ферменттері– РНК-полимеразалар, ДНК үшін - ДНК-полимеразалар. Полимеразалар синтетаза классына жатады. Олардың биосинтезі субстрат-нуклеин қышқылы көмегімен бақыланады.

Рибонуклеин қышқылы (РНҚ) — жоғары молекулалық байланыс; нуклеин қышқылдарының типі. Табиғатта кеңінен таралған. РНҚ-ның көмірсу бөлігінде рибоза қанты, ал азотты негіздері ретінде аденин, гуанин, цитозин және урацил болады.

РНҚ полинуклеотидінің химиялық құрылымы

Рибонуклеин қышқылдары рибосомалық (рРНҚ), ақпараттық (аРНҚ) және тасымалдаушы (тРНҚ) болып бөлінеді. Рибонуклеин қышқылы тізбегі бірнеше ондаған нуклеотидтерден бірнеше мыңдаған нуклеотидтерге дейін созылатын біржіпшелі полинуклеотидтерден тұрады. Организмде РНҚ ақуыздармен кешенді байланысқан рибонуклеотидтер түрінде болады. РНҚ генетикалық ақпараттың жүзеге асуы мен ақуыз синтезіне қатысып, барлық тірі организмдерде аса маңызды биологиялық рөл атқарады. Көптеген вирустарда РНҚ-н жалғыз нуклеинді компонент (құраушы) құрайды. Осындай РНҚ вирустарда РНҚ биосинтезімен қатар ДНҚ биосинтезінде де матрица рөлін атқара алады (кері транскриптаза). Бактериялар, өсімдіктер және жануарлар жасушаларында құрылымы, метаболизмі және биол. қызметтері әр түрлі РНҚ типтері кездеседі. Мысалы, рРНҚ рибосоманың құрамына еніп, жасушадағы РНҚ-ның негізгі массасын құрайды және көлемі, құрылымы түрлі организмдерде әр түрлі болады. Клеткада негізінен рРНҚ-да ақуыздың биосинтезі жүреді; тРНҚ жасушада амин қышқылдары қалдықтарын жалғастырып алып, оны ақуыз синтезі өтіп жатқан жерге тасымалдайды. Әрбір амин қышқылының өзіне сай арнайы тРНҚ (әдетте бірнеше) болады. Барлық тРНҚ жоңышқа жапырағына ұқсас макромолекулалы құрылымға ие. Олардың рибосомаға және аРНҚ-на жабысатын, үш нуклеотидтен тұратын (антикодон) және амин қышқылы қалдығын жалғастыратын аймақтары бар. РНҚ-ның барлық түрлері жасушада ДНІ матрицасында синтезделеді, соның нәтижесінде ДНҚ-ндағы дезоксирибонуклеотидтер тізбегінде комплементарлы рибонуклеотидтер тізбегі құрастырылады, мұны транскрипция процесі деп атайды. Клетка ядросында матриц. РНҚ-ның (мРНҚ) бастамасы болып келетін алып молекулалар табылған, олардың көп бөлігі ядрода ыдырайды да, аз бөлігі цитоплазмаға өтіп, нағыз мРНҚ-ын құрайды.

Билет 26 1.а-аминқышқылдарының жіктелуі,құрылысы,номеклатурасы.Ақуыздың құрамына кіретін аминоқышқылдар.Құрылысы,номеклатурасы. Молекула ққрамында амин және карбоксил тобы бар гетерофункционалды қосылыстарды-амин қышқылдары деп атайды.Тірі организм үшін ен маңызды а-аминқышқылдары.Адам ағзысында аминқышқылдарының барлығы а,L-аминқышқылдары болып табылады.Ақуыз құрымна барлығы 20 ға жуық аминқышқылдар кіреді. 1.Глицин-H 2.Аланин-СН3 3.Валин-(СН3)2СН 4.Лейцин-(СН3)2СН-СН2- 5.Изолейцин-СН3-СН2 –СН(СН3)- 6.Серин-НО-СН2- 7.Треонин-СН3СН(ОН)- 8.Аспаргин кышкылы-НООС-СН2- 9.Глутамин кышкылы-НООС-СН2-СН2- 10.Аспарагин-NH2CO-CH2- 11.Глутамин-NH2CO-CH2-CH2- 12.Лизин-NH2-(CH2)3-CH2- 13.Аргинин-NH2-C(NH)-NH-(CH2)2-CH2- 14.Цистеин-HS-CH2- 15.Метионин-СH3-S-CH2-CH2- 16.Фенилаланин-

17.Тирозин-

18.Триптофан-

19.Гистидин-

20.Пролин-

Амин қышқылдық құрамы бойынша төмендегідей топтарға бөлуге болады 1.Алифатты немесе ациклді,яғни ашық тізбекті амин қышқылдары 2.Циклді амин қышқылдары 3.Имин қышқылдары Физиологиялық және биологиялық құндылығы жағынан амин қышқылдары үш топқа бөлінеді 1.Алмасуға жатпайтын-валин,лейцин,изолейцин,треонин,лизин,метионин,фенилаланин,триптофан. 2.Жартылай алмасуға жататын амин қышқылдары-Аргинин,тирозин,гистидин, 3.Алмасуға жататын аминқышқылдар-аланин,аспаргин қышқылы,глутамин қышқылы,аспарагин,глутамин,серин,глицин. 2.Моносахаридттердің тотығуы.Альдоздардың тотықсыздану қасиеттері.Гликон,гликар,гликурон қышқылы, 1.Биологиялық сұықтықта глюкозаны анықтау үшін биохимиялық зертаналарда тотығу реакцияларын кеңінен қолданады.Тотығуь реакциясының жүру жағдайына қарай реакция өнімдері әр түрлі болады.Моносахаридтттердің сапалық анықталуда Толленс Феллинг және Бенедикт Реактиві қолданылады.

Қышқылдық және бейтарап ортада моносахаридттердің тотығу нәтижесінде әр түрлі қышқылдар түзіледі .Моносахаридттер күшті тотықтырғыш сұыйтылған азот қышқылымен әрекеттескенде гликар қышқылдарына дейін тотығады.Мысалы глюкоза тотыққанда глюкар қышқылы түзіледі.

D-Глюкоза D-Глюкар қышқылы Әлсіз тотықтырғыштармен әрекеттескенде гликон қышқылдарына дейін тотығады.

Гликолиздік гидроксилі алдын ала қорғалған циклді моносахаридттерді тотықтырғанда глюкурон қышқылы түзіледі

3.Алколоидтар туралы түсінік.Морфин,хининнің құрылысы туралы ұғым. Алкалоидтар — (араб.: alkali‎ – сілті және гр. eіdos – түр) — құрамында азот атомы бар табиғи текті органикалық негіздер; құрамында азоты бар сілті қасиетті органикалық зат; улы және емдік қасиеттері бар. (хинин кофеин никотин эфедрин анабазин т.б.). Қазіргі уақытта өсімдіктерден мыңдаған алкалоидтар бөліп шығарылған. Алкалоидтардың көбі жабықтұқымдылардың арасында кеңінен таралған. Әсіресе олармен көкнәр, алқалар, сарғалдақтар, бұршақтар, алабота, күрделігүлділер тұқымдастары бай.^[1] Алкалоид молекуласында С, Н, N атомдарынан басқа S, Cl және Br атомдары болуы мүмкін. Алкалоидтар алынатын зат атауының түбіріне “ин” жалғауы жалғанып аталады. Мыс., атропин (Atropa belladonna өсімдігінен алынған), стрихнин (Strychnos nux Vomіca өсімдігінен алынған). Көбінесе Алкалоидтар жіктелімі молекуланың көміртек-азотты құрылымына негізделеді. Алкалоидтардың өсімдіктердегі мөлшері өте аз (0,001-2%), бірақ кейбір өсімдіктердегі олардың мөлшері 10-18%-ке дейін жетеді. Алкалоидтар негізінен өсімдіктердің белгілі бір бөліктерінде (жапырағы, дәні, саб